کم آبی یا خشکی چیست؟
کم آبی زمانی اتفاق می افتد که مایعات از دست رفته بیش از مایع دریافتی بدن باشد. اگر مایعات از دست رفته را جایگزین نکنید، دچار کمبود آب می شوید. هر فردی ممکن است دچار کم آبی شود، اما این وضعیت برای کودکان و افراد مسن خطرناک تر است. شایع ترین علت کم آبی بدن در کودکان، اسهال شدید و استفراغ است. به طور طبیعی حجم آب بدن سالمندان کم تراست و ممکن است هر گونه از دست دادن آب برای سالمندان با خطرات بیشتری همراه باشد. بدین معنی که حتی بیماری های جزئی مانند عفونت های ریه و مثانه می توانند در افراد مسن باعث کم آبی شوند. توجه داشته باشید که کم آبی ممکن است در هر گروه سنی رخ دهد، مثلا اگر در آب و هوای گرم به اندازه ی کافی آب ننوشید یا اگر ورزش شدید کرده باشید. معمولا کم آبی خفیف تا متوسط را می توان با نوشیدن مایعات بیشتر برطرف کرد، اما کمبود آب شدید نیاز به درمان پزشکی فوری دارد.
علائم کم آبی چیست؟
تشنگی همیشه شاخص مطمئنی برای سنجش نیاز بدن به آب نیست و همچنین عدم تشنگی شما به معنی نداشتن کم آبی نیست. بسیاری از مردم، به خصوص سالمندان،تا زمانی که دچار کمبود آب نشوند، احساس تشنگی نمی کنند. به همین دلیل مهم است که مصرف آب را در طول آب و هوای گرم یا زمانی که بیمار هستید افزایش دهید، حتی اگر تشنه نیستید. علائم و نشانه های کم آبی بدن نیز می تواند در سنین مختلف متفاوت باشد.
علائم در نوزادان و اطفال:
- خشکی دهان و زبان
- گریه ی بدون اشک
- عدم مرطوب شدن پوشک بعد از سه ساعت
- چشمان و گونه های گود افتاده
- فرورفتگی ملاج جلوی جمجمه: زمانی که در حالت طبیعی شما ملاج نوزاد را لمس می‌کنید باید کمی احساس سختی یا انحنای روبه بیرون داشته باشید. فرورفتن ملاج نوزاد معمولاً به معنی این است که نوزاد دچار کم آبی شده است.
- بی حالی یا بی قراری
علائم در بزرگسالان:
- تشنگی شدید
- کاهش دفعات ادرار
- ادرار تیره رنگ و غلیظ
- ضعف و خستگی
- سرگیجه
- گیجی و نا هوشیاری
از دست دادن آب بدن می تواند به عوارض جدی منجر شود، از جمله:
گرمازدگی: اگر به شدت ورزش کنید و یا شدیدا عرق کنید و میزان مایع از دست رفته از بدن را جبران نکنید در معرض گرمازدگی قرار می گیرید. شدت گرما زدگی وسیع است و می تواند منجر به علایمی نظیر درد های خفیف عضلانی تا بی حالی یا سکته های تهدید کننده ی زندگی شود.
بیماری های کلیه و مشکلات ادراری: کم آبی طولانی مدت یا مکرر می تواند باعث عفونت های دستگاه ادراری، سنگ کلیه و حتی نارسایی کلیه شود.
تشنج: الکترولیت ها (مانند پتاسیم و سدیم) در انتقال پیام های الکتریکی از سلول به سلول نقش دارند. اگر الکترولیت ها از تعادل خارج شوند، انتقال پیام های الکتریکی طبیعی مختل می شوند. اختلال در انتقال پیام های عصبی می تواند منجر به انقباض عضلانی ناخواسته و یا از دست رفتن هوشیاری شود.
شوک هیپوولمیک: شوک ناشی از کاهش حجم خون، که از جدی ترین عارضه های کم آبی بدن و تهدید کننده ی زندگی است. شوک هیپو ولمیک زمانی می افتد که حجم خون پایین باعث افت فشار خون و کاهش میزان اکسیژن رسانی در بدن شود.
چه دلایلی باعث کم آبی می شود؟
کمبود مصرف مایعات: گاهی اوقات از دست دادن آب بدن به دلایل ساده رخ می دهد مثل مواقعی که به علت بیماری، روزه داری یا مشغله ی زیاد به اندازه کافی مایعات مصرف نمی کنید یا آب آشامیدنی سالم در دسترس ندارید.
دیگر علل کم آبی عبارتند از:
اسهال، استفراغ: اسهال حاد و شدید می تواند موجب از دست دادن بیش از حد آب و الکترولیت ها در مدت زمان کوتاهی شود. اگر همراه با اسهال، استفراغ داشته باشید، طبیعتا مایعات و مواد معدنی بیشتری را از دست می دهید.
تب: به طور کلی هر چه میزان تب بیشتر باشد،بدن شما آب بیشتری را از دست می دهد. اگر هم زمان با تب دچار اسهال و استفراغ شوید، میزان کمبود آب بیشتر خواهد شد.
تعریق بیش از حد: هنگامی که عرق می کنید، بدن آب از دست می دهد. اگر فعالیت شدید انجام دهید و مایعات از دست رفته را جبران نکنید، دچار کم آبی می شوید. همچنین آب و هوای گرم و مرطوب باعث افزایش میزان تعریق و افزایش از دست رفتن آب بدن می شود.
افزایش ادرار: ممکن است ناشی از دیابت تشخیص داده نشده یا کنترل نشده باشد. بعضی از داروها، مانند داروهای مدر و برخی داروهای ضد فشار خون، به طور کلی باعث افزایش ادرار و در نتیجه کم آبی بدن می شوند.
همه ی افراد در معرض کم آبی هستند، اما بعضی افراد فاکتورهای خطر بیشتری دارند:
نوزادان و کودکان: بیشترین احتمال ابتلا به اسهال و استفراغ شدید،در نوزادان و اطفال بیشتر است و این گروه نسبت به کم آبی آسیب پذیر هستند.
به دلیل اینکه میزان سطح بدن به حجم آن در کودکان کم است به همین دلیل در هنگام تب یا سوختگی میزان بیشتری آب از دست می دهند. توجه داشته باشید که نوزادان نمی توانند به شما بگویند که تشنه هستند و در واقع توانایی تامین آب بدن خود را ندارند.
سالمندان: با گذشت زمان، میزان ذخیره ی مایعات بدن، توانایی حفظ آب و حس تشنگی کاهش می یابد. این تغییرات می تواند به دنبال بیماری های مزمنی مانند دیابت، فراموشی و نیز استفاده از بعضی داروها باشد. همچنین سالمندان ممکن است به دلیل مشکلات حرکتی، توانایی کافی برای دسترسی به آب و مایعات نداشته باشند.
بیماری های مزمن: افراد مبتلا به بیماری های مزمن مثل دیابت کنترل نشده و یا درمان نشده، شما را در معرض خطر کم آبی قرار می دهد. بیماری کلیه نیز همانند داروهای افزایش دهنده ی ادرار، خطر کم آبی را افزایش می دهد. جالب است بدانید حتی سرماخوردگی یا گلودرد به علت کاهش تمایل به خوردن و آشامیدن شما را در معرض کم آبی قرار می دهد.
افرادی که درمحیط باز کار یا ورزش می کنند: هنگامی که آب و هوا گرم و مرطوب است خطر ابتلا به کم آبی و گرمازدگی افزایش می یابد. زیرا وقتی هوا مرطوب است، بدن عرق نمی کند، در نتیجه نمی تواند دمای بدن را تعدیل کند و کاهش دهد. بنابر این زمانی که شما در معرض نور خورشید یا هوای مرطوب قرار دارید، ممکن است افزایش دمای بدن و همچنین نیاز بیشتر به مایعات را تجربه کنید.
برای پیشگیری از کم آبی چه باید کرد؟
برای جلوگیری از کم آبی، مایعات زیادی بنوشید و غذاهای حاوی آب بیشتر مانند میوه ها و سبزیجات مصرف کنید. تشنگی راهنمای مناسبی برای اکثر افراد سالم است اما با این وجود در مورد همه ی افراد شاخص مناسبی نیست. در بعضی شرایط ممکن است افراد نیاز بیشتر به مصرف مایعات داشته باشند:
استفراغ یا اسهال: اگر کودک شما استفراغ یا اسهال داشته باشد، در ابتدای بروزعلائم می توانید با مصرف آب اضافی یا یک محلول قندی-نمکی (ORS) آب از دست رفته را جبران کنید. توجه داشته باشید که نباید منتظر بمانید تا بی آبی رخ دهد، قبل از وقوع کم آبی به میزان کافی مایعات مصرف کنید.
ورزش سنگین: به طور کلی، بهتر است یک روز قبل از تمرینات شدید، آبرسانی به بدن را آغاز کنید. ادرار شفاف و رقیق نشان می دهد که شما به خوبی آب می خورید. در طول فعالیت، مایعات را در فواصل منظم مصرف کنید و بعد از پایان فعالیت هم آب آشامیدنی یا مایعات دیگری بنوشید.
آب و هوای گرم و یا سرد: در هوای گرم یا مرطوب باید آب اضافی مصرف کنید تا درجه ی حرارت بدن خود را کاهش دهید و میزان آب دفع شده از طریق تعرق را جبران کنید. ممکن است در آب و هوای سرد هم نیاز به آب اضافی داشته باشید چون در هوای خشک میزان رطوبت هوا کم است، مخصوصا در ارتفاعات بالاتر باید بدن را همیشه مرطوب نگه داشت.
بیماری: سالمندان با ابتلا به بیماری های جزئی مانند آنفولانزا، برونشیت یا عفونت مثانه، بیشتر دچار کم آبی می شوند. به صورت کلی در نظر داشته باشید که حتما در شرایطی که احساس بیماری می کنید سعی کنید مایعات بیشتری مصرف کنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر شما یا یکی از نزدیکانتان علائم زیر را داشت حتما با پزشک خود تماس بگیرید:
- اسهال برای ۲۴ ساعت یا بیشتر
- بی قراری یا احساس خواب آلودگی بیش از حد یا کم شدن فعالیت نسبت به حد طبیعی
- عدم حفظ میزان آب بدن
- مدفوع سیاه یا خونی
تنظیم و ترجمه: مهشاد معظم
منبع: mayoclinic
