تنبلی چشم کودکان، علائم، راه های تشخیص و درمان آن

تنبلی چشم کودکان یکی از شایع‌ترین مشکلات و اختلالات بینایی در کودکان است. این مشکل بیشتر در سنین ۴ تا ۷ سالگی خود را نشان‌ می‌دهد و گاهی تا سنین بالاتر هم نشانه‌ای ندارد. مشکل تنبلی چشم کودک با استفاده مداوم از موبایل و کامپیوتر بسیار بیشتر شده‌است. بنابراین والدین وظیفه دارند با آگاهی کامل از این بیماری برای درمان زودهنگام و جلوگیری از عوارض بعدی آن اقدام کنند. اگر فرزند شما در بینایی خود مشکل پیدا کرده‌است یا باید برای معاینه‌ی چشمان او به دکتر مراجعه کنید، می‌توانید از متخصص کودکان یا چشم پزشک در سایت دکترتو نوبت بگیرید. در سایت نوبت‌دهی آنلاین پزشکان دکترتو، می‌توانید از زمان‌های خالی برای نوبت ویزیت حضوری پزشک متخصص مورد نظرتان آگاه شوید و آن را ثبت کنید یا مشاوره تخصصی آنلاین و تلفنی دریافت کنید.

تنبلی چشم کودکان (آمبلیوپیا) چیست؟

تنبلی چشم یا آمبلیوپیا (به انگلیسی Amblyopia) یکی از انواع بیماری‌های چشم است و زمانی اتفاق می‌افتد که فرد در دوره کودکی دید طبیعی و کافی نداشته‌باشد. این اختلال معمولا در یک چشم دیده‌می‌شود. به دلیل اختلال تنبلی چشم، کودکان در آینده ممکن است به عیوب انکساری دیگری مانند دوربینی، نزدیک بینی، یا آستیگماتیسم، انحراف چشم (لوچی یا استرابیسم) یا عدم شفافیت مسیر بینایی (ناشی از عواملی مانند آب مروارید، کدورت قرنیه یا افتادگی پلک) دچار شوند.

واضح نبودن تصویر در یک چشم بیمار و واضح‌تر بودن تصویری که فرد از چشم سالم دیگر دریافت می‌کند باعث می‌شود تا مغز بین دو چشم، چشم سالم را برای دیدن انتخاب کند؛ بنابراین تمام دیدش را از چشم سالم تامین می‌کند. 

در واقع این اختلال مسیر، ارسال تصویر از چشم بیمار به مغز را مسدود یا اصطلاحا دید چشم بیمار را «خاموش» می‌کند. در نتیجه از چشم معیوب استفاده نمی‌شود یا کمتر استفاده می‌شود و همین دلیل بروز تنبلی چشم به‌مرور زمان شدیدتر می‌شود، چرا که استفاده همیشگی از چشم سالم باعث قوی‌تر شدن آن خواهد‌شد.

متن انگلیسی:
A lazy eye (amblyopia) is when the vision in 1 eye does not develop properly. Rarely, both eyes can be affected.
ترجمه فارسی:
تنبلی چشم (آمبلیوپیا) زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم بینایی در یک چشم به‌درستی رشد نمی‌کند. در این بیماری به ندرت هر دو چشم تحت تاثیر قرار می‌گیرند.

به نقل از سایت nhs

عکس تنبلی چشم کودکان

تنبلی چشم (آمبلیوپیا) یک اختلال بینایی است که در آن یک یا هر دو چشم به‌درستی با مغز هماهنگ نمی‌شوند. این وضعیت می‌تواند باعث کاهش بینایی در چشم‌های کودکان شود. به همین علت تشخیص سریع آن اهمیت زیادی دارد.

تفاوت تنبلی چشم کودکان و انحراف چشم چیست؟

هرگونه انحراف از هم‌راستایی صحیح چشم‌ها را لوچی یا چپ‌چشمی یا استرابیسم (به انگلیسی Strabismus) می‌گویند. به طور کلی انحراف چشم شامل عدم هماهنگی حرکت عضلات چشم یا عدم توانایی تمرکز بین دو چشم است که باعث می‌شود چشم‌ها در جهات متفاوتی قرار بگیرند. این بیماری یکی از مشکلات شایع چشم پزشکی است.

اما تنبلی چشم (آمبلیوپی) به عنوان یک ضعف بینایی یا از دست‌دادن بینایی در یک چشم است که در نتیجه عدم درمان در مراحل اولیه رشد ایجاد می‌شود. در تنبلی چشم فرد در یکی از چشمان خود احساس تاری دید می‌کند. همچنین معمولا چشم دیگر سالم است و تمام دید فرد را تامین می‌کند به همین دلیل به افرادی که دارای عارضه تنبلی چشم در یکی از چشمان خود هستند اصطلاحا تک چشم می‌گویند.

ممکن افرادی که تنبلی چشم دارند دچار انحراف چشم نیز باشند یا به بیان بهتر داشتن انحراف در چشم یکی از راه‌های تشخیص تنبلی چشم است.

تفاوت تنبلی چشم و آستیگماتیسم چیست؟

آستیگماتیسم یک مشکل شایع در چشم‌ها است که در اثر وجود مشکل در میزان و نحوه خمیدگی موجود در قرنیه یا لنزهای چشم ایجاد می‌شود. افراد مبتلا به آستیگماتیسم دارای تاری دید هستند. آستیگماتیسم ممکن است از بدو تولد در فرد وجود داشته باشد و هرچه سن بیشتر می‌شود شدت بیماری هم افزایش می‌یابد. معاینات چشمی می‌تواند آستیگماتیسم را تشخیص دهد و این مشکل با عینک، لنزهای چشمی یا جراحی لیزر چشم قابل درمان است.

علل	علائم	روش تشخیص	درمان
انحراف چشم	انحراف در یک یا دو چشم	غربالگری تنبلی چشم	جراحی لیزیک چشم
تفاوت در وضوح بینایی چشم‌ها	عدم تشخیص عمق تصاویر	معاینات چشمی	ویژن تراپی
افتادگی پلک	تنگ‌کردن چشم‌ها برای دید بهتر	تست تنبلی چشم در خانه	بازی درمانی
عیوب انکساری چشم	عدم چرخش هماهنگ چشم‌ها		چشم بند تنبلی چشم

علائم تنبلی چشم کودکان

به طور کلی تنبلی چشم در اثر تحریک نشدن اعصاب بین مغز و چشم ایجاد می‌شود. این شرایط باعث می‌شود تا مغز بیشتر یک چشم را تحریک کند و این موضوع سبب ضعیف شدن چشم دیگر خواهد‌شد. معمولا چشمی که در تنبلی چشم ضعیف می‌شود انحراف داشته و با مرور زمان شکل و ظاهر متفاوتی نسبت به چشم سالم پیدا می‌کند.

در این مرحله گاهی تنها با نگاه کردن به چشم‌های کودک نیز می‌توان علائم تنبلی چشم کودک را مشاهده‌کرد. زیرا تنبلی چشم و انحراف قابل مشاهده است. از مهم‌ترین نشانه‌های تنبلی چشم می‌توان به موارد زیر اشاره‌کرد:

• انحراف در یک یا دو چشم
• عدم چرخش هماهنگ چشم‌ها
• عدم تشخیص عمق تصاویر

تنبلی چشم نشانه‌های پنهانی هم دارد که عبارت‌اند از: 

• چرخش سر هنگام دیدن تلویزیون 
• تنگ‌کردن چشم‌ها برای دید بهتر 
• مالیدن چشم‌ها یا خارش بی‌وقفه آن 
• عدم توانایی در مهارت‌های حرکتی ظریف
• تاخیر و مشکل در خواندن
• قدرت تجزیه و تحلیل کم و ضعف در درس ریاضیات به‌دلیل عدم تمرکز 
• بی‌دقتی
• مشکل در انجام بازی‌های ورزشی

علائم اولیه تنبلی چشم کودک

معمولا انحراف چشم به سمت داخل یا بیرون و عدم هماهنگی در کارکرد چشم‌ها، از اولین علائم تنبلی چشم در کودکان هستند. کودکان دچار اختلال تنبلی چشم، ممکن است دید عمقی ضعیف و تاری دید را تجربه کنند و نیاز به کج کردن سر برای بهتر دیدن داشته‌باشند. همچنین دوبینی یا بستن یکی از چشم‌ها هم می‌تواند از علائم این بیماری باشد. با دیدن این نشانه‌ها، حتما برای معاینه چشم کودکتان اقدام کنید.

تنبلی چشم ممکن است بر اثر استفاده مداوم مغز از چشم سالم، روی قدرت و رشد بینایی فرد تاثیر بگذارد. بنابراین چشم بدون کارکرد، ممکن است تار شده یا دچار عیوب انکساری دیگر شود.

آیا کودک شما هم علائم تنبلی چشم را دارد؟

برای درمان سریع، همین الان از پزشک نوبت بگیرید.

دکتر فوق تخصص چشم

علت تنبلی چشم در کودکان

معمولا انسداد مسیر بینایی با آب مروارید مادرزادی و افتادگی پلک یا عدم تعادل عضلات چشم از علل ایجاد تنبلی چشم هستند. در بسیاری از موارد، تنبلی چشم، علت موروثی و ژنتیکی دارد. از جمله دلایل عمده تنبلی چشم عبارت‌اند از: 

• اختلاف در وضوح تصویر بین چشم‌ها
• انحراف چشم یا استرابیسم
• تفاوت در وضوح بینایی چشم‌ها
• تولد زودرس کودکان
• افتادگی پلک
• داشتن وزن کم هنگام تولد
• سوابق خانوادگی در بیماری‌های چشمی
• عدم رشد کافی و مناسب
• ناتوانی در رشد
• عوامل محیطی مانند سبک زندگی نادرست 
• مشکلات مادر در بارداری 
• رژیم غذایی مادر در بارداری و شیردهی 
• استفاده از برخی داروها 
• عیوب انکساری چشم مانند نزدیک‌بینی، دوربینی یا آستیگماتیسم
• زایمان زودرس و عوامل موثر بر آن 
• روش تربیتی غلط
• بی‌توجهی به‌ رفتارهای کودک 
• بیماری‌های زمینه‌ای

همچنین هر علتی که باعث تاری چشم کودک یا باعث از بین رفتن بینایی او شود، می‌تواند دلیلی برای ایجاد تنبلی چشم باشد.

تشخیص تنبلی چشم کودکان چگونه است؟

در بسیاری از موارد والدین نمی‌توانند تنبلی چشم را در کودک خود تشخیص دهند. زیرا معمولا بچه‌ها به دیدن با یک چشم عادت می‌کنند و مشکلی در این باره گزارش نمی‌دهند. به‌همین دلیل بهتر است والدین قبل از فرستادن فرزندشان به مدرسه ابتدا او را به مراکز بینایی سنجی ببرند یا آزمایش‌های بینایی را در طرح‌هایی که در خود مدارس اجرا می‌شوند انجام دهند. به این ترتیب می‌توانند از سلامت چشمان فرزند خود مطمئن شده و درصورت وجود هر نوع اختلال، به‌موقع و سریع و در سنین کمتری به درمان آن بپردازند.

تست تنبلی چشم در خانه ممکن است؟

یک راه ساده برای تست بینایی فرزندتان در خانه، بستن یکی از چشم‌های او است. همچنین همراهی یک نفر دیگر برای انجام این تست می‌تواند به شما کمک کند. مراحل این آزمایش ساده به شکل زیر است:

• یکی از چشم‌های کودکتان را بپوشانید.
• یک شی‌ مانند خرس عروسکی برای یک کودک خردسال یا عکس یا حروف الفبا برای یک کودک بزرگ‌تر را مقابل او نگه دارید.
• ببینید وقتی شی را مقابل او به چپ و راست و بالا و پایین حرکت می‌دهید، کودکتان آن را با چشم بازش دنبال می‌کند یا خیر.
• از یک کودک بزرگ‌تر نیز می‌توانید بپرسید که آن حرف الفبا چیست یا سؤالی دربارهٔ تصویر یا شی بپرسید.
• سپس چشم دیگر را بپوشانید و ببینید که آیا آن شی را نیز به همان خوبی و تا همان فاصله دنبال می‌کند یا خیر.
• می‌توانید این کار را به یک بازی در خانه تبدیل کرده و پس از اتمام مراحل با متوجه شدن مشکل به دکتر کودکان و یا چشم پزشک مراجعه کنید. در این حالت کودک به غربالگری تنبلی چشم کودکان و معاینه تنبلی چشم کودکان نیاز دارد. 

راه های درمان تنبلی چشم کودکان

معمولا هر چه سن کودک کمتر باشد عبارتی درمان را زود تر شروع کنیم، اثربخشی درمان بیشتر خواهد‌بود. پس از ۸ سالگی، احتمال بهبود بینایی  و درمان آن به مقدار زیادی کاهش‌می‌یابد. ولی ناامید نشوید زیرا درمان چشم کودک هنوز هم می‌تواند موثر باشد. در حال حاضر نتایج درمان موفق تنبلی چشم در کودکان در نوجوانان تا حدود ۱۷ سالگی هم دیده‌می‌شود. 

درمان تنبلی‌ چشم به سه عامل بستگی دارد:

• سنی که در آن تنبلی‌ چشم به وجود آمده است.
• مدت‌زمانی که از ایجاد تنبلی‌ چشم گذشته است.
• زمان شروع درمان تنبلی چشم کودک.

بعد از این که تشخیص قطعی این بیماری داده شد راه‌های مختلفی برای درمان وجود دارد:

• بستن چشم سالم
• استفاده از عینک
• عمل جراحی تنبلی چشم
• انجام تمرینات چشمی
• قطره چشم دارویی

ویژن تراپی برای درمان تنبلی چشم

برای درمان مشکل تنبلی چشم کودکان، راه‌های گوناگونی وجود دارد که یکی از اصلی‌ترین آن‌ها «ویژن تراپی» است. ویژن تراپی راهی برای درمان همزمان  چشم و مغز است. ویژن تراپی در حقیقت به تمرین‌هایی گفته‌می‌شود که هم در خانه و هم در کلینیک تحت نظر اپتومتریست انجام می‌شود. در این روش از تجهیزات و ابزارهای مختلف مثل لنزهای اصلاحی، بوردهای تمرینی و برنامه‌های کامپیوتری استفاده می‌شود.

این روش یکی از موثرترین و ابتدایی‌ترین راه‌های درمان بدون جراحی است که از آن  برای درمان بسیاری از مشکلات بینایی از جمله موارد زیر استفاده می‌شود:

• تنبلی چشم کودکان و بزرگسالان
• انحراف چشم
• دوبینی 
• رفع بسیاری از مشکلات خواندن و یادگیری

بسیاری از بیمارانی که دیگر از درمان بیماری خود ناامید شده‌اند و از سن درمانشان گذشته است می‌توانند با استفاده از این روش تا حدی به درمان بیماری خود بپردازند:

• ویژن تراپی مجموعه تمرین‌ها و روش‌هایی برای افزایش قدرت بینایی است.
• این شیوه از درمان زیر نظر دکتر و در کلینیک انجام می‌شود.
• بسیاری از اوقات بین جلسات ویژن تراپی، لازم است مراجع تمرین‌هایی در خانه انجام دهد.
• بر اساس وضعیت مراجع، روش‌ها و تمرین‌های مختلف با اهداف متفاوتی انجام می‌شود. این تمرین‌ها توانایی و ادراک بینایی را افزایش می‌دهد. همچنین روی کارایی و آرامش چشم تاثیر می‌گذارد.
• این روش می‌تواند به رفع سردردهای چشمی و خستگی بینایی کمک کند.

جراحی لیزیک برای تنبلی چشم

عمل لیزیک چشم ممکن است بهترین روش برای اصلاح کامل عیوب انکساری غیر مشابه و جلوگیری از تنبلی چشم باشد. اگر تنبلی‌ چشم بر اثر بیماری‌های مادرزادی، مانند پایین‌افتادگی پلک یا سایر عیوب ساختمانی ایجاد شده باشد و فرد به هر دلیلی نتواند از لنزهای طبی استفاده کند، انجام عمل لیزیک می‌تواند بهترین راه برای اصلاح نهایی و کامل خطای انکسار چشمی نامتقارن برای جلوگیری از ابتلا به تنبلی چشم باشد.

چشم بند تنبلی چشم کودکان یا پد تنبلی چشم کودکان

یکی از کارآمدترین روش‌های موجود برای درمان تنبلی چشم استفاده از این چشم بند است. این چشم بند یکطرفه بوده که برای رفع تنبلی چشم کودکان و بزرگسالان و برای کار کشیدن از چشمِ دچار مشکل استفاده می‌شود. درمان تنبلی چشم معمولا به صورت بستن چشم سالم و وادار کردن مغز به دیدن با چشم تنبل است. همانطور که گفته شد در سنین پایین تاثیر بیشتری در درمان چشم تنبل خواهد‌ داشت.

بهترین و موثرترین روش درمان تنبلی چشم، بستن با این چشم بند است که دور تا دور چشم را می‌پوشاند. بنابراین نور به چشم سالم برای مدتی نمی‌رسد و شبکیه و اعصاب چشم سالم برای مدتی غیر فعال می‌شوند تا چشم تنبل فعالیت‌کند.

درمان تنبلی چشم کودکان با دستگاه

برطرف کردن تنبلی چشم با دستگاه در واقع همان جراحی است. جراحی لیزیک در پیشگیری از ابتلا به لیزیک و یا درمان مراحل اولیه‌ی این بیماری موثر است. این جراحی نوعی جراحی است که با کمک لیزر عیوب انکساری چشم برطرف می‌شوند.

با دستگاهی خاص روی قرنیه چشم یک برش ایجاد می‌شود که می‌تواند عیب شکست نور در چشم را برطرف کند و تصویر بر روی نقطه‌ی درستی بر روی شبکیه ایجاد شود. این جراحی مانند هر جراحی دیگری در کنار خوبی‌هایی که دارد عوارضی هم می‌تواند داشته‌باشید که یکی از آنها خشکی چشم است.  

پزشکان پیشنهادی

۴.۶ (۵۵۵ نظر)

دکتر سید محمدعلی معلم

تخصص چشم پزشکی

نوبت بگیرید

۴.۸ (۳۳۷ نظر)

دکتر زهرا کلانتری

فلوشیپ چشم پزشکی کودکان

نوبت بگیرید

۴.۸ (۲۵۱ نظر)

دکتر رویا مهشیدفلاحی

تخصص چشم پزشکی

نوبت بگیرید

۴.۷ (۲۵۲ نظر)

دکتر حسین روستائی

تخصص چشم پزشکی

نوبت بگیرید

۴.۹ (۲۲۷ نظر)

دکتر رضا پورمحمدی

تخصص چشم پزشکی

نوبت بگیرید

۴.۹ (۲۰۱ نظر)

دکتر حمید لشکری زاده

تخصص چشم پزشکی

نوبت بگیرید

بازی برای تنبلی چشم کودکان

روش‌های درمانی اگر سرگرم‌کننده و جذاب باشند برای کودکان موثرتر واقع می‌شوند و فرزند شما در اجرای آن همکاری خواهد کرد. شاید استفاده از چشم‌بند برای کودک شما در سن پایین اصلا جذاب و سرگرم‌کننده به نظر نرسد و دلش بخواهد که هرچه سریع‌تر آن را از روی چشمش جدا کنید.

اما اگر روش درمانی کمی سرگرم‌کننده‌تر باشد، شاید همکاری فرزند شما با شما بیشتر باشد و خودش داوطلبانه روش درمانی را اجرا کند. یکی از جالب‌ترین روش‌های درمانی برای برطرف کردن تنبلی چشم، بازی است. جالب است بدانید که طبق تحقیقاتی که انجام‌شده‌است، بازی تتریس (خانه سازی) در کنار سرگرمی برای درمان تنبلی چشم نیز مفید است.

توجه داشته‌باشید که نمی‌توان از این روش به عنوان جایگزین سایر روش‌های درمانی استفاده کرد. بلکه می‌توان به جای استفاده از بازی‌های دیگر که ممکن است باعث آسیب رساندن به چشمان بیمار شوند، با تتریس از بدتر شدن تنبلی چشم جلوگیری کرد.

بهترین درمان تنبلی چشم کودک چیست؟

درمان‌های متداول تنبلی چشم شامل استفاده از عینک یا لنز برای اصلاح عیوب انکساری، بستن چشم سالم برای تقویت چشم ضعیف‌تر و تمرینات بینایی برای بهبود هماهنگی بین چشم‌ها و مغز است. در مواردی که تنبلی چشم ناشی از مشکلات ساختاری مانند آب مروارید یا انحراف چشم باشد، ممکن است نیاز به جراحی باشد. درمان‌های دارویی یا جراحی نیز در صورت وجود مشکلات ساختاری مانند آب مروارید یا افتادگی پلک ممکن است مورد نیاز باشد.

همین الان بهترین دکتر برای درمان تنبلی چشم را پیدا کن.

دکتر تنبلی چشم

عوارض تنبلی چشم در کودکان

اگر تنبلی چشم درمان نشود، کاهش بینایی جدی و دائمی در چشم تنبل را به‌دنبال دارد. پس از ۵ سالگی، هر چه درمان چشم تنبل بیشتر به تعویق بیفتد، احتمال برگرداندن بینایی کامل نیز کمتر می‌شود. به طوری که پس از ۷ تا ۱۰ سالگی، درمان چشم هیچ تاثیری در بهبود بینایی نخواهد داشت.

از جمله شایع‌ترین عوارض تنبلی چشم می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• نزدیک‌بینی
• دوربینی
• آستیگماتیسم
• آب مروارید
• انسداد مجرای اشکی (پیفوریا)
• گلوکوم مادرزادی
• اختلال در توانایی تشخیص فاصله و عمق اشیاء
• دشواری در خواندن و نوشتن به دلیل مشکلات بینایی
• کاهش توانایی در تشخیص خطرات محیطی

پیشگیری از تنبلی چشم کودکان ممکن است؟

بهترین و تنها راهی که می‌توانید از تنبلی چشم کودک پیشگیری کنید، تشخیص به‌موقع نشانه‌ها و عواملی است که باعث ایجاد تنبلی چشم می‌شوند. از آنجایی که این کار بسیار سخت است، پیشنهاد می‌شود خانواده‌ها تا قبل از سن ۵ سالگی، به‌صورت دوره‌ای برای معاینه چشم فرزندان خود به مراکز بینایی سنجی مراجعه کنند تا از سلامت چشم آنها اطمینان پیدا کنند.

گاهی اوقات کودکان از سردرد، خستگی چشم، درد در ناحیه چشم و حتی وضوح پایین تصاویر رنج می‌برند و نسبت به آن شکایت دارند. در صورت برخورد با هر یک از این علائم، بهتر است کودک خود را برای معاینه نزد متخصص ببرید تا از هرگونه عاملی که باعث تنبلی می‌شود پیشگیری کنید.

تغذیه مناسب برای تنبلی چشم کودکان

جالب است بدانید که مشکلات تغذیه‌ای می‌توانند باعث ایجاد تنبلی چشم شوند. اما اگر به تنبلی چشم دچار هستید و یا فرزند شما این مشکل را دارد، بهتر است که مطمئن شوید که مواد غذایی زیر در رژیم غذایی روزانه‌ی شما قرار دارد؛

• سبزیجات با برگ سبز مانند کلم بروکلی و اسفناج
• ماهی سالمون
• مرکبات و انواع توت‌ها
• لوبیا چیتی

نتیجه گیری و راهنمای مراجعه به دکتر

آمبلیوپیا یا تنبلی چشم یک نوع بیماری چشمی است که باعث تاری دید در یک چشم معمولا در زمان رشد چشمی کودک می‌شود. در این بیماری، به دلیل ضعف بینایی در یک چشم، مغز بینایی را از چشم دیگر تامین می‌کند و چشم ضعیف معمولا تنبل شده و خاموش نمی‌شود. آمبلیوپیا شایع‌ترین مشکل بینایی است که کودکان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در برخی موارد نیز ممکن است هر دو چشم را همزمان تحت تاثیر قرار دهد.

اگر علائم تنبلی چشم را در کودک خود می بیند بهتر است ابتدا به دکتر کودکان و دکتر بینایی سنجی مراجعه کنید تا در صورت نیاز شما را به دکتر چشم پزشک ارجاع دهد. در سایت نوبت‌دهی آنلاین پزشکان دکترتو، می‌توانید از زمان‌های نوبت ویزیت حضوری پزشک متخصص مورد نظرتان آگاه شوید و آن را ثبت کنید یا مشاوره تخصصی آنلاین و تلفنی دریافت کنید.

دکترتو مراقب سلامت شماست!