همه ‌چیز درباره شستشوی گوش، روش انجام و مراقبت بعد از آن

خلاصه این مطلب را در این پادکست گوش دهید:

شستشوی گوش یکی از شایع‌ترین دلایل مراجعه افراد به پزشکان متخصص گوش و حلق و بینی است که به خاطر مسدودشدن مجرای گوش و کاهش حس شنوایی یا حتی احساس درد یا التهاب ایجاد می‌شود.

آیا تاکنون احساس خارش و سوزش ناگهانی گوش، شنیدن صدای سوت بلند و طولانی یا تجربه جسم خارجی در گوش را داشته‌اید؟ این موارد از علائم جرم یا گرفتگی گوش هستند. گوش مرکز مهم جمع‌آوری صدا و حفظ تعادل بدن است. در گوش همه انسان‌ها، موم یا مایع چسبنده زرد رنگی توسط غده‌های مجرای گوش تولید می‌شود. موم به‌صورت طبیعی وظیفه حفاظت از گوش با گیر انداختن آلودگی‌ها، کاهش سرعت رشد باکتری و میکروب در گوش و تمیزی کانال خارجی گوش را دارد.

گرفتگی گوش زمانی اتفاق می‌افتد که سعی می‌کنیم موم گوش را با گوش پاک‌کن‌ها، گیره کاغذ، سنجاق و جسم خارجی بیرون بیاوریم. در این صورت جرم گوش در عمق کانال گوش انباشته می‌شود. در این زمان پزشکان شستشوی گوش را پیشنهاد می‌کنند. روش‌های شست و شوی گوش گوناگون هستند؛ برخی از آن‌ها شامل قطره یا داروی شستن گوش، شستشوی گوش با ساکشن، روش‌های شست و شوی گوش در منزل و کیت شستشو هستند.

شستشوی گوش چگونه انجام می شود؟

آناتومی گوش انسان از سه قسمت گوش خارجی (مجرای گوش از لاله گوش تا پرده صماخ)، گوش میانی (شیپور استاش و استخوانچه‌ها) و گوش داخلی (حلزون گوش برای شنوایی و مجاری نیم‌دایره‌ای برای حفظ تعادل) تشکیل‌شده است. حتی زمانی که گوش خود‌ را به‌درستی تمیز کنید، بازهم ممکن است به دلیل ترشحات زیاد غدد ترشح‌کننده موم در گوش خارجی، جرم گوش باقی بماند.

اگر مدتی است که علائمی مانند گوش درد، صدای زنگ در گوش (وزوز گوش)، کاهش شنوایی در گوش آسیب‌دیده، سرگیجه و سرفه دارید، به‌احتمال‌زیاد دچار گرفتگی گوش شده‌اید و بهتر است قبل از بروز عفونت یا کاهش شدید شنوایی شستشوی گوش انجام دهید (یک نکته مهم را در نظر داشته باشید که این علائم می‌توانند نشان‌دهنده وضعیت دیگری مانند شرایط پزشکی باشند و بهتر است حتماً قبل از اقدام به شست و شوی گوش با پزشک مشورت کنید).

کم عارضه‌ترین حالت شستن گوش زمانی است که توسط پزشک انجام شود. زیرا پرده گوش به‌راحتی با کوچک‌ترین ضربه آسیب می‌بیند. همچنین اگر سابقه جراحی یا پارگی پرده گوش دارید، به‌تنهایی اقدام به شستشوی گوش نکنید تا از عفونت و ورود آلودگی به داخل گوش خود جلوگیری کنید.

باتوجه به اینکه شست و شوی گوش نیاز به دقت و تخصص دارد، حتما به پزشک گوش و حلق و بینی یا دکتر عمومی کاربلد مراجعه کنید. همچنین قبل از اقدام به شستن گوش، حتما با پزشک مشورت کنید یا مشاوره تلفنی با دکتر گوش و حلق و بینی داشته باشید تا بهترین راهنمایی را دریافت کنید. برای کسب اطلاعات بیشتر، در این مقاله به بررسی علائم، بایدها و نبایدها و شیوه‌ امن شستشوی گوش می‌پردازیم.

روش‌های شستشوی گوش

1. شستشوی گوش توسط پزشک با دستگاه ساکشن
2. شست و شو با قطره گوش (نحوه ریختن قطره گوش)
3. شستشوی گوش با آب و سرنگ
4. روش‌های شست و شوی گوش در خانه
5. استفاده از شمع گوش برای پاکسازی جرم گوش

کم عارضه‌ترین حالت شستن گوش زمانی است که توسط پزشک انجام شود زیرا پرده گوش به‌راحتی با کوچک‌ترین ضربه آسیب می‌بیند.

۱. شستشو گوش با دستگاه ساکشن

پاک‌سازی گوش با دستگاه ساکشن یک روش کاربردی و مؤثر برای از بین بردن جرم گوش است و معمولاً بی‌خطر و بدون درد است. استفاده از ساکشن گوش ساده است و نتیجه بسیار خوبی دارد. اما شستشوی گوش با دستگاه مانند هر روش پزشکی دیگری، مزایا و عوارضی دارد. شایع‌ترین عوارض آن سرگیجه و کم شنوایی موقت است که به دلیل خنک شدن کانال گوش توسط ساکشن رخ می‌دهد.

استفاده از ساکشن گوش یک فن مؤثر توسط پزشکان گوش، حلق و بینی برای از بین بردن جرم و گرفتگی گوش است. پزشکان در ابتدا با استفاده از آندوسکوپی (Endoscopy) کانال گوش را بررسی می‌کنند تا علت گرفتگی را پیدا کنند. سپس با کمک اتوسکوپ که دستگاهی مانند جاروبرقی کوچک است و به‌آرامی مکش لازم برای جابه‌جایی و برداشتن موم را ایجاد می‌کند، جرم گوش را تخلیه می‌کنند. به دلیل خارج شدن تمام موم‌های اضافی از گوش، بیماران بعد از ساکشن صداها را چندین برابر بلندتر می‌شنوند. تا زمانی که غدد کانال گوش شروع به تولید مجدد موم کنند، این حالت وجود دارد و موقتی است.

مزایای شستشو گوش با میکروساکشن چیست؟

در مدت زمان کمی انجام می‌شود، پزشک در زمان پاک‌سازی می‌تواند مجرای گوش را ببیند و با دقت بالاتری جرم گوش را از بین ببرد. همچنین میکروساکشن، گوش شما را در معرض رطوبت قرار نمی‌دهد که می‌تواند از بروز عفونت تا حد زیادی جلوگیری کند.

عوارض و خطرات شست و شوی گوش با میکروساکشن چیست؟

سرگیجه، سرفه کردن، آبریزش چشم، ضربه به پرده گوش در صورت حرکت بیمار و در مواردی آسیب صوتی که به دلیل برداشتن موم گوش انجام می‌شود و فرد احساس می‌کند شدت صداهایی که می‌شنود بیش از اندازه افزایش پیدا می‌کند.

اگرچه پاکسازی گوش با ساکشن روش خوبی برای رفع جرم گوش است، اما خرید تجهیزات آن برای کلینیک‌ها گران است و استفاده از آن نیاز به حضور متخصص گوش و حلق و بینی دارد.

۲. قطره گوش (نحوه ریختن قطره گوش)

یکی دیگر از روش‌های اثبات‌شده شستن گوش، استفاده از قطره شستشوی گوش است. با پیشرفت علم و فنّاوری، قطره‌های متنوعی بر اساس سن و علت گرفتگی گوش تولیدشده‌اند. اما سؤال اینجاست که بهترین قطره برای جرم گوش چیست؟ با توجه به نوع التهاب، درد و عفونت در گوش (ویروسی، باکتریایی و قارچی) قطره‌های متفاوتی استفاده و تجویز می‌شوند:

• قطره رفع عفونت باکتریایی: کلرامفنیکل (Chloramphenicol) – قطره سیپلکس یا سیپروفلوکساسین (Ciprofloxacin) – گلیسیرین فنیکه (Glycerin pheniqe)
• قطره التهاب و درد گوش: قطره بتامتازون (Betamethasone) یا بتازونیت – قطره لامیژکس – قطره الکل بوریکه – قطره اتودالر
• قطره رفع عفونت قارچی: قطره کلوتریمازول – گلیسیرین فنیکه (Glycerin pheniqe)

روش استفاده قطره گوش برای کودکان زیر دوازده سال

کودکان و خردسالان، کانال گوش کوچک‌تری نسبت به بزرگسالان دارند. به همین دلیل شست و شوی گوش آن‌ها با احتیاط بیشتری انجام می‌شود. یک حوله یا پارچه تمیز را روی زمین پهن کنید و کودک را به پهلو، روی گوش سالم بخوابانید. یک نفر سر و بدن کودک را به‌آرامی و بی‌حرکت نگه دارد و دیگری قطره شستشوی گوش را به تعداد تجویزشده در گوش کودک بریزد و بعد از ریختن قطره، کودک چند دقیقه در همان حالت باقی بماند.

شاید این سؤال پیش بیاید که چرا قطره در گوش پایین نمی‌رود؟ قبل از ریختن قطره در گوش کودک، لاله گوش او را به سمت بیرون و پایین بکشید تا کانال شنوایی و مجرای گوش در حالت افقی قرار بگیرد.

روش استفاده از قطره گوش در بزرگسالان

مانند روش مصرف قطره گوش در کودکان عمل کنید. با این تفاوت که دیگر نیاز نیست حتماً دو نفر دیگر حضور داشته باشند و یک فرد به‌تنهایی می‌تواند برای شما قطره گوش را بریزد و مجرای گوش را به حالت افقی نگه دارد. در صورت نیاز، این کار را برای گوش دیگر هم می‌توانید انجام دهید.

چه افرادی نباید از قطره گوش استفاده کنند؟

افرادی که دچار آسیب پرده گوش هستند، نباید از قطره برای شستشوی گوش استفاده کنند. زیرا باعث ورود مواد شیمیایی به گوش میانی، عفونت و التهاب می‌شود. در واقع یک مشکل تبدیل به دو مشکل می‌شود! حتماً در صورت وجود پارگی یا آسیب در پرده گوش، برای شستن گوش با متخصص گوش و حلق و بینی مشورت یا از مشاوره تلفنی استفاده کنید.

۳. شستشوی گوش با آب و سرنگ

یکی از روش‌های کم‌خطر و در دسترس شستشو گوش، شستن گوش در خانه با آب و سرنگ است. جرم گوشی که انباشته‌شده، سفت و محکم است. قبل از استفاده از سرنگ، با چکاندن قطره گوش یا روغن گیاهی جرم گوش را نرم کنید.

پس از یک یا دو روز که موم نرم شد، از یک سرنگ حاوی آب تمیز و نسبتاً گرم استفاده کنید (از داروخانه تهیه کنید). سر خود را خم کنید و گوش خود را به سمت بالا و عقب بکشید تا مجرای گوش صاف شود. یک حوله را روی شانه‌‌ خود قرار دهید تا آبی که از گوش خارج می‌شود گرفته شود. برخی از افراد همچنین ممکن است یک لگن زیر گوش قرار دهند تا آب را بگیرد.

سرنگ را در گوش خود قرار دهید، آن را به سمت بالا و به سمت پشت گوش قرار دهید. این وضعیت به جدا شدن جرم گوش کمک می‌کند. سپس به‌آرامی سرنگ را فشار دهید تا آب وارد گوش شود. اگر فردی احساس درد یا فشار کرد، نباید ادامه دهد. پس از اتمام شستشو، سر خود را به پهلو خم کنید تا آب از آن خارج شود. در آخر گوش خود را با استفاده از حوله خشک کنید.

نکات مهم شستشوی گوش با آب و سرنگ

گاهی اوقات ممکن است این روش را پنج بار تکرار کنید تا نتیجه بگیرید. اما اگر جرم گوش از بین نرفت و تخلیه نشد، ادامه ندهید و با پزشک مشورت کنید. البته پزشکان برای افرادی که شرایط پزشکی خاصی دارند یا جراحی پرده گوش انجام داده‌اند، شستشوی گوش را توصیه نمی‌کنند. آن‌ها همچنین ممکن است در مورد فردی که در خانه شست و شوی گوش انجام می‌دهند نگرانی داشته باشند.

نکته مهم در استفاده از روش شستشوی گوش با سرنگ، استفاده از آب با دمای اتاق است. آب بیش‌ازحد سرد باعث سرگیجه شده و به دلیل تحریک عصب صوتی منجر به حرکت سریع چشم‌ها به صورت پهلوبه‌پهلو می‌شود. هم‌چنین آب داغ نیز می‌تواند پرده گوش را بسوزاند.

۴. شستشوی گوش در خانه

اگر پرده گوش حاوی لوله نیست یا سوراخی در آن وجود ندارد، این اقدامات خود مراقبتی ممکن است به شما در حذف جرم گوش اضافی که مجرای گوش شما را مسدود می‌کند، کمک کند.

شستشوی گوش با قطره و دوش آب گرم

با چکاندن چند قطره روغن بچه، روغن معدنی، گلیسیرین یا پراکسید هیدروژن در کانال گوش خود، موم گوش را نرم کنید. ازآنجایی‌که جرم گوش محلول در آب استُ می‌توانید برای از بین بردن جرم گوش از آب گرم زیر دوش آب استفاده کنید. سر خود را به یک طرف خم کنید و مقداری آب در مجرای گوش خود بریزید، سپس سر خود را در جهت مخالف کج کنید تا آب به همراه موم خارج شود.

بعد از دوش آب گرم، از یک دستمال مرطوب استفاده کنید تا مومی که در گوش شما قابل مشاهده است، پاک کنید. اگر متوجه شدید که گوش‌هایتان هنوز بسته است، با یک متخصص گوش، حلق و بینی که می‌تواند با دستگاه، شست و شوی گوش شما را انجام دهد، مشورت کنید.

شستشوی گوش با قطره هیدروژن پراکسید

محلول پراکسید هیدروژن یک سرومنولیتیک (محلول حل کننده موم گوش) است که جرم گوش را نرم می‌کند، حل می‌کند و می‌شکند.

۵. استفاده از شمع گوش برای پاکسازی جرم گوش

شمع گوش یا مخروط گوش، یک درمان جایگزین است که برخی افراد برای تخلیه ناخالصی‌ها و موم گوش از آن استفاده می‌کنند. نام‌های دیگر شمع گوش «مخروط گوش»، «درمان حرارتی گوش» و «شمع درمانی یا مخروط درمانی» است. شمع گوش معمولاً ۲۵ سانتی‌متر است و شکل توخالی و مخروطی دارد. مواد سازنده شمع گوش پارچه آغشته به مخلوطی از مواد، اغلب پارافین و موم زنبورعسل، هستند.

برای شستشوی گوش با شمع گوش، فرد به پهلو دراز می‌کشد و شمع را در گوش خود قرار می‌دهد. یک مربع یا دایره ساخته‌شده از کاغذ، فویل قلع یا پلاستیک به‌عنوان پوشش در قسمت بالای شمع قرار می‌گیرد تا از چکیدن موم داغ روی صورت، گردن یا موها جلوگیری کند. هنگامی‌که شمع و پوشش محکم شدند، شمع به مدت ۱۰ تا ۲۰ دقیقه روشن می‌ماند. گرمای شمع، جرم گوش و سایر ناخالصی‌ها را از گوش خارج می‌کند.

مزایای استفاده از شمع گوش

• حذف موم، باکتری‌ها و سایر مواد زائد از کانال گوش
• بهبود شنوایی یا افزایش میزان شنوایی
• درمان عفونت سینوسی
• تسکین گلودرد
• درمان سرماخوردگی و آنفولانزا
• تسکین سردرد و میگرن
• کاهش سرگیجه

خطرات استفاده از شمع گوش

• سوزش صورت، گردن، پرده گوش، گوش میانی یا مجرای گوش از موم داغ یا خاکستر
• آسیب به پرده گوش
• مسدود شدن پرده گوش با موم شمع
• خون‌ریزی
• ابتلا به عفونت‌های ثانویه
• تجربه کم شنوایی موقت
• ابتلا به اوتیت خارجی (گوش شناگر)
• آسیب به گوش میانی

به نقل از سایت bootshearingcare در رابطه با استفاده از شمع گوش:

در حالی که بسیاری از افراد ادعا می‌کنند شمع گوش موثر است، ما آن را به عنوان یک روش درمانی توصیه نمی‌کنیم. زیرا می‌تواند باعث صدمات و سوختگی‌های جدی شود و در مواردی پرده گوش را سوراخ کند.

شست و شوی گوش در چه مواردی لازم است؟

کاهش شنوایی، سرگیجه، درد گوش، سرفه و شنیدن صدای زنگ یا سوت طولانی یا در موارد شدیدتر خارش و درد شدید، از علائم افزایش جرم گوش هستند. افزایش جرم گوش یکی از شایع‌ترین دلایل گرفتگی گوش است که پزشکان با آن مواجه می‌شوند. استفاده مداوم از گوش پاک‌کن‌ها، اجسام خارجی و گوشه‌های دستمال برای تمیزی کانال شنوایی، می‌تواند موم سطحی گوش را از بین ببرد. اما باعث تجمع موم‌های باقی‌مانده به عمق کانال گوش می‌شود که منجر به بیماری های گوش می‌شود. از جمله کاهش شنوایی و عفونت پرده گوش را می‌تواند به دنبال داشته باشد.

از دست دادن تعادل و مشکل در راه رفتن، احساس سرگیجه و چرخش شدید، از دست دادن شنوایی ناگهانی و استفراغ و تب بالا نیز از علائمی هستند که ممکن است افزایش جرم گوش باعث ایجاد آن‌ها باشد و دچار عفونت گوش شده باشید. نیاز است به پزشک متخصص مراجعه کنید. پزشک می‌تواند انسداد یا گرفتگی گوش را با بررسی کند و علائم شما را با نگاه کردن به گوش با اتوسکوپ (Ear-scope) تشخیص دهد.

در صورت داشتن چه علائمی باید برای شستن گوش اقدام کرد؟

اگر جرم گوش بیش‌ازحد جمع شود، سخت و محکم شده و می‌تواند یک پلاک ایجاد کند که گوش را مسدود می‌کند. بسته شدن گوش دردناک است و بر شنوایی تأثیر می‌گذارد. علائمی که نشان می‌دهد زمان مراجعه به یک متخصص برای شستشوی گوش فرا رسیده است شامل موارد زیر است.

• کاهش شدید شنوایی
• خارش در گوش
• احساس درد یا شنیدن صدای سوت در گوش

افرادی که مجرای گوش آن‌ها بسیار باریک و پرپیچ و خم است یا با جراحی تغییر شکل یافته، برای تمیز کردن منظم گوش خود به یک متخصص نیاز دارند. شستن گوش می‌تواند یک روش مؤثر حذف جرم گوش برای افرادی باشد که در یک یا هر دو گوش خود احساس سنگینی یا تجمع جرم گوش دارند.

شستشوی گوش برای چه افرادی مناسب است؟

طبق گفته بنیاد جراحی سر و گردن آکادمی آمریکای گوش و حلق و بینی، تا زمانی که گوش‌ها به‌درستی کار می‌کنند، افراد نباید در تلاش برای برداشتن موم گوش باشند و باید آن را به حال خود رها کنند. برای بیشتر افراد، موم گوش هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند و نیازی به حذف آن نیست.

برای انجام شستوش گوش باید به کدام دکتر مراجعه کنیم؟

اگر قصد انجام ساکشن گوش را دارید، باید این کار توسط دکتر گوش و حلق و بینی یا پزشک عمومی انجام شود. شما می‌توانید برای ارتباط با پزشک از طریق سایت دکترتو اقدام کنید. در دکترتو علاوه بر سیستم تعیین وقت حضوری امکان مشاوره تلفنی با متخصص گوش و حلق و بینی وجود دارد.

مزایای شستشوی گوش

بهبود شنوایی، رهایی از حس سنگینی در گوش، جلوگیری از عفونت یا ایجاد بیماری از مزایای شستشوی گوش است. به همین دلیل برخی پزشکان این اقدام را برای افراد توصیه می‌کنند.

خطرات شستشوی گوش

در مواردی بروز عفونت گوش، پارگی پرده گوش در صورت وارد شدن ضربه، سرگیجه و سردرد، تب، شنیدن صدای وزوز از خطرات و عوارض شستن گوش است.

آیا شستشوی گوش عوارض دارد؟

برخی از افراد نباید شستشوی گوش انجام دهند. زیرا خطر سوراخ شدن پرده گوش و آسیب به آن را در پی دارد. کسانی که مبتلا به اوتیت خارجی شدید (یا گوش شناگر) یا بیماری گوش میانی هستند و سابقه آسیب به پرده گوش در اثر ورود اجسام فلزی تیز در گوش، جراحی پرده گوش و پرتودرمانی گوش را دارند، در این دسته قرار می‌گیرند.

در حالت کلی برخی از عوارض جانبی شست و شوی گوش شامل سرگیجه، آسیب گوش میانی، اوتیت خارجی و سوراخ شدن پرده گوش می‌شوند. اگر فردی پس از شستشوی گوش خود علائمی مانند درد ناگهانی، حالت تهوع یا سرگیجه را تجربه کرد، باید فوراً شستشوی گوش را متوقف کند.

اقدامات و مراقبت‌های قبل و بعد از شستشوی گوش چیست؟

بعد از جرم‌گیری گوش با دستگاه ساکشن، مجرای گوش به دلیل حذف موم‌ها که وظیفه محافظتی در برابر عفونت و میکروب‌ها را داشته‌اند، آسیب‌پذیرتر می‌شود. تا زمانی که گوش‌ها دوباره موم بیشتری برای محافظت و چسبندگی بیشتر در برابر میکروب‌ها ایجاد کنند، به مدت ۴ تا ۵ روز از رساندن آب و رطوبت جلوگیری کنید و گوش‌هایتان را خشک نگه‌دارید. برای خشک نگه‌داشتن گوش‌ها هنگام شستن موها، دوش گرفتن، حمام کردن یا شنا کردن می‌توانید از گوش‌گیر استفاده کنید و در قسمت بیرونی مجرای گوش قرار دهید تا به‌عنوان یک مهر و موم محافظ عمل کند.

همچنین ممکن است احساس ناراحتی و حساسیت جزئی در گوش خود داشته باشید که طبیعی است. پزشکان به طور معمول به شما پماد و محلول‌های موضعی می‌دهند که می‌تواند کمک‌کننده باشد. اما درصورتی‌که بعد از شستشو گوش به سرگیجه و سردرد، کاهش شنوایی (گرفتگی گوش بعد از شستشو) و ترشح مایعات از گوش دچار شدید حتماً به پزشک متخصص مراجعه کنید.

تا زمانی که گوش‌ها دوباره موم بیشتری برای محافظت و چسبندگی بیشتر در برابر میکروب‌ها ایجاد کنند، به مدت ۴ تا ۵ روز از رساندن آب و رطوبت جلوگیری کنید و گوش‌هایتان را خشک نگه‌دارید.

جمع‌بندی و راهنمای مراجعه به پزشک متخصص

گرفتگی گوش یک مسئله مهم و دردناک برای همه سنین است که می‌تواند عفونت، درد و سرگیجه و حتی از دست دادن شنوایی را به دنبال داشته باشد. روش‌های زیادی برای شستشوی گوش وجود دارد و انتخاب آن درنهایت به مقدار جرم گوش بستگی دارد. روش‌های شستشوی گوش در منزل برای مقدار جرم گوش کمتر و نداشتن سابقه جراحی پرده گوش یا عفونت مناسب و کاربردی هستند. اگر موم گوش بیشتری داشته باشید، برای پاکسازی کم‌خطر، به راهنمایی و مراجعه پزشک متخصص نیاز دارید.

معمولاً گوش کودکان در هر معاینه پزشکی چک می‌شود و در صورت لزوم، پزشک می‌تواند جرم گوش اضافی را در زمان ویزیت از گوش کودک خارج کند. بااین‌حال، نگرانی‌هایی در بین پزشکان برای شستشو گوش بزرگسالان وجود دارد که شست و شوی گوش می‌تواند باعث سوراخ شدن پرده گوش شود که باعث نفوذ آب و رطوبت به قسمت میانی گوش شود. استفاده از دستگاه شستشوی گوش مناسب این خطر را به حداقل می‌رساند.

برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه شستن گوش بهتر است با فوق تخصص گوش و حلق و بینی مشورت کنید. پزشک متخصص بعد از بررسی دقیق گوش، بهترین روش را پیشنهاد می‌دهد. شما می‌توانید در سایت دکترتو با بهترین پزشکان ارتباط برقرار کنید. دکترتو علاوه بر سیستم تعیین وقت حضوری امکان مشاوره آنلاین و تلفنی را برای شما فراهم می‌کند.

دکترتو مراقب سلامتی شماست!