فهرست مطالب
خلاصه این مطلب را در این پادکست گوش دهید:
قلب، موتور محرک بدن است که با هر ضربان خود، خون را در رگ‌ها به جریان درمی‌آورد و زندگی را تداوم می‌بخشد. این اندام حیاتی نه‌تنها اکسیژن و مواد غذایی را به سلول‌ها می‌رساند، بلکه مواد زائد را نیز از بدن دفع می‌کند. آشنایی با ساختار قلب، اجزای آن و بیماری‌هایی که می‌توانند عملکردش را مختل کنند، برای درک اهمیت سلامت قلب ضروری است. در ادامه این مقاله از دکترتو، آناتومی قلب، نحوه عملکرد، علائم اختلالات و شایع‌ترین بیماری‌های قلبی را بررسی می‌کنیم تا با آگاهی بیشتر بتوانید از قلب خود مراقبت کنید.
قلب چیست؟
قلب اندامی عضلانی و حیاتی است که در مرکز قفسه سینه و کمی متمایل به سمت چپ قرار دارد و وظیفه اصلی آن پمپاژ خون به سراسر بدن است. این اندام به شکل هرم چهارضلعی با طول تقریبی ۱۲ سانتی‌متر ساخته شده و به‌گونه‌ای قرار گرفته که راس آن رو به جلو و قاعده آن رو به عقب است. نزدیکی قلب به معده باعث می‌شود برخی دردهای گوارشی با مشکلات قلبی اشتباه گرفته شوند. عملیات پمپاژ خون توسط سیستم الکتریکی ویژه‌ای در دیواره بین دو دهلیز کنترل می‌شود که نظم ضربان را برقرار می‌سازد. وزن قلب در طول زندگی تغییر می‌کند؛ به‌طور میانگین در مردان ۳۱ تا ۴۰ سال حدود ۲۸۹.۶ گرم و در زنان هم‌سن حدود ۲۸۴.۷ گرم است، در حالی که در سنین بالاتر وزن قلب در مردان به بیش از ۳۴۵ گرم و در زنان به حدود ۲۸۵ گرم می‌رسد.
سبک زندگی ناسالمی داری؟
برای اطمینان از سلامت عملکرد قلب با متخصص مشورت کن
آناتومی قلب
آناتومی قلب به‌گونه‌ای طراحی شده است که خون را به‌طور منظم در بدن به گردش درآورد. این اندام از چهار حفره تشکیل شده است: دو دهلیز در قسمت بالایی و دو بطن در قسمت پایینی. دیواره‌ای به نام سپتوم، سمت راست و چپ قلب را از هم جدا می‌کند. خون بدون اکسیژن از بدن وارد دهلیز راست می‌شود، سپس به بطن راست رفته و از آنجا به ریه‌ها پمپ می‌شود. خون اکسیژن‌دار از ریه‌ها وارد دهلیز چپ شده و در نهایت بطن چپ آن را با فشار بالا به سراسر بدن ارسال می‌کند. قلب از نظر آناتومی شامل بخش‌ها و اجزای اصلی زیر است:
- دهلیز راست: دریافت خون بدون اکسیژن از بدن و انتقال به بطن راست
- بطن راست: پمپاژ خون به ریه‌ها برای اکسیژن‌گیری
- دهلیز چپ: دریافت خون اکسیژن‌دار از ریه‌ها و انتقال به بطن چپ
- بطن چپ: پمپاژ خون غنی از اکسیژن به سراسر بدن با فشار بالا
- دریچه‌ها: تریکوسپید، میترال، ریوی و آئورتی برای هدایت یک‌طرفه خون
- رگ‌های کرونری: تأمین خون و اکسیژن برای عضله قلب
- سیستم الکتریکی قلب: گره سینوسی و دهلیزی‌بطنی برای تنظیم ریتم و ضربان قلب
۱. دهلیز راست
دهلیز راست بالاترین حفره سمت راست قلب است که خون کم‌اکسیژن و غنی از دی‌اکسیدکربن را از سراسر بدن دریافت می‌کند. این خون از طریق دو ورید بزرگ به نام‌های ورید اجوف فوقانی (خون برگشتی از قسمت‌های بالایی بدن) و ورید اجوف تحتانی (خون برگشتی از بخش‌های پایینی بدن) وارد دهلیز راست می‌شود. سپس با انقباض دهلیز، خون از دریچه تریکوسپید عبور کرده و وارد بطن راست می‌شود.
۲. بطن راست
بطن راست خون بدون اکسیژن را از دهلیز راست گرفته و با انقباض عضلات خود، آن را از طریق دریچه ریوی به شریان ریوی پمپاژ می‌کند. این خون وارد ریه‌ها می‌شود تا تبادل گازی انجام شود؛ یعنی دی‌اکسیدکربن دفع و اکسیژن جذب گردد. دیواره بطن راست نسبت به بطن چپ نازک‌تر است، زیرا تنها وظیفه پمپاژ خون به ریه‌های نزدیک را بر عهده دارد.
۳. دهلیز چپ
دهلیز چپ حفره‌ای در بخش بالایی سمت چپ قلب است که خون تازه و سرشار از اکسیژن را از ریه‌ها دریافت می‌کند. این خون از طریق چهار ورید ریوی به دهلیز چپ وارد می‌شود. پس از پر شدن دهلیز، خون با باز شدن دریچه میترال به بطن چپ منتقل می‌گردد. نقش دهلیز چپ بسیار حیاتی است زیرا خون اکسیژن‌دار را برای پمپاژ به سراسر بدن آماده می‌سازد.
۴. بطن چپ
بطن چپ قوی‌ترین و بزرگ‌ترین حفره قلب است که دیواره‌ای ضخیم‌تر از سایر بخش‌ها دارد. وظیفه اصلی آن پمپاژ خون اکسیژن‌دار به آئورت و از آنجا به تمام اندام‌ها و بافت‌های بدن است. قدرت بالای بطن چپ تضمین می‌کند که حتی دورترین قسمت‌های بدن مانند پاها و مغز نیز خون غنی از اکسیژن دریافت کنند. هرگونه اختلال در عملکرد این بخش می‌تواند منجر به نارسایی قلبی و کاهش جدی توان پمپاژ خون شود.
۵. دریچه‌ها
قلب دارای چهار دریچه مهم است: دریچه تریکوسپید (بین دهلیز راست و بطن راست)، دریچه میترال (بین دهلیز چپ و بطن چپ)، دریچه ریوی (بین بطن راست و شریان ریوی) و دریچه آئورتی (بین بطن چپ و آئورت). این دریچه‌ها مانند دریچه‌های یک‌طرفه عمل کرده و فقط اجازه عبور خون به سمت جلو را می‌دهند. عملکرد صحیح دریچه‌ها برای جلوگیری از نشت یا بازگشت خون و حفظ گردش خون منظم ضروری است.
۶. رگ های کرونری
رگ‌های کرونری شبکه‌ای از رگ‌ها هستند که وظیفه تغذیه و خون‌رسانی به خود عضله قلب را بر عهده دارند. آن‌ها از ابتدای آئورت منشعب می‌شوند و با شاخه‌های مختلف سطح قلب را پوشش می‌دهند. هرگونه انسداد یا تنگی در این رگ‌ها منجر به کاهش خون‌رسانی و در نتیجه درد قفسه سینه (آنژین) یا سکته قلبی می‌شود. سلامت رگ‌های کرونری برای عملکرد بی‌نقص قلب حیاتی است.
۷. سیستم الکتریکی قلب
سیستم الکتریکی قلب ریتم و نظم ضربان را کنترل می‌کند. گره سینوسی (SA Node) در دهلیز راست به‌عنوان ضربان‌ساز طبیعی قلب عمل کرده و سیگنال‌های الکتریکی اولیه را تولید می‌کند. این سیگنال‌ها موجب انقباض دهلیزها شده و سپس از طریق گره دهلیزی‌بطنی (AV Node) به بطن‌ها منتقل می‌شوند. شبکه هیس و رشته‌های پورکینژ این سیگنال‌ها را در سراسر بطن‌ها پخش می‌کنند و انقباض هماهنگ قلب را ممکن می‌سازند. هرگونه اختلال در این سیستم می‌تواند به آریتمی‌ها (ضربان نامنظم) منجر شود.
| جزء قلب | وظیفه اصلی | اهمیت بالینی |
|---|---|---|
| دهلیز راست | دریافت خون کم‌اکسیژن از بدن و انتقال به بطن راست | اختلال عملکرد می‌تواند باعث تجمع خون در بدن و تورم اندام‌ها شود |
| بطن راست | پمپاژ خون بدون اکسیژن به ریه‌ها برای تبادل گاز | نارسایی بطن راست موجب تنگی نفس و ورم اندام‌ها می‌شود |
| دهلیز چپ | دریافت خون اکسیژن‌دار از ریه‌ها و انتقال به بطن چپ | اختلال در دهلیز چپ می‌تواند باعث برگشت خون به ریه‌ها و تنگی نفس شود |
| بطن چپ | پمپاژ خون اکسیژن‌دار به سراسر بدن از طریق آئورت | نارسایی بطن چپ علت اصلی نارسایی قلبی و کاهش پمپاژ خون است |
| دریچه‌های قلب (تریکوسپید، میترال، ریوی، آئورتی) | هدایت یک‌طرفه جریان خون و جلوگیری از بازگشت آن | نارسایی یا تنگی دریچه‌ها منجر به اختلال جریان خون و فشار به قلب می‌شود |
| رگ‌های کرونری | تأمین خون و اکسیژن برای عضله قلب | انسداد یا تنگی این رگ‌ها علت اصلی بیماری عروق کرونری و سکته قلبی است |
| سیستم الکتریکی قلب (SA و AV Node، هیس، پورکینژ) | تنظیم ریتم و ضربان قلب از طریق پالس‌های الکتریکی | اختلال در این سیستم باعث آریتمی و بی‌نظمی ضربان می‌شود |
انواع بیماری های قلبی کدامند؟
بیماری‌های قلبی به مجموعه‌ای از اختلالات گفته می‌شود که عملکرد طبیعی قلب یا رگ‌های خونی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. این بیماری‌ها می‌توانند ناشی از گرفتگی عروق کرونری، مشکلات دریچه‌ای، اختلال در سیستم الکتریکی قلب یا نارسایی عضله قلب باشند. مهم‌ترین انواع بیماری‌های قلبی شامل موارد زیر هستند:
- بیماری عروق کرونری: تنگی یا انسداد رگ‌های خون‌رسان به قلب به دلیل رسوب چربی (آترواسکلروز)
- نارسایی قلبی: ناتوانی قلب در پمپاژ مؤثر خون به بدن
- بیماری‌های دریچه‌ای: تنگی یا نارسایی دریچه‌های قلب مانند میترال و آئورت
- آریتمی‌ها: اختلال در ریتم قلب مانند فیبریلاسیون دهلیزی یا تاکی‌کاردی
- کاردیومیوپاتی: ضعف یا ضخیم شدن عضله قلب
- بیماری مادرزادی قلب: نقایص ساختاری قلب از زمان تولد
- بیماری‌های ناشی از عفونت: مانند اندوکاردیت یا میوکاردیت
عملکرد قلب چگونه است؟
عملکرد قلب به این صورت است که مانند یک پمپ قدرتمند، خون را به‌طور مداوم در بدن به گردش درمی‌آورد. خون بدون اکسیژن از بدن وارد دهلیز راست می‌شود، سپس به بطن راست رفته و از آنجا به ریه‌ها فرستاده می‌شود تا اکسیژن‌گیری انجام گیرد. خون غنی از اکسیژن از ریه‌ها وارد دهلیز چپ شده و بطن چپ آن را با فشار بالا به سراسر بدن پمپ می‌کند. این چرخه به‌وسیله دریچه‌های قلبی که مانع بازگشت خون می‌شوند و سیستم الکتریکی قلب که ریتم منظم ضربان را تنظیم می‌کند، به‌طور دقیق و هماهنگ ادامه پیدا می‌کند.
برای اطمینان از سلامت قلب تا دیر نشده نوبت بگیر.
علائم و نشانه های اختلال در عملکرد قلب
اختلال در عملکرد قلب می‌تواند باعث کاهش پمپاژ خون و بروز علائم متنوعی در بدن شود. این نشانه‌ها معمولاً به‌تدریج ظاهر می‌شوند و در صورت بی‌توجهی ممکن است به مشکلات جدی‌تری منجر شوند. رایج‌ترین علائم عبارت‌اند از:
- تنگی نفس هنگام فعالیت یا حتی در حالت استراحت
- درد یا فشار در ناحیه قفسه سینه
- تپش قلب یا ضربان نامنظم
- ورم پاها، مچ یا شکم به دلیل تجمع مایعات
- خستگی و ضعف مداوم
- سرگیجه یا غش کردن
- رنگ‌پریدگی یا کبودی لب‌ها و انگشتان
- تعریق بیش از حد و بی‌دلیل
۴.۸ (۱۵۹۱ نظر)۴.۷ (۱۱۲۲ نظر)۵ (۹۱۲ نظر)۵ (۷۱۶ نظر)۴.۷ (۶۰۴ نظر)۵ (۵۵۲ نظر)راهنمای مراجعه به پزشک
قلب به‌عنوان حیاتی‌ترین اندام بدن، مسئول پمپاژ خون و حفظ حیات تمام اندام‌هاست و هرگونه اختلال در عملکرد آن می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند. آشنایی با ساختار، وظایف و بیماری‌های قلبی به ما کمک می‌کند تا علائم هشداردهنده را زودتر بشناسیم و برای پیشگیری یا درمان به‌موقع اقدام کنیم. توجه به سبک زندگی سالم، تغذیه مناسب، فعالیت بدنی منظم و مراجعه به پزشک در صورت بروز نشانه‌های مشکوک، بهترین راه برای حفظ سلامت قلب و جلوگیری از مشکلات قلبی است.
دکترتو مراقب سلامتی شماست!
سلام قصد دارم در آینده پزشکی موفق برای پیشرفت و آبادانی کشورم شوم، مطالب شما به من انگیزه می‌ده، من هم میخوام بعد از اینکه پزشک بشم یکی از این مطالب منتشر کنم و اگر حافظه ام قدر شناس باشه از شما و مطالبتون در باره ی ریتم زندگیمون یا قلب تشکر کنم.
سلام! خیلی خوشحالم که مطالب من برای شما مفید بوده و به شما انگیزه داده‌اند. آرزوی موفقیت در مسیر پزشکی را برایتان دارم و مطمئنم که با پشتکار و تلاش شما، به هدف‌هایتان خواهید رسید. برای پیشرفت و آبادانی کشورمان، پزشکانی مثل شما نیاز داریم. اگر روزی خواستید از من یاد کنید، افتخار بزرگی خواهد بود. موفق باشید!
خیلی خوبه اما چطور یک قلب انسان را درمان کنیم
سلام
بستگی به نوع علایم بالینی قلب درمان های زیادی دارد
و در هر فرد متفاوت است
سلام.ممنون‌ازتولید‌محتوای‌ارزشمندتان.
سپاس از همراهی شما.
اگر قلب انسان به جای خون آب پمپاژ می کرد چه اتفاقی می افتاد
سلام
سوالتان علمی نیست
متشکرم از اطلاعات بسیار خوب شما ،آرزوی موفقیت برای شما در تمام مراحل زندگیتان را دارم
سلام رضا عزیز
ممنونم از همراهی تان
تندرست باشید
واقعا شگفت انگیزه فیزیولوژی واناتومی قلب اینهمه نظم
بله، واقعاً شگفت‌انگیز است! قلب یک ارگان پیچیده و دقیق است که با هماهنگی کامل به پمپاژ خون در سراسر بدن می‌پردازد. این ارگان با نظم خاصی ضربان می‌زند و برای تأمین اکسیژن و مواد مغذی به اندام‌ها و بافت‌ها عمل می‌کند. سیستم الکتریکی قلب، که از طریق گره‌های سینوسی و دهلیزی تنظیم می‌شود، به صورت خودکار و بی‌وقفه کار می‌کند. این هماهنگی و نظم دقیق، قلب را به یکی از شگفت‌انگیزترین بخش‌های بدن تبدیل کرده است.