کم خونی چیست؟ هر آنچه باید در مورد آنمی بدانید

گاهی خستگی مداوم یا تنگی نفس خفیف را به بی‌خوابی یا استرس نسبت می‌دهیم، اما شاید پای مشکلی پنهان در میان باشد: کم خونی یا آنمی. این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین خون کمتر از حد طبیعی باشند و اکسیژن کافی به سلول‌ها نرسد. در چنین شرایطی، بدن به‌تدریج دچار کم‌انرژی بودن، ضعف و بی‌حوصلگی می‌شود. آنمی می‌تواند نتیجه کمبود آهن یا ویتامین‌ها باشد، یا به علت بیماری‌های مزمن و اختلالات مغز استخوان بروز کند. درک علت و نشانه‌های این بیماری، گامی مهم برای درمان و پیشگیری از عوارض آن است. در این مطلب از دکترتو، بررسی می‌کنیم که کم خونی چیست و چه دلایلی دارد.

آنمی یا کم خونی چیست؟

کم‌خونی یا آنمی (به انگلیسی Anemia) یکی از انواع بیماری های خون است و زمانی رخ می‌دهد که بدن به اندازه کافی گلبول قرمز سالم یا هموگلوبین (پروتئین حامل اکسیژن داخل گلبول قرمز) تولید نکند. گلبول‌های قرمز مانند یک سیستم حمل‌ونقل، اکسیژن را از ریه‌ها به تمام بافت‌های بدن می‌رسانند. بخش زیادی از این سلول‌ها در مغز استخوان ساخته می‌شوند؛ بافت نرم و اسفنجی داخل استخوان‌ها که کارخانه اصلی تولید سلول‌های خونی است. در کم‌خونی، تعداد گلبول‌های قرمز یا میزان هموگلوبین کاهش می‌یابد و همین باعث می‌شود اکسیژن کافی به اندام‌ها نرسد. در نتیجه فرد با احساس خستگی، ضعف و علائم دیگری که بدن با آن‌ها آنمی را هشدار می‌دهد، روبه‌رو می‌شود.

اگر به دنبال مراکزی هستید که امکان انجام تست‌های کامل خون و صدور گواهی رسمی را دارند، پیشنهاد می‌شود سری به آزمایشگاه های ازدواج تهران بزنید. این مراکز علاوه بر آزمایش‌های ازدواج، تمامی تست‌های خونی از جمله بررسی کم‌خونی را نیز با دقت بالا انجام می‌دهند.

همیشه سرگیجه داری و فکر می‌کنی دلیلش کم‌خونیه؟

همین الان از دکتر نوبت بگیر.

نوبت دهی پزشک عمومی

آیا آنمی همان سرطان خون است؟

کم‌خونی یا آنمی، یک بیماری است که در آن تعداد گلبول‌های قرمز خون یا میزان هموگلوبین کافی برای حمل اکسیژن به بافت‌های بدن وجود ندارد. این وضعیت می‌تواند باعث ایجاد علائمی مانند خستگی، ضعف و تنگی نفس شود. اما سرطان خون بیماری دیگری است که در آن سلول‌های خون به‌‌خصوص گلبول‌های سفید به‌طور غیرعادی و غیرقابل کنترل رشد می‌کنند. بنابراین، آنمی و سرطان خون از نظر ماهیت بیماری و علت‌ به وجود آمدن کاملا متفاوت هستند. در برخی افراد مثل سالمندان، زنان باردار یا کسانی که بیماری زمینه ای دارند، حتی کم خونی خفیف هم می تواند کیفیت زندگی را به طور واضح پایین بیاورد.

در آنمی، گلبول قرمز پایین یا کم بودن گلبول قرمز به دلیل کمبود آهن یا مواد مغذی لازم برای تولید این سلول‌ها اتفاق می‌افتد، در حالی که در سرطان خون، تولید و عملکرد گلبول‌های سفید دچار اختلال می‌شود. بنابراین، کم‌خونی به‌هیچ‌وجه همان سرطان خون نیست اما در برخی موارد ممکن است علائم مشابهی مانند احساس خستگی مفرط و ضعف داشته‌باشند.

چند نوع کم خونی داریم؟

کم‌خونی انواع مختلفی دارد که هرکدام علل و ویژگی‌های خاص خود را دارند. برخی از آن‌ها ناشی از تغذیه نادرست هستند؛ مثلا کم‌خونی فقر آهن زمانی اتفاق می‌افتد که بدن آهن کافی برای تولید هموگلوبین ندارد. در حالی که کم‌خونی مگالوبلاستیک به دلیل کمبود ویتامین‌های B12 و B9 رخ می‌دهد. بعضی از انواع کم خونی‌ ارثی هستند، مثل کم‌خونی داسی‌شکل که گلبول‌های قرمز را به شکل غیرعادی درمی‌آورد. همچنین کم‌خونی‌های ناشی از گلبول‌های قرمز غیرطبیعی مانند کم‌خونی همولیتیک، جایی که گلبول‌ها سریع‌تر از حد معمول تجزیه می‌شوند، هم وجود دارند. هرکدام از این نوع‌ها علائم و درمان‌های متفاوتی دارند.

کم خونی فقر آهن معمولا با ذخایر آهن پایین همراه است و به درمان آهن و یافتن منبع خونریزی نیاز دارد. آنمی مگالوبلاستیک به دلیل کمبود ب دوازده یا فولات رخ می دهد و گلبول های قرمز بزرگ تر از حد معمول می شوند. آنمی ناشی از بیماری مزمن یا التهاب در بیماری های طولانی مدت دیده می شود و گاهی آهن کافی هست اما بدن نمی تواند درست از آن استفاده کند. کم خونی های ارثی مثل تالاسمی هم وجود دارند که الگوی مدیریت و پیگیری متفاوتی دارند.

نشانه های کم خونی چیست؟

علائم کم خونی به سرعت ایجاد شدن آن و شدت کاهش هموگلوبین بستگی دارد. در کم خونی تدریجی ممکن است فقط بی حالی و کاهش تمرکز حس شود و فرد آن را به استرس یا کم خوابی ربط بدهد. اما اگر کم خونی شدیدتر شود، بدن برای تامین اکسیژن فشار بیشتری به قلب و ریه وارد می کند و علائمی مثل تنگی نفس هنگام فعالیت یا تپش قلب پررنگ تر می شود. در کودکان هم کم خونی می تواند روی رشد و یادگیری اثر بگذارد و بهتر است جدی گرفته شود.

علائم کم خونی معمولا به‌دلیل کاهش اکسیژن‌رسانی به اندام‌ها ظاهر می‌شوند. رنگ‌پریدگی پوست، احساس خستگی مداوم، تپش قلب، تنگی نفس حتی زمان انجام فعالیت‌های سبک، سرگیجه و سردی دست‌وپا از نشانه‌های شایع کم خونی هستند. گاهی افراد دچار ناخن‌های شکننده، زخم دهان، التهاب زبان یا حتی میل غیرعادی به خوردن مواد غیرخوراکی (مانند یخ) می‌شوند. اگر این علائم را تجربه می‌کنید، بهتر است با پزشک مشورت کرده و آزمایش خون انجام دهید.

علت کم خونی چیست؟ چرا کم خونی می گیریم؟

بررسی علت کم خونی را بهتر است با یک سوال شروع کنیم: بدن شما گلبول قرمز کافی تولید نمی کند، یا آن را از دست می دهد، یا زودتر از موعد از بین می برد؟ دلایل کم خونی می توانند ساده و قابل اصلاح باشند، مثل رژیم غذایی کم آهن یا قاعدگی سنگین، یا پیچیده تر باشند مثل التهاب مزمن، بیماری کلیوی، مشکلات جذب روده یا اختلالات مغز استخوان.

بسیاری از افراد به دلیل رژیم غذایی نامناسب، اختلالات روده، بیماری مزمن، عفونت و سایر شرایط در معرض خطر کم‌خونی هستند. زنانی که در دوران قاعدگی یا بارداری هستند بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند. بیماری آنمی با بالارفتن سن نیز افزایش می‌یابد. مهم‌ترین دلایل کم خونی عبارت است از:

• کمبود آهن
• کمبود ویتامین B12
• کمبود فولات
• خونریز‌ی‌ها مثل قاعدگی‌های سنگین، خونریزی گوارشی، یا خونریزی بعد از زایمان
• بیماری‌های مغز استخوان یا مصرف برخی داروها که تولید سلول‌های خونی را کم می‌کنند
• تخریب گلبول‌های قرمز زودتر از حالت طبیعی (که ممکن است ناشی از مشکلات سیستم ایمنی باشد)
• بیماری‌های ارثی یا خودایمنی که باعث تخریب گلبول‌های قرمز می‌شوند
• رژیمی که مقدار کافی ویتامین و مواد معدنی ندارد
• دوره‌های قاعدگی
• عوارض بارداری
• سابقه خانوادگی و ژنتیک
• اختلال جذب مثل برخی مشکلات روده یا جراحی‌های گوارشی

علت کم خونی در مردان

کم خونی در مردان اغلب باید با حساسیت بیشتری بررسی شود زیرا آن‌ها قاعدگی ندارد و کمبود آهن ساده کمتر محتمل است، مگر اینکه رژیم غذایی بسیار محدود باشد یا اختلال جذب وجود داشته باشد. در مردان جوان، رژیم های سخت، تمرین ورزشی سنگین همراه با دریافت ناکافی آهن، یا بیماری های گوارشی می‌توانند نقش داشته باشند. در مردان میانسال و سالمند، خونریزی پنهان دستگاه گوارش، مصرف طولانی مدت برخی داروها و بیماری های مزمن مثل بیماری کلیوی یا التهاب طولانی مدت بیشتر مطرح می شوند‌ و معمولا پزشک روی پیدا کردن منبع خونریزی و بررسی‌های آزمایشگاهی دقیق تمرکز می کند.

علت کم خونی در زنان

کم خونی در زنان در سنین باروری اغلب به دلیل قاعدگی‌های سنگین، بارداری و شیردهی، یا دریافت ناکافی آهن است و به همین دلیل کم خونی فقر آهن در این گروه شایع تر دیده است. اگر خونریزی ماهانه طولانی یا شدید باشد، ذخایر آهن به مرور خالی می‌شود و حتی با تغذیه معمول هم جبران کامل رخ نمی‌دهد. در زنان یائسه، چون قاعدگی قطع شده است، کم خونی جدید یا شدید باید جدی تر بررسی شود و پزشک معمولا به دنبال خونریزی پنهان گوارشی، بیماری‌های مزمن یا مشکلات جذب می‌گردد تا علت اصلی مشخص شود.

علت کم خونی در کودکان

دلیل کم خونی در کودکان می‌تواند از دریافت ناکافی آهن در تغذیه، شروع دیرهنگام غذای کمکی مناسب، یا رشد سریع ناشی شود و در برخی موارد هم به مشکلات جذب یا بیماری‌های ارثی مربوط است. چون مغز و سیستم عصبی کودک در حال رشد است، کم‌خونی طولانی می تواند روی یادگیری، تمرکز و رشد رفتاری اثر منفی بگذارد و نباید پشت برچسب‌هایی مثل بد غذا بودن پنهان شود. پزشک معمولا با آزمایش خون و بررسی الگوی تغذیه، قدم اول را برمی دارد و اگر نشانه‌هایی از نوع های غیرشایع‌تر باشد، بررسی های تکمیلی انجام می‌شود.

نذار برای درمان کم خونی دیر بشه! همین الان نوبت بگیر

دکتر کم خونی

علت کم خونی شدید ناگهانی

دلیل کم خونی شدید و ناگهانی معمولا به یک مشکل حاد و جدی برمی‌گردد که باعث کاهش سریع تعداد گلبول‌های قرمز یا از دست رفتن خون می‌شود. خونریزی شدید مثل خونریزی گوارشی، خونریزی بعد از عمل، یا خونریزی شدید قاعدگی می‌تواند ظرف مدت کوتاهی هموگلوبین را پایین بیاورد و باعث ضعف شدید، تنگی نفس و تپش قلب شود. گاهی هم برخی واکنش‌های دارویی یا بیماری‌های خودایمنی باعث همولیز یا تخریب سریع و علت پایین بودن گلبول‌های قرمز می‌شوند و نیاز به ارزیابی فوری دارند. مهم‌ترین عوامل کم خونی شدید و ناگهانی عبارت‌اند از:

• خونریزی شدید داخلی یا خارجی (مثلا خونریزی گوارشی، زخم معده، پارگی رگ، آسیب یا جراحت)
• خونریزی‌های بارداری یا پس از زایمان
• کم‌خونی همولیتیک حاد (تخریب سریع و کمبود گلبول‌های قرمز به‌دلیل بیماری یا واکنش ایمنی)
• خونریزی شدید بعد از زایمان یا جراحی
• حمله سلولی به مغز استخوان (مثل لوسمی یا اختلالات مغز استخوان)

کم‌خونی ناگهانی اورژانسی است و نیاز به مراقبت پزشکی فوری دارد. به‌‌خصوص اگر علائمی مثل سرگیجه شدید، غش، تنگی نفس، یا تپش قلب سریع دارید.

آنمی را چگونه تشخیص دهیم؟

اولین و مهم‌ترین روش تشخیص کم‌خونی، انجام آزمایش کم خونی و آزمایش خون (CBC) و تفسیر نتایج آن توسط پزشک متخصص است. این آزمایش، شاخص‌هایی مانند تعداد گلبول‌های قرمز، هموگلوبین، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها را اندازه‌گیری می‌کند. کاهش تعداد گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین کمتر از حد طبیعی، می‌تواند نشانه‌ای از کم‌خونی باشد. علاوه بر آزمایش خون، پزشک ممکن است از روش‌های دیگری برای بررسی وضعیت شما استفاده کند، از جمله:

• آزمایش CBC و آزمایش‌های تکمیلی علت‌یابی (مثل فریتین، آهن و ویتامین‌ها)
• بررسی علائم ظاهری مانند رنگ‌پریدگی پوست، سفیدی غیرعادی داخل پلک چشم، رنگ کف دست یا رنگ ناخن‌ها
• معاینه ناخن‌ها برای شناسایی ناخن‌های شکننده یا گودشکل (ناخن قاشقی)

درمان کم خونی

انتخاب روش درمان کم خونی به علت زمینه‌ای، شدت بیماری و شرایط کلی بیمار بستگی دارد. در برخی موارد، پزشک ممکن است تزریق آهن داخل وریدی را توصیه کند، به‌ویژه زمانی که مصرف مکمل‌های خوراکی کافی نباشد یا بیمار نتواند آهن خوراکی را تحمل کند. در موارد نادر، به‌خصوص زمانی که کم‌خونی شدید است و جان بیمار در خطر است، تزریق خون به‌عنوان درمان فوری انجام می‌شود. همچنین در برخی انواع کم‌خونی مانند کم‌خونی داسی‌شکل، تزریق خون بخشی از روند درمانی است.

یکی از رایج‌ترین درمان‌ها برای آنمی ناشی از کمبود آهن، استفاده از مکمل‌های آهن است که کمک می‌کند تا سطح گلبول قرمز پایین به حد طبیعی برسد. داروهای آهن به شکل قرص یا مایع در دسترس هستند و معمولا باید به‌مدت چند هفته تا چند ماه مصرف شوند. همچنین رژیم غذایی برای افراد مبتلا به کم خونی باید حاوی مواد غذایی ویتامینی و آهن باشد. ترکیب ویتامین C با وعده‌های غذایی، آهن غیرهم را تقویت می‌کند و جذب آن را افزایش می‌دهد. علاوه‌بر مصرف بیشتر میوه‌هایی مانند پرتقال، کیوی و گریپ فروت، می‌توانید دوز سالم ویتامین C را از فلفل دلمه‌ای، کلم بروکلی و گل کلم دریافت کنید.

کم خونی چه عوارضی دارد؟

کم خونی اگر درمان نشود می تواند بدن را وارد حالت کمبود اکسیژن مزمن کند و این وضعیت در طول زمان به قلب و مغز فشار می آورد. در بسیاری از افراد، عوارض کم خونی با کاهش توان انجام کارهای روزمره شروع می‌شود و به مرور می‌تواند تنگی نفس، تپش قلب و کاهش تحمل فعالیت را شدیدتر کند. برای سالمندان یا افراد با بیماری قلبی، کم خونی ممکن است علائم قلبی را تشدید کند چون قلب مجبور می‌شود برای رساندن اکسیژن بیشتر، خون بیشتری پمپاژ کند. در بارداری هم کم‌خونی به ویژه اگر ناشی از کمبود فولات یا فقر آهن باشد می‌تواند با پیامدهای نامطلوب همراه شود و باید جدی پیگیری شود. اگر بخواهیم عوارض را ملموس تر ببینیم، این موارد از مهم ترین پیامدهای کم خونی شدید هستند:

• خستگی شدید و افت کیفیت زندگی
• تپش قلب و افزایش خطر نامنظم شدن ضربان در برخی افراد
• بزرگ شدن قلب یا بدتر شدن نارسایی قلبی در موارد شدید و طولانی
• عوارض بارداری مثل افزایش خطر زایمان زودرس یا مشکلات رشد جنین بسته به علت آنمی
• در کودکان، خطر اختلال در رشد شناختی و رفتاری در کمبود آهن طولانی
• افزایش احتمال بستری یا بدحال شدن در افراد با بیماری‌های زمینه‌ای

آیا پایین بودن گلبول قرمز خطرناک است؟

پایین بودن گلبول قرمز یعنی اکسیژن رسانی کمتر می شود و اگر کاهش شدید یا همراه با علائم باشد می تواند خطرناک باشد. شدت خطر به عدد هموگلوبین، سرعت کاهش و شرایط فرد مثل سن و بیماری های قلبی بستگی دارد. بعضی افراد با افت تدریجی علائم کمتری دارند، اما این به معنی بی خطر بودن نیست. بهترین کار این است که با آزمایش و ویزیت، علت مشخص شود و درمان هدفمند انجام گیرد.

روش پیشگیری از آنمی چیست؟

پیشگیری از کم‌خونی یا آنمی بستگی به نوع آن دارد اما اصول کلی برای جلوگیری از بیشتر انواع کم‌خونی شامل تغذیه مناسب، مراقبت‌های بهداشتی و توجه به علائم اولیه است. برای بسیاری از افراد، یک رژیم غذایی متعادل که آهن، پروتئین، فولات و ب دوازده کافی داشته باشد، پایه پیشگیری است، اما کافی بودن تغذیه همیشه کافی نیست. برخی از روش‌‌های پیشگیری از کم خونی عبارت است از:

• تغذیه متعادل: مصرف غذاهای غنی از آهن مانند گوشت قرمز، مرغ، ماهی، حبوبات، سبزیجات سبز تیره و میوه‌های خشک، همراه با منابع ویتامین C برای جذب بهتر آهن
• مکمل‌ها: در صورت نیاز، مصرف مکمل‌های آهن، ویتامین B12 و فولات طبق تجویز پزشک
• پرهیز از فقر ویتامین: اطمینان از مصرف کافی ویتامین‌ها و مواد معدنی در رژیم غذایی، به‌ویژه B12 و فولیک اسید
• مراجعه به پزشک: انجام معاینات منظم و آزمایش خون برای تشخیص کم‌خونی در مراحل اولیه و شروع درمان به‌موقع
• مراقبت در دوران بارداری: زنان باردار باید تحت نظارت پزشک باشند تا از کم‌خونی ناشی از فقر آهن جلوگیری شود.

پزشکان پیشنهادی

۴.۶ (۱۳۰۹ نظر)

دکتر نیلوفر قدرتی

تخصص داخلی

نوبت بگیرید

۵ (۹۹۳ نظر)

فریبا یوسفی

تخصص تغذیه

نوبت بگیرید

۴.۷ (۵۱۷ نظر)

دکتر سید فرشاد سید طاهر

تخصص داخلی

نوبت بگیرید

۵ (۳۴۹ نظر)

دکتر مینا خانحسینی

تخصص داخلی

نوبت بگیرید

۴.۹ (۳۲۲ نظر)

حسین فزونی

تخصص تغذیه

نوبت بگیرید

۴.۹ (۲۹۱ نظر)

دکتر هادی طاهری

تخصص داخلی

نوبت بگیرید

نتیجه گیری

در پاسخ به این پرسش که کم‌خونی چیست باید گفت این بیماری یک تشخیص مهم است اما معمولا قابل درمان است، به شرطی که نوع آن و علت اصلی درست مشخص شود. اگر فقط روی بالا بردن عدد هموگلوبین تمرکز کنیم و منبع خونریزی یا کمبود ویتامین یا بیماری زمینه‌ای را پیدا نکنیم، احتمال برگشت مشکل زیاد است. به علائمی مثل خستگی مداوم، رنگ پریدگی، تنگی نفس با فعالیت، سرگیجه یا تپش قلب توجه کنید، مخصوصا اگر این علائم جدید هستند یا شدت گرفته اند. در کودکان، بارداری و سالمندی هم آستانه مراجعه باید پایین‌تر باشد چون عوارض کم خونی در این گروه‌ها جدی‌تر می‌شود. اگر علائم شدید دارید، اگر‌ کم‌خونی ناگهانی رخ داده، یا اگر همراه با درد قفسه سینه، تنگی نفس واضح، غش، خونریزی غیرعادی یا مدفوع خیلی تیره است، مراجعه فوری ضروری است. در موارد خفیف‌تر هم بهتر است با آزمایش خون ساده شروع کنید تا مسیر مشخص شود و درمان بی هدف انجام نشود.

دکترتو مراقب سلامتی شماست!