آزمایش مدفوع؛ راهنمای خواندن برگه آزمایش و تفسیر نتیجه آن

آزمایش مدفوع یکی از تست‌های تشخیصی مهم برای بررسی سلامت دستگاه گوارش است. از این آزمایش برای شناسایی عفونت‌های ویروسی، باکتریایی و انگلی، التهاب روده، وجود خون مخفی و چربی و حتی غربالگری سرطان روده استفاده می‌شود. نمونه‌گیری در این تست معمولا در خانه انجام شده و به آزمایشگاه تحویل داده می‌شود. تفسیر نتایج توسط پزشک می‌تواند به تشخیص مشکلاتی مثل اسهال مزمن، سوء جذب، بیماری‌های التهابی روده و بسیاری از بیماری‌های دیگر کمک کند. اما نکات مهم قبل و بعد از انجام آزمایش مدفوع چیست؟ در ادامه این مطلب از مجله سلامت دکترتو همراه ما باشید. اگر آزمایش را انجام دادید، برای تفسیر نتیجه می‌توانید از سایت دکترتو نوبت ویزیت حضوری یا مشاوره آنلاین و تلفنی با پزشک گوارش یا داخلی دریافت کنید.

آزمایش مدفوع برای چیست؟

آزمایش مدفوع به پزشکان کمک می‌کند تا وجود عفونت‌ها، خون مخفی، التهاب، یا سایر ناهنجاری‌های دستگاه گوارش را تشخیص دهند. این آزمایش‌ می‌تواند در تشخیص بیماری‌هایی مانند عفونت‌های باکتریایی، ویروسی یا انگلی، بیماری‌های التهابی روده و حتی سرطان روده بزرگ مؤثر باشد.​

آزمایش مدفوع سه نوبته برای چیست؟

در برخی بیماران، برای افزایش دقت تشخیص نوع بیماری، نمونه‌برداری از مدفوع در سه نوبت جداگانه انجام می‌شود. این روش در تشخیص عفونت‌های انگلی مانند ژیاردیا یا کریپتوسپوریدیوم که انگل‌ها ممکن است به تدریج در مدفوع ظاهر شوند، تاثیر زیادی دارد.

انواع آزمایشات مدفوع

به طور کلی آزمایش مدفوع شامل آزمایش خون مخفی در مدفوع، کشت مدفوع، آزمایش انگل در مدفوع، آزمایش کالپروتکتین مدفوعی، آزمایش آنتی ژن مدفوعی و آزمایش DNA مدفوع است. یک آزمایش ساده مدفوع می‌تواند از تحقیقات غیر ضروری آزمایشگاهی جلوگیری کند.

نوع آزمایش	هدف اصلی
آزمایش خون مخفی در مدفوع (FOBT)	شناسایی خونریزی‌های مخفی در دستگاه گوارش غربالگری سرطان روده بزرگ
کشت مدفوع	تشخیص عفونت‌های باکتریایی مانند سالمونلا یا شیگلا
آزمایش انگل در مدفوع	شناسایی انگل‌هایی مانند ژیاردیا یا آنتاموبا
آزمایش کالپروتکتین مدفوعی	ارزیابی التهاب در روده تشخیص بیماری‌های التهابی روده
آزمایش آنتی‌ژن مدفوعی	شناسایی عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی خاص
آزمایش DNA مدفوع	غربالگری سرطان روده بزرگ با بررسی تغییرات ژنتیکی در سلول‌های مدفوع

۱. آزمایش خون مخفی در مدفوع

آزمایش خون مخفی مدفوع یا FOBT می‌تواند مقادیر کمی از خون را که با چشم غیر مسلح قابل نیز مشاهده نیست، تشخیص دهد. خون مخفی در مدفوع ممکن است نشان‌دهنده ابتلا به سرطان روده بزرگ، پولیپ در روده بزرگ یا راست روده باشد. البته همه ی سرطان‌ها یا پولیپ‌ها باعث خونریزی نمی‌شوند.

آزمایش خون مخفی در مدفوع فقط می‌تواند وجود یا عدم وجود خون را تشخیص دهد اما نمی‌تواند تعیین کند که چه چیزی باعث خونریزی شده و منشا خونریزی از کجاست. اگر خونریزی از منابع دیگری باشد مانند زخم معده، بواسیر (هموروئید) یا حتی خون بلعیده شده از دهان یا بینی، آزمایش ممکن است مثبت شود.

می‌دونی مراقبت‌های لازم قبل و بعد از آزمایش مدفوع چیه؟

همین حالا از متخصص مشاوره بگیر.

بهترین پزشکان گوارش و کبد

۲. آزمایش کشت مدفوع

برای کشت مدفوع، نمونه مدفوع در محیط کشت مخصوص کشت داده می‌شود تا عوامل بیماری‌زایی که در مدفوع وجود دارند رشد کرده و در زیر میکروسکوپ بررسی شوند. آزمایش کشت مدفوع به شناسایی باکتری‌ها و انگلی‌هایی کمک می‌کند که ممکن است باعث ایجاد مشکلاتی مانند اسهال شده باشند. مدفوع همچنین می تواند از نظر وجود عفونت‌های ویروسی مورد بررسی قرار گیرد.

آزمایش کشت مدفوع همچنین می‌تواند وجود باکتری‌های زیر تشخیص دهد:

• هلیکوباکتر پیلوری (که با زخم معده و سرطان معده مرتبط است)
• گونه‌های کمپیلوباکتر
• گونه سالمونلا
• گونه شیگلا
• اشریشیا کلی
• کلستریدیوم دیفیسیل
• آئروموناس
• پلسیوموناس
• یرسینیا انتروکولیتیکا
• گونه های ویبریو

آزمایش کشت مدفوع زمانی درخواست داده می‌شود که فرد علائم و نشانه‌های عفونت دستگاه گوارش را داشته باشد:

• اسهال (که بیش از چند روز طول بکشد و حاوی خون یا مخاط باشد)
• درد و گرفتگی شکم
• حالت تهوع و استفراغ
• تب
• علائم شدید کم آبی و عدم تعادل الکترولیت‌ها
• افراد بسیار جوان، سالخورده یا دارای سیستم ایمنی ضعیف
• عفونت‌هایی که بدون درمان برطرف نمی‌شوند

۳. آزمایش انگل در مدفوع

از این آزمایش، برای تشخیص وجود انگل در نمونه مدفوع و کمک به تشخیص عفونت دستگاه گوارش استفاده می‌شود. از آنجا که دلیل زیادی برای عفونت‌های دستگاه گوارش وجود دارد، می‌توان از آزمایش انگل در مدفوع همراه با آزمایش‌های دیگر مانند کشت مدفوع، برای تشخیص بیماری استفاده کرد.

آزمایش انگل در مدفوع در این شرایط درخواست داده می‌شود:

• اسهال طولانی مدت
• درد شکم
• حالت تهوع و استفراغ
• خون و مخاط در مدفوع
• علائم و نشانه‌های طولانی مدت یا عفونتی که بدون درمان برطرف نمی‌شوند
• مسافرت به خارج از کشور، به‌خصوص به کشورهایی که از نظر منابع آب آشامیدنی آلوده هستند
• اگر اخیرا از آب رودخانه یا دریاچه نوشیدید
• ارتباط با فردی که دارای عفونت انگلی هستند (مانند یکی از اعضای خانواده)

نوع آزمایش	برای چه افرادی انجام می‌شود	تشخیص بیماری
آزمایش خون مخفی در مدفوع (FOBT)	افراد بالای ۵۰ سال یا با سابقه خانوادگی سرطان روده	سرطان روده بزرگ
آزمایش انگل در مدفوع	افرادی با علائم گوارشی مزمن یا سفر به مناطق پرخطر	عفونت‌های انگلی
آزمایش آنتی‌ژن مدفوعی	بیماران با علائم عفونت حاد گوارشی	عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی خاص
آزمایش مولکولی مدفوع (DNA)	برای غربالگری سرطان	سرطان روده بزرگ

۴. اندازه‌ گیری کالپروتکتین در مدفوع

کالپروتکتین پروتئینی است که دارای اثرات تعدیل‌کننده سیستم ایمنی و ضدمیکروبی است. این پروتئین در نمونه‌های بافتی، مایعات بدن و مدفوع یافت می‌شود. کالپروتکتین مدفوع در بیماری‌های التهابی روده (IBD)، عفونت‌های باکتریایی، برخی از عفونت‌های انگلی و سرطان روده بزرگ افزایش می‌یابد.

سطح کالپروتکتین مدفوع با توجه به سن متفاوت است. افزایش سطح کالپروتکتین در مدفوع نشان می‌دهد که التهاب به احتمال زیاد در روده وجود دارد اما محل یا علت آن را نشان نمی‌دهد. به طور کلی، میزان افزایش کالپروتکتین با شدت التهاب ارتباط مستقیم دارد:

• طبیعی: کمتر از ۵۰ μg/g
• حد واسط: ۵۱ تا ۱۲۰ μg/g
• غیرطبیعی: بیشتر از ۱۲۰ μg/g

۵. آزمایش آنتی ژن مدفوع

در این آزمایش، ماده ژنتیکی (دی ان ای یا آر ان ای) یا سم تولیدی توسط ارگانیسم بررسی می‌شود. میکروب‌هایی که در تست آنتی ژن مدفوع قابل شناسایی هستند عبارت‌اند از:

• هلیکوباکترپیلوری
• روتاویروس
• آدنو ویروس
• ژیاردیا
• آنتاموبا
• کلستریدیوم دیفیسیل

۶. آزمایش مولکولی مدفوع

آزمایش DNA مدفوع برای غربالگری سرطان روده بزرگ یا پولیپ‌های پیش سرطانی در افراد بدون علائم انجام می‌شود. اگر تغییرات غیر طبیعی DNA در سرطان روده بزرگ، پولیپ‌های پیش سرطانی یا علائم خون در نمونه مدفوع مشاهده شود، آزمایش مثبت ارزیابی می‌شود. در غیر این صورت، نتیجه آزمایش منفی است.

چرا آزمایش مدفوع انجام می شود؟

در آزمایش مدفوع نمونه‌هایی از مدفوع برای تشخیص بیماری‌های دستگاه گوارش بررسی می‌شود. آزمایش مدفوع اطلاعات زیادی در مورد مشکلات دستگاه گوارش، سوءتغذیه، انواع عفونت‌ و سرطان را در اختیار متخصص داخلی و متخصص گوارش قرار می‌دهد.

به طور کلی، آزمایش مدفوع برای تشخیص بیماری‌های زیر انجام می‌شود:​

• خونریزی‌های مخفی در دستگاه گوارش
• عفونت‌های باکتریایی (مانند سالمونلا، شیگلا)
• عفونت‌های ویروسی (مانند روتاویروس)
• عفونت‌های انگلی (مانند ژیاردیا)
• بیماری‌های التهابی روده (مانند کرون، کولیت اولسراتیو)
• سرطان روده بزرگ

قیمت آزمایش مدفوع

آزمایش مدفوع جز آن دسته از آزمایش‌هایی محسوب می‌شود، که قیمت زیادی ندارد. تعیین هزینه آزمایش مدفوع به نوع آزمایش بستگی داشته و این آزمایش‌ها کمی با هم تفاوت دارند. برای تعیین قیمت دقیق بهتر است، نسخه پزشک را به آزمایشگاه نشان دهید. این نوع آزمایش تحت پوشش بیمه قرار گرفته و هزینه آن تا حدودی کمتر می‌شود.

قیمت آزاد هزینه انواع آزمایش مدفوع ۱۴۰۴ عبارت است از:

• آزمايش كشت مدفوع و آنتي‌بيوگرام: ۱۲۰ هزار تومان
• اندازه گيری کمی كوپروپورفيرين مدفوع: حدود ۴۰ هزار تومان
• اندازه گيری کمی اوروبيلينوژن در مدفوع: ۷۰ هزار تومان

تست مدفوع ممکن است در چکاپ کامل یا همراه با تست‌های دیگر انجام شود.

پزشکان پیشنهادی

۴.۷ (۱۷۹۳ نظر)

دکتر علی اکبر سیاری

فوق تخصص گوارش و کبد کودکان

نوبت بگیرید

۴.۷ (۱۶۳۹ نظر)

دکتر سید محسن دهقانی

فوق تخصص گوارش و کبد کودکان

نوبت بگیرید

۴.۷ (۱۱۳۳ نظر)

دکتر مرتضی آقاجان پورپاشا

فوق تخصص گوارش و کبد

نوبت بگیرید

۴.۴ (۷۵۸ نظر)

دکتر محمد تلک آبادی

فوق تخصص گوارش و کبد

نوبت بگیرید

۴.۹ (۶۵۸ نظر)

دکتر بهناز دربان

فوق تخصص گوارش و کبد کودکان

نوبت بگیرید

۴.۷ (۶۷۰ نظر)

دکتر احد اشراقیان

فوق تخصص گوارش و کبد

نوبت بگیرید

نکات مهم در آزمایش مدفوع: خواندن برگه آزمایش مدفوع

در برگه آزمایش مدفوع، نتایج معمولا به صورت منفی (Negative) یا مثبت (Positive) گزارش می‌شوند. نتیجه منفی به این معنا است که مورد غیرطبیعی پیدا نشده است، در حالی که نتیجه مثبت نشان‌دهنده وجود ناهنجاری یا عامل بیماری‌زا است. در برخی موارد، نتایج ممکن است به صورت مشکوک یا غیرقطعی گزارش شوند که نیاز به بررسی‌های بیشتر دارد.​

نتایج طبیعی	نتایج غیرطبیعی
مقدار کمی مخاط در مدفوع	رنگ مدفوع سیاه، قرمز، سفید، زرد یا سبز (در بزرگسالان)
رنگ قهوه‌ای مدفوع به دلیل وجود بیلی‌روبین و صفرا	رنگ خاک‌رس مانند مدفوع (در انسداد مجاری صفراوی)
رنگ سبز مدفوع در نوزادان طبیعی است	مدفوع مایع یا بسیار سفت
رنگ مدفوع ممکن است بسته به رژیم غذایی تغییر کند	وجود خون، مخاط زیاد یا چرک در مدفوع
دفع چربی کمتر از ۶ گرم در روز	وجود الیاف گوشت هضم‌نشده
	وجود باکتری‌های مضر، ویروس‌ها، قارچ‌ها یا انگل‌ها
	مقدار پایین آنزیم‌هایی مانند تریپسین یا الاستاز

تفسیر آزمایش مدفوع

به دلیل اینکه نتایج تست می‌توانند تحت تاثیر عوامل مختلف مانند رژیم غذایی قرار بگیرند، تفسیر نتایج آزمایش مدفوع باید توسط پزشک انجام شود. وجود خون، مخاط، یا عوامل بیماری‌زا در مدفوع نیاز به بررسی‌های بیشتر و گاهی انجام آزمایش‌های تکمیلی دارد.​ موارد زیر نیز در زمان بررسی نتیجه تست اهمیت زیادی دارد:

• مقادیر بالای چربی در آزمایش کشت مدفوع ممکن است به علت بیماری‌هایی مانند پانکراتیت، بیماری سلیاک، فیبروز کیستیک یا اختلالات دیگر باشد که روی جذب چربی‌ها تاثیر می‌گذارند.
• وجود الیاف و فیبرهای گوشت هضم نشده در مدفوع ممکن است به علت پانکراتیت باشد.
• کاهش PH (اسیدی) ممکن است در اثر جذب پایین کربوهیدرات یا چربی ایجاد شود. مدفوع با pH بالا (قلیایی) ممکن است به معنی التهاب در روده (کولیت)، سرطان یا استفاده از آنتی‌بیوتیک باشد.
• خون در مدفوع ممکن است در اثر خونریزی در دستگاه گوارش دیده شود. اگر بیش از ۱۰۰ میلی لیتر خون از دستگاه گوارش فوقانی دفع شود، مدفوع سیاه و تیره می‌شود. علاوه بر خونریزی، مدفوع سیاه رنگ ممکن است به دلیل مصرف آهن یا بیسموت ایجاد شود. مدفوع قرمز رنگ در خونریزی دستگاه گوارش تحتانی مشاهده می‌شود.
• حضور گلبول‌های سفید خون در مدفوع ممکن است در اثر التهاب روده مانند کولیت اولسراتیو یا عفونت باکتریایی ایجاد شود.

میزان نرمال هلیکوباکتر پیلوری در آزمایش مدفوع

میزان نرمال هلیکوباکتر پیلوری در آزمایش مدفوع به صورت منفی (Negative) یا آنتی‌ژن دیده نشد (Not detected / Not seen) گزارش می‌شود. یعنی در نتیجه آزمایش، نباید هیچ آنتی‌ژنی از باکتری Helicobacter pylori شناسایی شود.

اگر نتیجه مثبت (Positive / Detected) باشد، نشان‌دهنده عفونت فعال با این باکتری در معده است و نیاز به درمان دارویی با آنتی‌بیوتیک دارد.

تشخیص سرطان روده با آزمایش مدفوع

آزمایش خون مخفی در مدفوع (FOBT) یا تست FIT می‌تواند وجود خون پنهان را که از پولیپ‌ها یا تومورهای روده بزرگ ناشی شده تشخیص دهد. این آزمایش‌ بخشی از غربالگری سرطان روده یا کولورکتال است.

معنی not seen در آزمایش مدفوع

اصطلاح Not seen یعنی هیچ اثری از آن مورد خاص به عنوان مثال انگل، آنتی‌ژن یا خون مخفی، در نمونه مدفوع دیده نشده. به عبارتی، نتیجه آزمایش در آن بخش نرمال است.

معنی formed در آزمایش مدفوع

Formed یعنی مدفوع به شکل طبیعی و قالب‌دار است. این حالت نشانه عملکرد خوب دستگاه گوارش و نبود اسهال یا یبوست است.

معنی consistency در آزمایش مدفوع

Consistency به قوام یا بافت مدفوع اشاره دارد. در برگه آزمایش، ممکن است به صورت Formed، Loose، Soft یا Watery توصیف شود که نشانگر نوع حرکت روده است.

معنی soft در آزمایش مدفوع

Soft یعنی مدفوع قوامی نرم دارد و نه خیلی سفت و نه آبکی است. این مورد معمولا نشانه‌ی عملکرد طبیعی یا ملایم گوارش است اما در برخی موارد می‌تواند به اسهال خفیف اشاره کند.

rbc و wbc در آزمایش مدفوع

وجود گلبول‌های قرمز (RBC) یا سفید (WBC) در مدفوع نشانه التهاب، عفونت یا خونریزی در دستگاه گوارش است. در حالت طبیعی این سلول‌ها نباید در مدفوع دیده شوند.

جواب آزمایش مدفوع چند روز طول میکشد؟

نتیجه آزمایش مدفوع معمولا بین ۱ تا ۳ روز کاری آماده می‌شود. در برخی تست‌های تخصصی مانند کشت یا بررسی انگل، این زمان ممکن است تا ۵ روز هم طول بکشد.

در آزمایش مدفوع رنگ مدفوع نشانه چیست؟

رنگ طبیعی مدفوع معمولا قهوه‌ای است که به دلیل وجود بیلی‌روبین و صفرا ایجاد می‌شود. تغییر رنگ مدفوع می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات گوارشی باشد. در جدول زیر می‌توانید با ویژگی‌های رنگ مدفوع آشنا شوید:

رنگ مدفوع	توضیح و علت احتمالی
قهوه‌ای / قهوه‌ای تیره / زرد قهوه‌ای	رنگ طبیعی مدفوع به‌دلیل وجود صفرا و بیلی‌روبین
زرد یا زرد مایل به سبز	اسهال عبور سریع مدفوع از روده یا عفونت
سیاه به رنگ قیر	خونریزی در دستگاه گوارش فوقانی (معده یا مری) مصرف آهن یا بیسموت
قرمز یا رگه‌های خون قرمز	خونریزی در انتهای دستگاه گوارش (رکتوم یا بواسیر)
صورتی یا خرمایی	بواسیر التهاب پولیپ یا تومور در روده
سفید، خاک‌رس مانند	انسداد مجاری صفراوی یا مشکل در جریان صفرا
خاکستری یا پریده‌رنگ	مشکل در عملکرد لوزالمعده یا جذب مواد در روده کوچک
سبز	رژیم غذایی حاوی سبزیجات برگ‌دار عبور سریع صفرا از روده
قهوه‌ای بسیار تیره	مصرف زیاد گوشت یا پروتئین حیوانی

نحوه جمع آوری نمونه مدفوع چگونه است؟

قبل از جمع کردن مدفوع ادرار کنید تا نمونه مدفوع با ادرار مخلوط نشود. حتما قبل از دست زدن به مدفوع دستکش بپوشید و دستتان را بعد از استفاده از ان بشویید. مدفوع می‌تواند حاوی میکروب‌هایی باشد که باعث انتشار عفونت می‌شوند.

نمونه را از کاسه توالت جمع نکنید و بهتر است به صورت مستقیم داخل ظرف بریزید. همچنین کاغذ توالت، آب یا صابون را با نمونه مدفوع مخلوط نکنید. بهتر است نمونه را در یخچال و جدا از مواد غذایی نگهداری کنید و آن را در سریع‌ترین زمان به آزمایشگاه ببرید.

درب ظرف را ببندید. نام خود، نام پزشک و تاریخ جمع آوری مدفوع را روی ظرف بنویسید و برای جمع آوری نمونه، هر بار از یک ظرف متفاوت استفاده کنید.

خون در مدفوع خطرناک است؟ با متخصص نتیجه آزمایش رو بررسی کن!

دکتر خون در مدفوع

بایدها و نباید های قبل از انجام تست مدفوع

قبل از انجام آزمایش مدفوع، رعایت برخی نکات می‌تواند دقت نتایج را افزایش دهد. مصرف برخی داروها یا خوراکی‌ها ممکن است نتیجه را تغییر دهد، بنابراین رعایت توصیه‌های پزشک ضروری است.

بایدها	نبایدها
از پزشک درباره قطع داروها سؤال کنید	از مصرف داروهای ضداسهال بدون مشورت خودداری کنید
ظرف مخصوص آزمایش را از آزمایشگاه تهیه کنید	از تماس مدفوع با ادرار یا آب جلوگیری کنید
قبل از نمونه‌گیری دست‌ها را کاملا بشویید	از مصرف گوشت قرمز قبل از تست خون مخفی خودداری کنید
نمونه را در زمان مشخص‌شده تحویل دهید	از مصرف مکمل آهن، ویتامین C و بیسموت بپرهیزید
رژیم غذایی پیشنهادی را رعایت کنید	از جمع‌آوری نمونه در دوران قاعدگی (برای خانم‌ها) پرهیز کنید

قبل از آزمایش مدفوع چه نخوریم؟

قبل از آزمایش مدفوع، از مصرف مواد غذایی مانند گوشت قرمز، سبزیجات برگ‌سبز تیره و ویتامین C خودداری کنید. این مواد می‌توانند نتیجه آزمایش خون مخفی در مدفوع را تحت تأثیر قرار دهند. همچنین از مصرف مکمل‌های آهن نیز خودداری کنید.

برای آزمایش مدفوع باید ناشتا بود؟

معمولا برای آزمایش مدفوع نیازی به ناشتایی نیست. مگر اینکه پزشک خواسته باشد که برای برخی آزمایشات خاص (مثل بررسی چربی مدفوع)، ناشتا باشید.

نتیجه گیری و راهنمای مراجعه به دکتر

آزمایش مدفوع روشی ساده، بدون درد و مؤثر برای بررسی وضعیت دستگاه گوارش است. این آزمایش می‌تواند به تشخیص زودهنگام بیماری‌هایی مانند عفونت، التهاب، اختلالات جذب یا حتی سرطان کمک کند. اگر دچار علائمی مثل اسهال طولانی‌مدت، درد شکم، خون در مدفوع یا تغییر رنگ آن هستید، بهتر است حتما با دکتر گوارش یا دکتر داخلی مشورت کنید. تشخیص زودهنگام همیشه قدمی مهم برای درمان بهتر و سریع‌تر است.

در سایت نوبت‌دهی آنلاین پزشکان دکترتو، می‌توانید از زمان‌های نوبت ویزیت حضوری پزشک متخصص مورد نظرتان آگاه شوید و آن را ثبت کنید یا مشاوره تخصصی آنلاین و تلفنی دریافت کنید. همچنین برای انجام انواع آزمایش‌های پزشکی، دکترتو شما را به نزدیک‌ترین و معتبرترین آزمایشگاه متصل می‌کند و ثبت درخواست تنها چند دقیقه زمان می‌برد.

دکترتو مراقب سلامتی شماست!