غده هیپوفیز، غده‌ای که همه چیز را در بدن شما کنترل می‌کند!

غده هیپوفیز، غده‌ای است که به عنوان غده مادر شناخته می‌شود، چرا که وظیفه‌ی کنترل بیشتر غده‌های بدن به عهده این کوچولو است. به این دلیل آن را کوچولو خطاب می‌کنیم که به اندازه یک نخود است و در پایه مغز، پشت پل بینی و مستقیما زیر هیپوتالاموس قرار دارد.

غده هیپوفیز جزء سیستم غدد و متابولیسم بدن است و یکی از غدد درون‌ریز به شمار می‌آید. سیستم غدد و متابولیسم از مجموعه‌ای از غدد درون ریز و برون ریز تشکیل شده‌است که در کنار هم و با ترشح تعدادی هورمون بسیاری از عملکردهای بدن و همچنین متابولیسم یعنی سوخت‌وساز بدن را تنظیم و هماهنگ می‌کنند. اگر در عملکرد هیپوفیز مشکلی ایجاد شود مهم‌ترین و حیاتی‌ترین بخش‌های بدن تحت تأثیر قرار می‌گیرد. در واقع عملکرد غده هیپوفیز بر اندام‌های حیاتی بدن مانند مغز، پوست، انرژی و متابولیسم، خلق‌و‌خو، اندام‌های تولیدمثل، بینایی، رشد و موارد دیگر تأثیر می‌گذارد.

آناتومی غده هیپوفیز و هورمون‌های هیپوفیز

غده هیپوفیز، به انگلیسی Pituitary gland، ساختاری بسیار کوچک و بیضی‌شکل است و همان‌طوری که به آن اشاره کردیم در پایه مغز قرار دارد. این غده با ساختاری که به شکل یک ساقه است به غده‌ی هیپوتالاموس متصل است.

ارتباط بین غده هیپوفیز و هیپوتالاموس به این صورت است که در واقع وظیفه اصلی کنترل ترشح هورمون‌های بدن به عهده هیپوتالاموس است و هیپوفیز همچون یک کارگزار عمل می‌کند و وظایف را انجام می‌دهد. در کل می‌توان هیپوفیز را به دو بخش لوب قدامی و خلفی تقسیم‌بندی کرد که در ادامه به بررسی هر کدام می‌پردازیم.

۱. لوب قدامی هیپوفیز

این بخش از غده هیپوفیز از انواع مختلفی از سلول‌ ساخته شده است و هورمون‌های مختلفی تولید می‌کند که هر کدام بخش‌ مختلفی از بدن را کنترل می‌کند. هورمون‌های ترشحی لوب قدامی هیپوفیز عبارت‌اند از:

• هورمون رشد یا GH: اگر قد کوتاه یا بدن ضعیفی دارید باید از لوب قدامی‌ هیپوفیز شاکی باشید! چراکه تنظیم رشد بدن در همه نقاط را هورمون رشد تنظیم می‌کند و تمرکز اصلی این هورمون بر رشد استخوان و ماهیچه‌ها است.
• هورمون محرک تیروئید یا TSH: لوب قدامی غده هیپوفیز هورمونی (TSH) ترشح می‌کند که عملکرد غده تیروئید را فعال می‌کند. وظیفه اصلی تیروئید تولید هورمون‌های است که متابولیسم بدن را کنترل می‌کنند.
• هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک یا ACTH: غدد فوق کلیوی برای تنظیم قند خون و کنترل متابولیسم کورتیزول تولید می‌کنند. غده هیپوفیز با ترشح هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک به غدد فوق کلیوی دستور می‌دهد کورتیزول و هورمون‌های دیگر را ترشح کنند.
• هورمون محرک فولیکول یا FSH: تولید اسپرم و تخمک نیازمند هورمون محرک فولیکول است. همچنین این هورمون بر تولید هورمون استروژن تأثیر می‌گذارد.
• هورمون لوتئینی‌کننده LH: این هورمون جنسی باعث تحریک تخمک‌گذاری در زنان و تولید تستوسترون در مردان می شود.
• پرولاکتین یا PRL: زمانی‌که فردی فرزند به دنیا می‌آورد بخش قدامی غده هیپوفیز پرولاکتین ترشح می‌کند. این هورمون به تولید شیر در خانم‌ها کمک می‌کند.
• اندورفین‌ها: این هورمون‌ها در تسکین درد نقش مؤثری دارند و اثبات شده‌است که با مراکز لذت مغز ارتباط دارند.
• انکفالین‌ها: این هورمون‌ها عملکرد مشابهی با اندورفین‌ها دارند و در تسکین درد کمک می‌کنند.
• هورمون محرک بتا ملانوسیت: این هورمون در پاسخ پوست به اشعه‌ ایکس و اشعه ماوراء بنفش ترشح می‌شود. هورمون بتا ملانوسیت میزان تولید رنگ‌دانه پوست را کنترل می‌کند.

---

۲. لوب خلفی هیپوفیز

لوب خلفی بر خلاف لوب قدامی خیلی تنبل است و حتی وظیفه خودش را به عهده هیپوتالاموس می‌اندازد. به‌طوری‌که بیشتر هورمون‌های لوب خلفی غده هیپوفیز در هیپوتالاموس تولید می‌شود و این بخش به‌عنوان انبار ذخیره‌کننده‌ی این هورمون‌ها عمل می‌کند. هورمون‌های اصلی این بخش عبارت‌اند از:

• وازوپرسین یا ADH: نام دیگر این هورمون ضد ادرار است. در واقع تمرکز اصلی این هورمون بر کنترل آب بدن است و مانع از این ‌می‌شود که بدن دچار کم آبی شود.
• اکسی توسین: این هورمون همانندپرولاکتین در تولید شیر مادر نقش دارد. از وظایف دیگر این هورمون می‌توان به تحریک انقباضات رحم در حین زایمان اشاره کرد.

بیماری‌های غده هیپوفیز

مسائل مختلفی می‌توانند بر عملکرد غده هیپوفیز شما تأثیر بگذارند و عملکرد آن را مختل کنند. عمده این اختلال به دلیل وجود تومور در غده هیپوفیز است. اختلال در عملکرد غده هیپوفیز آثاری را به‌دنبال دارد که در ادامه به بررسی این موارد می‌پردازیم:

۱. تومور‌های هیپوفیز

کلمه تومور، واژه ترسناکی است که تن هر کس را به لرزه می‌اندازد. اگر دکتر‌تان به شما از وجود تومور در غده هیپوفیز‌تان خبر داده است، اصلا نگران نباشید چرا که بیشتر تومور‌های غده هیپوفیز از نوع خوش‌خیم هستند و بروز این تومورها در غده هیپوفیز بسیار شایع است.

درست است که تومور‌های غده هیپوفیز خوش‌خیم هستند اما ممکن است بر ترشح و عملکرد هورمون‌های هیپوفیز تأثیر بگذارند. گاهی اوقات تومور‌های هیپوفیز به نقاط مختلف مغز فشار وارد می‌کنند و باعث اختلال در بینایی و تعادل می‌شوند.

روش‌های درمان تومور‌ غده هیپوفیز

همان‌طور که گفتیم این تومورها عموما از نوع خوش‌خیم هستند و از راه‌های زیر می‌توان آنها را درمان کرد:

• رادیوتراپی: از این روش معمولا به‌تنهایی استفاده می‌شود، اما ممکن است قبل از عمل جراحی هم استفاده شود. در رادیوتراپی، با استفاده از اشعه ایکس یا گاما سعی می‌کنند که تومور را کوچک کنند یا از‌بین‌ببرند.
• داروها: از داروها در مواردی استفاده می‌شود که یک هورمون خاص بیش از حد یا کمتر از مورد نیاز ترشح می‌شود. در این شیوه درمانی تمرکز بر روی کنترل یک هورمون است.
• عمل جراحی: به منظو این جراحی، متخصص مغز و اعصاب برشی را در سوراخ بینی یا زیر لب بالایی ایجاد می‌کند و تومور را خارج می‌کند. طول بهبود این عمل حدود شش یا هشت هفته است.

---

۲. هیپوفیتاریسم

زمانی که هیپوفتاریسم رخ می‌دهد به این معنی است که غده هیپوفیز شما یک یا چند هورمون را کمتر از مقدار مورد نیاز ترشح می‌کند. این بیماری بر عملکردهایی مانند رشد و عملکرد سیستم تولیدمثل تأثیر می‌گذارد.

---

۳. آکرومگالی و غول‌پیکری

اگر هیپوفیز شما هورمون رشد را بیش‌از‌حد تولید کند شما درگیر بیماری آکرومگالی یا غول‌پیکری می‌شوید. این بیماری باعث می‌شود که اندام‌های بدن شما به خصوص دست‌ها و پاهایتان بیش‌از‌حد رشد کنند. در بیشتر اوقات این بیماری همراه با تومور‌های غده هیپوفیز بروز می‌کند.

۴. دیابت بی‌مزه

دیابت بی‌مزه نوعی از بیماری دیابت است که در نتیجه‌ی تولید کم هورمون وازوپرسین ایجاد می‌شود. این بیماری به دلایل مختلفی همچون آسیب سر، جراحی یا تومور به وجود می‌آید. زمانی که شما درگیر بیماری دیابت بی‌مزه می‌شوید، دائما احساس تشنگی به شما دست می‌دهد و در مقابل باید به‌طور مداوم  ادرار رقیقی را دفع کنید.

---

۵. سندروم کوشینگ

وقتی غده هیپوفیز هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک بیش‌ازحد ترشح می‌کند، این بیماری ایجاد می‌شود. علت اصلی بروز این بیماری به دلیل وجود یک تومور در نزدیکی غده هیپوفیز است. از عوارض سندروم کوشینگ می‌توان به کبودی آسان، فشارخون بالا، کاهش و افزایش وزن اشاره کرد.

---

۶. هیپرپرولاکتینمی

زمانی‌که مقدار هورمون پرولاکتین در خون شما زیاد باشد، هیپرپرولاکتینمی اتفاق می‌افتد. ناباروری و کاهش میل جنسی از عوارض این بیماری است.

---

۷. آسیب تروماتیک مغز

وقتی به سر شما ضربه وارد شود ممکن است بر روی غده هیپوفیز شما تأثیر بگذارد. آسیب تروماتیک مشکلاتی را در حافظه، ارتباط با دیگران و رفتار‌های شما به وجود می‌آورد.

غده هیپوفیز در بخش ساقه‌ی مغز قرار دارد و عملکردهای مهم بدن مانند تولیدمثل، رشد، متابولیسم را تنظیم می‌کند. عملکرد هیپوفیز توسط هیپوتالاموس تنظیم می‌شود.

علائم بیماری‌های غده هیپوفیز

در بخش قبل به علائم و عوارض هر بیماری به‌طور مختصر اشاره کردیم، اما علائمی هم وجود دارد که بین این بیماری‌ها مشترک است و تقریبا به‌صورت عینی قابل مشاهده هستند. این علائم عبارت‌اند از:

• سردرد
• ضعف یا خستگی
• فشارخون بالا
• افزایش وزن غیرعادی
• مشکل خواب
• تغییرات در وضعیت روانی، از جمله نوسانات خلقی یا افسردگی
• ازدست‌دادن حافظه
• مشکلات باروری مثل ناباروری، اختلال نعوظ، و پریودهای نامنظم
• رشد بیش‌از‌حد مو
• تولید شیر در‌حالی‌که فرزندی به دنیا نیاورده‌اید.

اگر علت اصلی این علائم مشخص شود، مسیر درمان هموارتر خواهد بود.

علائم بیماری‌های غده هیپوفیز رو می‌شناسی؟

با متخصص غدد مشورت کن.

مشاوره آنلاین دکتر متخصص غددبهترین فوق تخصص غدد

---

هیپوفیز بیش‌فعال چیست؟

زمانی‌که غده هیپوفیز شما بیش‌از‌حد فعالیت داشته باشد، هورمون‌های را تولید می‌کند که مورد نیاز بدن شما نیست و این هورمون‌های اضافه اختلالاتی را در عملکرد بدن شما ایجاد می‌کند. هیپوفیز بیش‌فعال، هیپرهیپوفیز نام دارد و به‌دلیل وجود تومور خوش‌خیم غده هیپوفیز ایجاد می‌شود. سندرم کوشینگ و آکرومگالی نمونه‌های از هیپوفیز بیش‌فعال هستند.

عوارض فعالیت بیش‌از‌حد هیپوفیز

هر کار اضافه‌ی این غده برای بدن تاوان دارد که عبارت‌اند از:

• تجمع چربی در قسمت بالایی بدن
• موهای زائد صورت در خانم‌ها
• علائم کشش صورتی یا ارغوانی روی شکم
• بدنتان در برابر ضربات ساده کبود می‌شود.
• شکنندگی راحت استخوان‌ها
• رشد بیش‌از‌حد دست و پا
• تغییر در ساختار صورت ،فک و ابرو (بینی، زبان و لب‌ها بزرگ‌تر می‌شوند)
• پوست ضخیم، درشت و چرب می‌شود.
• پریودهای نامنظم در زنان و اختلال نعوظ در مردان
• افزایش خطر ابتلا به فشارخون بالا، دیابت، حمله قلبی و انواع خاصی از سرطان.

---

نارسایی یا کم‌کاری هیپوفیز

نام دیگر هیپوفیز کم‌کار، هیپوفیتاریسم است. این مشکل کاملا برعکس هیپوفیز بیش‌فعال است و در آن هورمون‌ها کمتر از مقدار موردنیاز تولید می‌شوند. اگر مبتلا به هیپوفیتاریسم باشید، به این معنی است که شما برای جبران کمبود هورمونی که توسط غده هیپوفیز تولید نمی‌شود باید تا آخر عمر با یک داروی خاص دوست باشید و از آن استفاده کنید.
نارسایی هیپوفیز بر عملکرد معمول بدن شما مانند رشد، فشار خون یا تولید مثل تأثیر می‌گذارد.

علائم کم کاری هیپوفیز

اگر هیپوفیز شما تنبلی کند و کم‌کاری را در پیش بگیرد، بابت هر هورمونی که به اندازه‌ی کافی تولید نمی‌کند علائم متفاوتی بروز می‌کند. در ادامه به بررسی عوارض و علائم کمبود هر یک از هورمون‌ها می‌پردازیم.

۱. علائم کمبود هورمون رشد

کمبود هورمون رشد باعث مشکلات قد و کوتاهی قد می‌شود. عوارض کمبود هورمون رشد در بزرگسالی نمایان می‌شود. علائم دیگر عبارت‌اند از:

• خستگی
• ضعف عضلانی
• تغییر در ترکیب چربی بدن
• فقدان جاه‌طلبی
• انزوای اجتماعی.

---

۲. علائم کمبود هورمون‌های LH و FSH

کمبود این هورمون‌ها که گنادوتروپین نام دارند، بیشتر بر روی اندام‌های جنسی بزرگسالان تأثیر می‌گذارد. در زنان با کاهش تولید این هورمون‌ها تولید تخمک و استروژن کاهش می‌یابد. در مردان اسپرم و تستوسترون کمتری در بیضه‌ها تولید می‌شود. کاهش تولید گنادوتروپین‌ها به‌طورکلی در هر دو جنس باعث کاهش تمایل جنسی و ناباروری می‌شود. کمبود این هورمون‌ها در کودکان به شکل تأخیر در بلوغ خود را نشان می‌دهد.

علائم دیگر کاهش ترشح هورمون‌های LH و FSH عبارت‌اند از:

• پریود نامنظم یا پریود نشدن
• ریزش موهای ناحیه تناسلی
• ناتوانی در تولید شیر برای شیردهی
• اختلال در نعوظ
• کاهش موی صورت یا بدن
• تغییرات خلق‌و‌خو.

۳. علائم کمبود هورمون محرک تیروئید TSH

وقتی TSH کافی از هیپوفیز ترسح نشود، فعالیت تیروئید هم کاهش پیدا می‌کند و شاهد علائم کم‌کاری تیروئید خواهیم بود که عبارت‌اند از:

• خستگی
• افزایش وزن
• پوست خشک
• یبوست
• حساسیت به سرما یا مشکل در گرم‌ماندن.

---

۴. کمبود هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک یا ACTH

این هورمون وظیفه کمک به غدد آدرنال شما را دارد و استرس را کنترل می‌کند. علائم کمبود این هورمون عبارت‌اند از:

• خستگی شدید
• فشارخون پایین، که ممکن است منجر به غش شود.
• عفونت‌های مکرر و طولانی‌مدت
• حالت تهوع، استفراغ یا درد شکم
• گیجی.

---

۵. کمبود هورمون ضد ادرار یا ADH

اگر میزان ترشح هورمون ADH از بخش خلفی هیپوفیز کاهش پیدا کند با علائم زیر مواجه می‌شویم:

• ادرار زیاد
• تشنگی شدید
• عدم تعادل الکترولیت در بدن.

دچار کم کاری هیپوفیز هستی و در آزمایشت هورمون ADH کاهش پیدا کرده؟ از متخصص مشاوره بگیر.

دکتر مشکلات هیپوفیز

---

بزرگ‌شدن غده هیپوفیز

غده هیپوفیز به‌طور‌طبیعی به اندازه‌ی یک نخود است اما به دلایلی ممکن است این غده بزرگ شود. بزرگ‌شدن غده هیپوفیز باعث می‌شود بعضی هورمون‌ها بیشتر یا کمتر از مقدار موردنیاز تولید شوند. اگر غده هیپوفیز به اندازه‌ای بزرگ شود که به مغز و هیپوتالاموس فشار وارد کند مشکلات بینایی را در بر خواهد داشت.

علت بزرگ‌شدن غده هیپوفیز یکی از موارد زیر است:

• تومور هیپوفیز (شایع‌ترین علت)
• خون‌ریزی در غده هیپوفیز
• بیماری سارکوئیدوز (یک بیماری با علت عصبی که در آن التهاب در گره‌های لنفاوی، ریه‌ها، کبد و چشم‌ها ایجاد می‌شود)
• سایر بیماری‌ها یا عفونت‌ها مانند سل.

---

کوچک‌شدن غده هیپوفیز

سندروم سلا یا خالی‌بودن جایگاه غده هیپوفیز اصطلاحی است که به کوچک‌شدن یا صاف‌شدن غده هیپوفیز گفته می‌شود. این مورد هم مانند بزرگ‌شدن غده هیپوفیز باعث اختلال در تولید هورمون‌ها در بدن می‌شود.

علت‌های کوچک‌شدن غده هیپوفیز یکی از موارد زیر است:

• تومور
• پرتودرمانی
• عمل جراحي
• ضربه.

چگونه غده هیپوفیزمان را سالم نگه داریم؟

درست است که حتی اگر شما تمام نکات را هم رعایت کنید باز هم ممکن است به بیماری‌های غده هیپوفیز دچار شوید. اما به‌طورکلی رعایت این نکات بر سلامت فردی شما در تمام بخش‌ها کمک می‌کند.

۱. از یک رژیم غذایی متعادل و سالم استفاده کنید!

• داشتن یک رژیم غذایی غنی از میوه‌ها و سبزیجات، که منابع عالی فیبر، ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند.
• انتخاب منابع خوب چربی، مانند آن‌هایی که حاوی اسیدهای چرب امگا ۳ و چربی‌های تک غیراشباع هستند.
• ترجیح به استفاده از غلات کامل به جای غلات تصفیه‌شده
• کاهش مصرف سدیم
• اجتناب از مصرف قندهای تصفیه‌شده
• نوشیدن حداقل چهار تا شش فنجان آب در روز.

۲. استرس‌تان را کاهش دهید!

استرس باعث ترشح کورتیزول می‌شود. ترشح کورتیزول بیش‌از‌حد باعث ایجاد عوارض تخریب‌کننده‌ای می‌شود، برای مثال:

• بی‌خوابی
• افزایش وزن
• اضطراب
• افسردگی.

راهنمای مراجعه به پزشک

“فلفل نبین چه ریزه بشکن ببین چه تیزه” این مثل به خوبی نشان‌ می‌دهد که نباید گول ظاهر کوچک غده هیپوفیز را بخورید؛ چراکه این غده عملکردی در حد مغز انسان را دارد و اختلال در عملکرد آن عوارض وحشتناکی را به دنبال دارد. غده هیپوفیز، غده‌ی کوچکی در بخش ساقه‌ی مغز است که از هیپوتالاموس آویزان شده‌است. این غده از دو بخش قدامی و خلفی تشکیل شده است. بیشتر هورمون‌های مهم از بخش قدامی ترشح می‌شوند و بخش خلفی بیشتر به عنوان انباری برای هورمون‌های هیپوتالاموس عمل می‌کند.

هورمون‌های غده هیپوفیز رشد (GH)، متابولیسم (TSH)، تولیدمثل (LH و FSH) و بسیاری از عملکردهای مهم بدن را تنظیم می‌کنند، اما خود این غده توسط هیپوتالاموس یعنی رئیس اصلی کنترل می‌شود. این غده کارهای زیادی انجام می‌دهد و تقریبا بر روی همه ارگان‌های بدن از جمله مغز، پوست، قلب، کلیه، اندام‌های تولیدمثلی و غیره تأثیر می‌گذارد. با این عملکرد گسترده می‌توان انتظار داشت که هرگونه اختلال در عملکرد این غده می‌تواند بیماری‌ها و اختلالت ثانویه‌ای ایجاد کند که در خلال مطلب به آنها پرداخته‌ایم.

اگر بعد از مطالعه این مطلب احساس می‌کنید علائمی از بیماری‌های غده هیپوفیز دارید باید به سرعت به یک متخصص غدد و متابولیسم مراجعه کنید.

برای پیداکردن بهترین متخصص غدد در تهران، شیراز، اصفهان، اهواز و دیگر شهرها می‌توانید از طریق سایت دکترتو اقدام کنید. در دکترتو علاوه بر سیستم تعیین وقت حضوری امکان مشاوره آنلاین و تلفنی با متخصصان وجود دارد.

برای دریافت نوبت مطب بهترین دکترهای متخصص غدد در شهرهای ایران می توانید از لینک های زیر استفاده کنید:

دکتر متخصص غدد تهران
دکتر متخصص غدد شیراز
دکتر متخصص غدد اصفهان
دکتر متخصص غدد مشهد
دکتر متخصص غدد کرج

دکترتو مراقب سلامتی شماست!