نارسایی دهانه رحم چیست؟ علائم، عوارض و درمان آن

خلاصه این مطلب را در این پادکست گوش دهید:

در دوران بارداری، دهانه رحم باید تا زمان زایمان بسته و محکم بماند تا از خروج زودهنگام جنین جلوگیری کند. اما گاهی این بخش زودتر از موعد نرم یا باز می‌شود و خطر زایمان زودرس یا سقط را بالا می‌برد. بیشتر زنان در چنین شرایطی هیچ دردی احساس نمی‌کنند و تنها با علائمی مثل فشار لگن یا ترشحات غیرعادی متوجه تغییرات می‌شوند. این وضعیت که به آن نارسایی دهانه رحم گفته می‌شود، معمولاً در سه‌ماهه دوم بارداری رخ می‌دهد و بدون درمان می‌تواند پیامدهای جدی برای مادر و جنین داشته باشد. شناخت علت‌ها و نشانه‌ها و مراجعه به پزشک در زمان مناسب، کلید پیشگیری و درمان موفق این عارضه است. در این مطلب از دکترتو، با نارسایی دهانه رحم آشنا می‌شوید.

نارسایی دهانه رحم چیست؟

نارسایی دهانه رحم یکی از علائم خطر بارداری محسوب می‌شود که در آن دهانه رحم زودتر از زمان طبیعی نرم، کوتاه یا باز می‌شود، بدون آن‌که انقباضات زایمانی آغاز شده باشد. این وضعیت معمولاً در سه‌ماهه دوم بارداری رخ می‌دهد و می‌تواند منجر به زایمان زودرس یا سقط جنین شود. در بارداری طبیعی، دهانه رحم باید تا زمان تولد بسته و محکم بماند تا از خروج جنین جلوگیری کند، اما در این عارضه، توانایی نگهداری جنین کاهش می‌یابد. نارسایی دهانه رحم اغلب بدون درد و نشانه واضح پیشرفت می‌کند و تشخیص زودهنگام آن در کاهش خطرات بارداری اهمیت زیادی دارد.

متن انگلیسی:
Cervical insufficiency is the inability of the cervix to retain the fetus in the absence of uterine contractions (ie, painless cervical dilatation) due to a functional or structural cervical defect.oss, or spontaneous preterm birth.
ترجمه فارسی:
نارسایی دهانه رحم به حالتی گفته می‌شود که در آن دهانه رحم به دلیل نقص عملکردی یا ساختاری، بدون وجود انقباضات رحمی و به‌صورت بدون درد باز می‌شود و توانایی نگهداری جنین را از دست می‌دهد. این وضعیت می‌تواند منجر به از دست دادن بارداری یا زایمان زودرس شود.

به نقل از National library of medicine

علائم نارسایی دهانه رحم

علائم نارسایی دهانه رحم معمولاً خفیف و مبهم هستند و ممکن است تا زمان پیشرفت قابل‌توجه گشادشدگی دهانه رحم، قابل تشخیص نباشند. این علائم اغلب در سه‌ ماهه دوم بارداری ظاهر می‌شوند و لازم است در صورت مشاهده، سریعاً به پزشک مراجعه شود. مهم‌ترین نشانه‌ها شامل موارد زیر است:

• احساس فشار یا سنگینی در ناحیه لگن
• درد مبهم یا گرفتگی در قسمت پایین شکم یا کمر
• تغییر در ترشحات واژن، مانند افزایش حجم یا تغییر رنگ (شفاف، آبکی یا حاوی خون)
• لکه‌بینی یا خونریزی خفیف واژینال
• احساس پرشدگی در واژن یا خروج بافت از آن

علائم نارسایی دهانه رحم در بارداری

علائم نارسایی دهانه رحم در بارداری معمولاً تدریجی و بدون درد شدید بروز می‌کنند و به همین دلیل تشخیص آن ممکن است دشوار باشد. این وضعیت اغلب با نشانه‌های باز شدن دهانه رحم در بارداری اشتباه گرفته می‌شود، زیرا هر دو شامل تغییرات در دهانه رحم هستند. از مهم‌ترین علائم می‌توان به احساس فشار یا سنگینی در لگن، افزایش ترشحات واژن، لکه‌بینی یا خونریزی خفیف، درد مبهم در کمر یا پایین شکم و گاهی احساس فشار در واژن اشاره کرد. این نشانه‌ها معمولاً در سه‌ماهه دوم بارداری ظاهر می‌شوند و ممکن است بدون انقباضات رحمی همراه باشند. در صورت مشاهده چنین علائمی، مراجعه سریع به پزشک ضروری است تا با بررسی طول دهانه رحم و وضعیت آن از طریق سونوگرافی، اقدامات درمانی مناسب مانند سرکلاژ یا استراحت تجویز شود.

علائم باز شدن دهانه رحم زودتر از موعد

باز شدن زودهنگام دهانه رحم یا نارسایی سرویکس معمولاً بدون درد شدید اتفاق می‌افتد و به همین دلیل ممکن است مادر متوجه آن نشود. این وضعیت می‌تواند خطر زایمان زودرس را افزایش دهد و شناخت علائم احتمالی اهمیت زیادی دارد. اگرچه در بسیاری از موارد هیچ علامت واضحی مشاهده نمی‌شود، اما برخی نشانه‌ها بیشتر گزارش شده‌اند.

• احساس فشار یا سنگینی در لگن: این حس معمولاً شبیه پایین‌کشیده شدن رحم است و می‌تواند به‌طور تدریجی شدت بگیرد
• درد مبهم در قسمت پایین شکم یا کمر: معمولاً شبیه دردهای قاعدگی است اما با استراحت از بین نمی‌رود
• تغییر در ترشحات واژن: ترشحات آبکی، خونی یا افزایش ناگهانی حجم ترشحات می‌تواند هشداردهنده باشد
• خونریزی خفیف یا لکه‌بینی: به‌خصوص اگر همراه با درد یا فشار لگنی باشد
• احساس انقباضات منظم یا غیرمعمول: حتی اگر درد کمی داشته باشند

آیا در بارداری علائمی مثل خونریزی و احساس فشار داری؟
همین حالا با متخصص مشورت کن.

بهترین دکتر متخصص زنان

علت نارسایی دهانه رحم

علت نارسایی دهانه رحم معمولاً به ضعف ساختاری یا آسیب در بافت‌های دهانه رحم مربوط می‌شود که مانع از بسته ماندن آن در طول بارداری می‌گردد. این مشکل می‌تواند مادرزادی یا اکتسابی باشد و در بسیاری از موارد ترکیبی از عوامل مختلف نقش دارند. دلایل شایع نارسایی دهانه رحم عبارت‌اند از:

• آسیب به دهانه رحم در اثر زایمان‌های قبلی یا سقط‌های مکرر
• جراحی‌های دهانه رحم مانند کونیزاسیون یا LEEP برای درمان ضایعات پیش‌سرطانی
• ناهنجاری‌های مادرزادی رحم یا دهانه رحم، مانند رحم دوشاخ یا کوتاه بودن دهانه رحم
• قرار گرفتن در معرض هورمون دی‌اتیل‌استیل‌بسترول (DES) در دوران جنینی
• اتساع و کورتاژهای مکرر در گذشته
• بافت ضعیف یا کشسان بیش از حد به‌صورت ژنتیکی

علت باز شدن دهانه رحم در بارداری

باز شدن دهانه رحم در بارداری زمانی رخ می‌دهد که بافت‌های سرویکس تحت تأثیر فشار جنین، تغییرات هورمونی و شرایط پزشکی خاص، زودتر از موعد نرم و نازک می‌شوند. این وضعیت می‌تواند خطر زایمان زودرس را افزایش دهد و معمولاً در مادرانی دیده می‌شود که سابقه مشکلات دهانه رحم، جراحی‌های رحمی یا بارداری‌های پرخطر دارند. علت دقیق آن باید با معاینه و سونوگرافی مشخص شود تا درمان مناسب انجام گیرد. علت‌های رایج باز شدن زودرس دهانه رحم شامل موارد زیر است:

• ناکارآمدی دهانه رحم: نارسایی ساختاری سرویکس بدون وجود درد یا انقباض
• کوتاهی مادرزادی سرویکس: ضعف اولیه بافت‌های دهانه رحم
• سابقه جراحی دهانه رحم: از جملهLEEP یا کونیزاسیون
• بارداری چندقلویی: افزایش فشار جنین‌ها روی سرویکس
• عفونت‌های داخل رحمی: التهاب و تضعیف بافت دهانه رحم
• انقباضات زودرس رحمی: افزایش فشار مکانیکی روی سرویکس

عوامل خطر نارسایی دهانه رحم

عوامل خطر نارسایی دهانه رحم شامل شرایط و سوابقی است که احتمال بروز این مشکل را در دوران بارداری افزایش می‌دهند. شناسایی این عوامل در مراقبت‌های پیش از بارداری یا اوایل بارداری اهمیت زیادی دارد تا از زایمان زودرس پیشگیری شود. مهم‌ترین عوامل خطر عبارت‌اند از:

• سابقه نارسایی دهانه رحم یا زایمان زودرس در بارداری‌های قبلی
• جراحی‌های دهانه رحم مانند کونیزاسیون یا LEEP
• آسیب دهانه رحم در اثر سقط‌های مکرر یا زایمان دشوار
• ناهنجاری‌های ساختاری رحم یا دهانه رحم به‌صورت مادرزادی
• سابقه اتساع و کورتاژ مکرر
• قرار گرفتن در معرض هورمون دی‌اتیل‌استیل‌بسترول (DES) در رحم مادر
• حاملگی چندقلویی که باعث افزایش فشار بر دهانه رحم می‌شود

درمان نارسایی دهانه رحم

درمان نارسایی دهانه رحم با هدف پیشگیری از زایمان زودرس و حفظ بارداری تا زمان ایمن انجام می‌شود. نوع درمان بسته به شدت بازشدگی، سن بارداری و سابقه بیمار تعیین می‌شود. روش‌های درمانی اصلی عبارت‌اند از:

• بخیه‌گذاری دهانه رحم (سرکلاژ): در عمل سرکلاژ، دهانه رحم با بخیه بسته می‌شود تا از باز شدن زودرس جلوگیری شود. معمولاً بین هفته‌های ۱۲ تا ۱۴ بارداری انجام می‌شود
• درمان با پروژسترون: استفاده از شیاف یا آمپول پروژسترون برای تقویت بافت دهانه رحم و کاهش خطر زایمان زودرس
• استفاده از پساری (Pessary): وسیله‌ای سیلیکونی که در دهانه رحم قرار می‌گیرد تا از فشار رحم بر آن بکاهد
• استراحت نسبی و پرهیز از فعالیت‌های سنگین: به‌ویژه در زنان با سابقه نارسایی یا دهانه رحم کوتاه
• کنترل و درمان عفونت‌ها: زیرا التهاب و عفونت می‌توانند باعث تشدید باز شدن دهانه رحم شوند

نارسایی دهانه رحم و سرکلاژ

نارسایی دهانه رحم و سرکلاژ ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند، زیرا سرکلاژ یکی از اصلی‌ترین روش‌های درمان و پیشگیری از این عارضه بارداری است. در نارسایی دهانه رحم، بافت دهانه رحم ضعیف شده و توانایی بسته ماندن تا پایان بارداری را از دست می‌دهد. سرکلاژ روشی است که در آن پزشک با استفاده از بخیه مخصوص، دهانه رحم را در اوایل بارداری (معمولاً بین هفته‌های ۱۲ تا ۱۴) می‌بندد تا از باز شدن زودرس جلوگیری شود. این بخیه معمولاً تا هفته‌های ۳۶ تا ۳۸ باقی می‌ماند و پیش از زایمان برداشته می‌شود. سرکلاژ می‌تواند به‌ویژه در زنانی که سابقه زایمان زودرس یا نارسایی دهانه رحم دارند، نقش مهمی در افزایش طول مدت بارداری و کاهش خطر سقط ایفا کند.

درمان نارسایی دهانه رحم در طب سنتی

در طب سنتی، درمان نارسایی دهانه رحم بر تقویت رحم، تنظیم مزاج و بهبود جریان خون در اندام‌های تناسلی متمرکز است. هدف اصلی این روش‌ها، افزایش قدرت بافت‌های دهانه رحم و پیشگیری از سقط جنین یا زایمان زودرس است. درمان‌ها معمولاً با اصلاح سبک زندگی و مصرف گیاهان دارویی همراه هستند. برخی از راهکارهای رایج در طب سنتی عبارت‌اند از:

• مصرف گیاهان قابض مانند مورد، بلوط و انار برای تقویت بافت‌های رحم
• استفاده از عرق رازیانه و تخم شوید برای تعادل هورمونی
• پرهیز از غذاهای سرد و تر مانند ماست و خیار که باعث ضعف رحم می‌شوند
• ماساژ ملایم ناحیه زیر شکم با روغن‌های گرم مانند روغن کنجد یا سیاهدانه
• رعایت آرامش روحی و اجتناب از استرس و خستگی زیاد

معیار یا وضعیت	توصیه بالینی	توضیح کوتاه
سابقه دو یا چند سقط در سه‌ماهه دوم یا زایمان زودرس بدون درد	ارجاع به متخصص زنان و بررسی طول دهانه رحم با سونوگرافی واژینال از هفته پانزدهم بارداری	این وضعیت نیاز به ارزیابی دقیق خطر دارد
طول دهانه رحم کمتر از ۲٫۵ سانتی‌متر بین هفته‌های ۱۵ تا ۲۴ در زنان پرخطر	انجام سرکلاژ (دوخت دهانه رحم) یا تجویز پروژسترون بر اساس نظر پزشک	درمان بسته به شرایط هر بیمار متفاوت است
زنان بدون سابقه خطر اما با دهانه رحم کوتاه در سونوگرافی	پایش منظم با سونوگرافی و بررسی نیاز به درمان پیشگیرانه	گاهی فقط تحت نظر بودن کافی است
باز شدن دهانه رحم یا خروج مایع آمنیوتیک بدون درد در بارداری	انجام سرکلاژ اضطراری در صورت امکان و تصمیم سریع تیم درمان	این حالت اورژانسی بوده و نیاز به اقدام فوری دارد

برای بسته شدن دهانه رحم در بارداری چکار کنیم؟

بسته ماندن دهانه رحم در بارداری برای پیشگیری از زایمان زودرس اهمیت زیادی دارد و مدیریت آن باید تحت نظر پزشک متخصص زنان انجام شود. اگر دهانه رحم کوتاه یا در حال باز شدن باشد، معمولاً اقدامات درمانی با هدف کاهش فشار روی سرویکس و تقویت آن انجام می‌شود. این مداخلات بسته به شرایط مادر، سن بارداری و میزان تغییرات دهانه رحم انتخاب می‌شوند و خوددرمانی یا استفاده از روش‌های خانگی به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود.

اقدامات مؤثر برای کمک به بسته ماندن دهانه رحم شامل موارد زیر است:

• استراحت و کاهش فعالیت: کم کردن فشار فیزیکی روی سرویکس
• مصرف پروژسترون تجویزی: کمک به تقویت دهانه رحم و کاهش انقباضات
• سرکلاژ: دوختن دهانه رحم در موارد پرخطر با نظر پزشک
• پیساری دهانه رحم: قرار دادن حلقه سیلیکونی برای کاهش فشار جنین
• پیگیری منظم بارداری: ارزیابی طول سرویکس با سونوگرافی و کنترل علائم زودرس زایمان

عوارض نارسایی دهانه رحم

عوارض نارسایی دهانه رحم بیشتر به زایمان زودرس و پیامدهای ناشی از آن مربوط می‌شود، زیرا دهانه رحم پیش از موعد باز می‌شود و جنین هنوز به بلوغ کامل نرسیده است. شدت عوارض به سن بارداری در زمان باز شدن دهانه رحم و سرعت پیشرفت آن بستگی دارد. مهم‌ترین عوارض عبارت‌اند از:

• زایمان زودرس در سه‌ماهه دوم یا اوایل سه‌ماهه سوم
• سقط جنین بدون درد یا با علائم خفیف
• پارگی زودرس کیسه آب و عفونت رحم
• تولد نوزاد نارس با مشکلات تنفسی، گوارشی یا عصبی
• افزایش خطر مرگ‌ومیر نوزاد به علت نارس بودن اندام‌ها

بهترین و کم عارضه‌ترین روش درمان نارسایی دهانه رحم چیست؟

دکتر معاینه واژن و لگن

تشخیص نارسایی دهانه رحم

تشخیص نارسایی دهانه رحم معمولاً بر اساس سابقه پزشکی، علائم بالینی و ارزیابی‌های سونوگرافی انجام می‌شود. چون این وضعیت اغلب بدون درد و نشانه واضح است، غربالگری منظم در زنان پرخطر اهمیت زیادی دارد. روش‌های تشخیص شامل موارد زیر است:

• سونوگرافی ترانس‌واژینال: دقیق‌ترین روش برای اندازه‌گیری طول دهانه رحم و بررسی بازشدگی آن است. دهانه رحم کوتاه‌تر از ۲۵ میلی‌متر در سه‌ماهه دوم نشانه هشداردهنده محسوب می‌شود
• معاینه لگنی: برای بررسی باز یا نرم شدن غیرطبیعی دهانه رحم
• بررسی سابقه بارداری: شامل زایمان‌های زودرس یا سقط‌های مکرر بدون درد در سه‌ماهه دوم
• پایش مکرر در دوران بارداری: در زنان با عوامل خطر بالا برای تشخیص تغییرات تدریجی دهانه رحم

پیشگیری از نارسایی دهانه رحم

پیشگیری از نارسایی دهانه رحم با شناسایی عوامل خطر و مراقبت دقیق در دوران بارداری امکان‌پذیر است. هدف از اقدامات پیشگیرانه، حفظ طول و استحکام دهانه رحم و جلوگیری از زایمان زودرس است. راهکارهای مؤثر شامل موارد زیر است:

• انجام معاینات و سونوگرافی ترانس‌واژینال منظم برای بررسی طول دهانه رحم
• استفاده از پروژسترون واژینال یا تزریقی در زنان با سابقه زایمان زودرس یا دهانه رحم کوتاه
• بخیه‌گذاری دهانه رحم (سرکلاژ) در مواردی که سابقه نارسایی یا شواهد سونوگرافی آن وجود دارد
• پرهیز از فعالیت‌های سنگین، ایستادن طولانی‌مدت و رابطه جنسی در صورت توصیه پزشک
• ترک سیگار و کنترل بیماری‌های التهابی یا عفونت‌های واژن
• برنامه‌ریزی برای بارداری در فواصل مناسب و تحت نظر پزشک متخصص زنان

جلوگیری از باز شدن دهانه رحم در بارداری

جلوگیری از باز شدن زودرس دهانه رحم در بارداری برای حفظ سلامت جنین و پیشگیری از زایمان زودرس اهمیت زیادی دارد. دهانه رحم ممکن است در اثر ضعف بافتی یا فشار زیاد زودتر از زمان طبیعی باز شود. پزشک بسته به شدت مشکل از روش‌های مختلفی برای کنترل آن استفاده می‌کند، از جمله:

• سرکلاژ (دوختن دهانه رحم): با بخیه‌زدن دهانه رحم در سه‌ماهه دوم بارداری از باز شدن آن جلوگیری می‌شود.
• استفاده از پساری (حلقه دهانه رحم): حلقه سیلیکونی مخصوصی در واژن قرار می‌گیرد تا از فشار رحم بر دهانه جلوگیری کند.
• استراحت نسبی و کاهش فعالیت بدنی: کاهش ایستادن طولانی و اجتناب از فعالیت‌های سنگین به کاهش فشار رحم کمک می‌کند.
• مصرف داروهای پروژسترونی: این داروها با تقویت بافت دهانه رحم احتمال زایمان زودرس را کاهش می‌دهند.

پزشکان پیشنهادی

۴.۱ (۲۲۴۶ نظر)

دکتر الهام آذین مهر

تخصص زنان و زایمان

نوبت بگیرید

۴.۱ (۱۸۰۹ نظر)

دکتر نصرت نقاب

تخصص زنان و زایمان

نوبت بگیرید

۴.۱ (۱۲۱۸ نظر)

دکتر ویدا مدرس نژاد

تخصص زنان و زایمان

نوبت بگیرید

۴.۸ (۹۷۴ نظر)

دکتر فرشته عباسلو

تخصص زنان و زایمان

نوبت بگیرید

۴.۶ (۹۶۴ نظر)

دکتر فرناز معمارزاده

تخصص زنان و زایمان

نوبت بگیرید

۴.۳ (۱۰۱۱ نظر)

دکتر طاهره رحمانی

تخصص زنان و زایمان

نوبت بگیرید

نتیجه گیری

نارسایی دهانه رحم یکی از دلایل مهم زایمان زودرس است و در بسیاری از موارد تا زمان بروز عارضه علائم مشخصی ندارد. آگاهی از علائم هشداردهنده و انجام سونوگرافی‌های منظم در زنان پرخطر می‌تواند از عوارض جدی جلوگیری کند. درمان‌هایی مانند سرکلاژ، مصرف پروژسترون و استراحت نسبی در بسیاری از موارد بارداری را تا هفته‌های ایمن حفظ می‌کنند. در کنار درمان‌های پزشکی، پایش منظم و ارتباط نزدیک با پزشک نقش اساسی در پیشگیری از سقط یا زایمان زودرس دارد. شناسایی زودهنگام این مشکل نه‌تنها سلامت مادر را تضمین می‌کند، بلکه به رشد کامل‌تر جنین و افزایش احتمال تولد نوزاد سالم کمک می‌نماید.

دکترتو مراقب سلامتی شماست!