سندروم متابولیک چیست؟
سندروم متابولیک مجموعه‌ای از اختلالات است که وقتی همراه با هم اتفاق بیفتند، خطر بیماری قلبی، سکته و دیابت نوع ۲ را افزایش می‌دهند. این اختلالات شامل فشارخون بالا، قند خون بالا، چربی بالای دور کمر و سطوح غیرطبیعی کلسترول یا تری گلیسیرید می‌شود. وجود یکی از اختلالات ذکر شده نشان دهنده وجود بیماری سندروم متابولیک نیست اما نشان دهنده خطر بیشتر از نظر ابتلا به بیماری‌های جدی است و هرچه فردی تعداد بیشتری از این اختلالات را داشته باشد احتمال عوارض از جمله دیابت نوع ۲ و بیماری‌های قلبی بیشتر می‌شود. سندروم متابولیک به شکل پیشرونده‌ای در حال شیوع است و در امریکا حدود یک سوم بالغین دچار این اختلال هستند. در صورتی که فردی سندروم متابولیک یا هرکدام از اجزا آن را داشته باشد، تغییرات گسترده در شیوه زندگی می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های جدی را کاهش داده و یا حتی به صفر برساند.
سندروم متابولیک مجموعه‌ای از اختلالات است که وقتی همراه با هم اتفاق بیفتند، خطر بیماری قلبی، سکته و دیابت نوع ۲ را افزایش می‌دهند. این اختلالات شامل فشارخون بالا، قند خون بالا، چربی بالای دور کمر و سطوح غیرطبیعی کلسترول یا تری گلیسیرید می‌شود.
علائم و نشانه‌های مربوط به سندروم متابولیک
اغلب اختلالات مرتبط با سندروم متابولیک علامت یا نشانه واضحی ندارند. یکی از نشانه‌های قابل رویت دور کمر بزرگ است و اگر قند خون بالا باشد، علائم و نشانه‌های دیابت مانند پرنوشی و پرادراری، خستگی و تاری دید ممکن است خود را نشان دهند. درد قفسه سینه یا تنگی نفس مطرح کننده ایجاد عوارض قلبی عروقی است. آکانتوزیس نیگرکانس(ایجاد لکه‌های تیره روی پوست، مخصوصا در محلهای چین دار که تعریق زیاد است)، رشد موهای زائد، نوروپاتی محیطی (کاهش حس در دست‌ها و پاها) و رتینوپاتی (آسیب شبکیه)، در بیماران دچار مقاومت به انسولین و گلوکز بالای خون یا دیابت نوع دوم دیده می‌شود. زانتوما یا زانتِلِسما در بیمارانی که اختلالات چربی شدید دارند، دیده می‌شود.
علل سندروم متابولیک
سندروم متابولیک بسیار با اضافه وزن یا چاقی و عدم تحرک مرتبط است. همچنین با اختلالی که مقاومت به انسولین نامیده می‌شود مرتبط است. به طور طبیعی سیستم گوارشی غذاهای خورده شده را به قند تجزیه می‌کند. انسولین هورمونی است که توسط پانکراس برای کمک به ورود قند به درون سلول‌ها و استفاده به عنوان سوخت سلول ها، ساخته می‌شود. در بیمارانی که دچار مقاومت به انسولین هستند، سلول‌ها به طور طبیعی به انسولین پاسخ نمی دهند و گلوکز نمی تواند به سادگی وارد سلول‌ها شود. در نتیجه حتی با وجودی که بدن مقادیر بیشتر و بیشتری انسولین می‌سازد و برای کاهش قند خون تلاش می‌کند، سطح قند خون افزایش می‌یابد.
ریسک فاکتورهای ابتلا به سندروم متابولیک
سن: ریسک ابتلا به سندروم متابولیک با افزایش سن، بیشتر می‌شود.
نژاد: برخی نژادها برای ابتلا به سندروم متابولیک مستعدترند.
چاقی: وجود وزن بالا مخصوصا اطراف شکم، خطر ابتلا را افزایش می‌دهد.
دیابت: اگر فردی در دوران بارداری مبتلا به دیابت شود یا سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت نوع ۲ داشته باشد، احتمال ابتلا به سندروم متابولیک در او افزایش می‌یابد.
سایر بیماری ها: خطر سندروم متابولیک درصورتی که فردی دچار بیماری کبد چرب غیرالکلی، سندروم تخمدان پلی کیستیک یا آپنه خواب باشد، افزایش می‌یابد.
 |
روش‌های تشخیصی سندروم متابولیک
طبق گایدلاین موسسه ملی سلامت امریکا سندروم متابولیک با دارا بودن سه فاکتور یا بیشتر از فاکتورهای زیر، از جمله فاکتورهایی که با دارو تحت کنترل هستند تعریف می‌شود:
دورکمر بزرگ: اندازه دور کمر بیشتر از ۸۹ سانتیمتر برای خانم‌ها و ۱۰۲ سانتیمتر برای آقایان، بزرگ محسوب می‌شود.
سطح بالای تری گلیسیرید خون: مقادیر تری گلیسیرید خون مساوی یا بالاتر از ۱۵۰ میلی گرم در دسی لیتر
سطح پایین کلسترول خوب(HDL) در خون: کمتر از ۴۰ میلی گرم در دسی لیتر در آقایان یا کمتر از mg/dl 50 در خانم‌ها
فشارخون بالا: فشار خون ۱۳۰/۸۵ و بالاتر
سطح بالای قندخون ناشتا: ۱۰۰mg/dL و بالاتر
درصورتی که درد قفسه‌ی سینه، تنگی نفس یا لنگش (علائم نشان دهنده عوارض سندروم متابولیک) وجود داشته باشد، نیاز به بررسی‌های تشخیصی دیگر مانند الکتروکاردیوگرافی(ECG) در حالت استراحت و تحت فعالیت یا استرس، سونوگرافی (عروقی یا اکوکاردیوگرافی استراحت و تحت فعالیت یا استرس) و SPECT یا PET قلبی انجام شود. همچنین بررسی سایر علل تشدید فاکتورهای این بیماری نیز باید درنظر گرفته شوند. برای مثال اختلالات تنفسی مرتبط با خواب مانند آپنه‌ی انسدادی خواب به شکل فزاینده‌ای در حال اضافه شدن به فاکتورهای خطر سندروم متابولیک هستند.
تشخیص افتراقی‌های سندروم متابولیک
سایر تشخیص‌های مربوط به هرکدام از شاخصه‌های سندروم متابولیک باید مدنظر قرار گیرند. برای مثال:
فشار خون بالا: در بیماری که دچار فشار خون بالاست، بررسی‌های لازم از نظر علل ثانویه مانند آپنه انسدادی خواب یا اختلالات تنفسی مرتبط با خواب، بیماری‌های عروق کلیوی، اختلالات متابولیسم رنین و آلدوسترون، لازم است درنظر گرفته شوند.
چربی خون بالا: بیمارانی که دچار اختلالات چربی خون هستند و سابقه خانوادگی قوی‌ای دارند ممکن است دچار بیماری‌های ارثی باشند.
قند خون بالا: دلایلی که برای افزایش قند خون مطرح می‌شوند، تنها دیابت نوع دو نیستند، اختلالات تیروئید و اختلالات غدد نادرتر مانند گلوکاگونوما و فئوکروموسیتوما، نیز باید مدنظر باشند.
مدیریت و درمان سندروم متابولیک
اگر هرکدام از اجزا سندروم متابولیک در فردی وجود داشته باشد، تغییر در شیوه‌‌ی زندگی می‌تواند به جلوگیری از مشکلات جدی سلامتی مانند حمله قلبی یا سکته، کمک کند:
فعالیت بدنی منظم: متخصصین سلامت حداقل ۳۰ دقیقه ورزش روزانه، مانند پیاده روی سریع، را توصیه می‌کنند. اما لازم نیست همه ورزش به یکباره انجام شود، می‌توان از هر فرصتی برای افزایش فعالیت بدنی روزانه استفاده کرد.
کاهش وزن: کاهش ۷ تا ۱۰ درصدی وزن بدن می‌تواند مقاومت به انسولین و فشار خون را کاهش دهد و احتمال ابتلا به دیابت را کمتر کند. همچنین مهم است که این کاهش وزن حفظ شود.
رژیم غذایی سالم: روش‌های تغذیه سالم، مانند رژیم غذایی مدیترانه ای، بر روی مصرف سبزیجات، میوه ها، غلات کامل با فیبر بالا و پروتئین فاقد چربی و محدودیت مصرف ماءالشعیر شیرین شده با شکر، الکل، نمک، شکر و چربی مخصوصا چربی اشباع و ترانس، تاکید دارند.
توقف مصرف سیگار: ترک سیگار، سلامت کلی فرد را بهبود می‌بخشد. اگر نیاز است برای ترک آن می‌توان از پزشک کمک گرفت.
کاهش یا مدیریت استرس: فعالیت بدنی، مراقبه و عبادت، یوگا و سایر فعالیتهایی که می‌توانند به مدیریت استرس کمک کنند، باعث بهبود سلامت جسمی و روحی بیمار می‌شوند.
دارو درمانی: اگر تغییرات شیوه زندگی برای کنترل علائم کافی نبود، پزشک داروهایی را برای درمان پیشنهاد خواهد کرد. این داروها برای کلسترول خون (LDL) بالا استاتین ها، کاهش سطح کلسترول خوب (HDL) نیاسین، افزایش سطوح تری گلیسیرید نیاسین، فیبرات‌ها و اسیدهای چرب امگا۳، برای افزایش قندخون مواد بالابرنده حساسیت به انسولین مانند متفورمین، هستند.
بیماری‌های همراه با سندروم متابولیک
ابتلا به سندروم متابولیک خطر ابتلا به بیماری‌های زیر را افزایش می‌دهد:
دیابت نوع دو: اگر فردی که دچار چاقی است، شیوه زندگی خود را به گونه‌ای که ازدیاد وزن خود را کنترل کند تغییر ندهد ممکن است دچار مقاومت به انسولین شود که ممکن است باعث افزایش سطوح قند خون شده و در نهایت منجر به دیابت نوع دو شود.
بیماری‌های قلبی و عروق خونی: کلسترول و فشار خون بالا می‌تواند باعث تشکیل پلاک در شریان‌ها شود، این پلاکها شریان‌ها را تنگ و سفت می‌کنند که این اتفاق می‌تواند منجر به حمله قلبی و سکته شود.
پیشگیری از سندروم متابولیک
استمرار در شیوه زندگی سالم می‌تواند از شرایطی که باعث سندروم متابولیک می‌شوند جلوگیری کند. شیوه زندگی سالم شامل حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت فیزیکی در اغلب روزها، مصرف سبزیجات فراوان، میوه ها، پروتئین بدون چربی و غلات کامل، محدودیت مصرف چربی اشباع و نمک در رژیم غذایی، حفظ وزن سالم و عدم استعمال سیگار، می‌شود.
در صورت نیاز به دکتر غدد و متابولیسم به وب سایت نوبت دهی دکترتو مراجعه کنید.
منابع: mayoclinic ، emedicine.medscape
