فهرست مطالب
اگر به دلیل وجود هر مشکلی در سیستم غدد بدن به پزشک مراجعه کرده باشید، عبارت غدد برون ریز و درون ریز را از زبان پزشک شنیده‌اید. اما می‌دانید غدد برون ریز و درون ریز چیست؟ چه تفاوتی میان این دو نوع غده وجود دارد؟ کدام بیماری‌های مربوط به غدد برون ریز است و کدام یک از اختلالات در غدد درون ریز ایجاد میشود؟ در این مطلب با سیستم غدد برون ریز و درون ریز آشنا شده و بیماری‌ها و اختلالات آنها را بررسی می‌کنیم.
برای مراجعه به متخصص غدد و متابولیسم و بررسی سیستم غدد بدن خود می‌توانید از سایت دکترتو استفاده کنید. در دکترتو از متخصصان مجرب غدد وقت گرفته و یا برای پرسیدن سوالات خود از مشاوره آنلاین و تلفنی استفاده کنید.
غدد برون ریز و درون ریز چیست؟
از سیستم‌های بسیار مهم در بدن میتوان به سیستم غدد و متابولیسم اشاره کرد. این غده‌ها در سراسر بدن قرار دارند و مواد شیمیایی خاصی را تولید و ترشح می‌کنند. هرکدام از این مواد ترشحی سیستم غدد بدن، عملکرد خاصی را در بدن کنترل می‌کنند. غدد بدن به‌طورکلی به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- غدد درون ریز: ماده‌ی تولیدشده توسط ساختار غدد درون ریز مستقیما وارد جریان خون میشود. دستگاه غدد درون ریز بخشی از سیستم داخلی بدن هستند که با هم کار می‌کنند تا هماهنگی ساختارهای درون بدن را حفظ و کنترل می‌کنند. ماده‌ی ترشح شده از این غدد هورمون نام دارد و این سیستم با تولید و ترشح آنها سیگنال‌های مهم را به بخش‌های مختلف می‌رساند. در این سیستم از مجاری برای انتشار هورمون استفاده نمی‌شود و هومرون‌ها مستقیما به خون ریخته می‌شوند.
- غدد برون ریز: در این سیستم مواد تولید شده هورمون نیستند. همان‌طور که از نام سیستم غدد برون ریز مشخص است، در این سیستم ماده‌ی تولید شده به محیط بیرون منتقل میشود و هیچگاه وارد جریان خون نمی‌شود. بسیاری از عملکردهای مهم بدن توسط ساختار غدد برون ریز انجام میشود.
تفاوت غدد برون ریز و درون ریز چیست؟
به غدد برون ریز و درون ریز، غدد اگزوکرین و اندوکرین هم گفته میشود. تفاوت اصلی ساختار غدد برون ریز و درون ریز از نام آنها کاملا پیداست. همان‌طور که اشاره کردیم، در سیستم غدد درون ریز، غده‌ها بدون مجرا هستند و هورمون‌ها را به خون منتقل می‌کنند. درحالی‌که غدد برون ریز دارای مجاری هستند. آنزیم‌ها از غدد برون ریز ترشح می‌شوند.
اما تفاوت هورمون و آنزیم چیست؟
هورمون‌ها پیام‌رسان‌های شیمیایی هستند که فیزیولوژی و رفتار را تعیین می‌کنند. اما آنزیم‌ها کاتالیزورهای بیولوژیکی هستند. وظیفه آنزیم‌ها تسریع واکنش‌های شیمیایی است. با این تعریف برخی از غدد بدن را هم میتوان در سیستم غدد برون ریز و هم در دستگاه غدد درون ریز جای داد. زیرا هر دو عملکرد را انجام می‌دهند. به این دسته از غده‌ها، غدد مختلط گفته میشود.
سیستم غدد برون ریز و درون ریز
حال که با تفاوت ساختار غدد برون ریز و درون ریز آشنا شدید، خوب است که این دو سیستم اگزوکرین و اندوکرین را به طور کامل توضیح دهیم و انواع غده‌ها در سراسر بدن را بشناسیم.
غدد درون ریز اولیه چیست؟
سیستم غدد درون ریز یا اندوکرین خود به دو بخش تقسیم میشود. دسته اول غدد درون ریز اولیه هستند. ساختار این غده‌ها به صورتی است که ترشحات غدد درون ریز ثانویه را تنظیم می‌کنند. غده هیپوفیز و هیپوتالاموس در این دسته قرار می‌گیرند. هورمون‌هایی که از این دو غده ترشح میشود به غدد ثانویه رسیده و عملکرد آنها را تنظیم می‌کنند. در واقع غدد درون ریز اولیه مراکز اصلی کنترل عملکرد بدن هستند.
غدد درون ریز ثانویه چیست؟
غدد درون ریز ثانویه توسط غدد درون ریز اولیه کنترل می‌شوند. میتوان این‌گونه گفت که ترشح هورمون از این غدد به سیگنال‌هایی که از غدد اولیه ارسال میشود، بستگی دارد. تا زمانی که سیگنالی از دستگاه غدد درون ریز اولیه به این غدد منتقل نشود، هیچ‌گونه تغییری در فعالیت آنها به وجود نمی‌آید.
غدد درون ریز اولیه غددی هستند که فعالیت‌های غدد دیگر را تنظیم می‌کنند و شامل غده هیپوفیر و هیپوتالاموس هستند که در مغز قرار دارند.
انواع غدد درون ریز
ساختار غدد درون ریز به شکلی است که در قسمت‌های مختلف بدن قرار داشته و با تولید و ترشح هورمون‌ها عملکردهای مهمی مانند موارد زیر را کنترل می‌کنند:
- رشد
- متابولیسم
- رفتار
- تولیدمثل.
دستگاه غدد درون ریز شامل غده‌های زیر میشود:
- غدد فوق کلیوی
- غده هیپوفیز
- هیپوتالاموس
- تیروئید
- غده پینه‌آل.
تعدادی از اندام‌های بدن هم غدد درون ریز محسوب می‌شوند و بافت این نوع غدد را دارند. این اندام‌ها عبارت‌اند از:
- پانکراس
- کلیه‌ها
- تخمدان‌ها
- بیضه‌ها.
در ادامه هر یک از غدد درون ریزی بدن را به‌صورت مختصر توضیح می‌دهیم.
۱. غده درون ریز تیروئید
تیروئید غده کوچکی در جلو گردن و زیر حنجره است. غده تیروئید پروانه‌ای‌شکل است و در بسیاری از عملکردهای بدن دخیل است. هورمون‌هایی که از غده تیروئید ترشح می‌شوند، متابولیسم، سیستم گوارش و عملکرد قلب را تنظیم می‌کنند. در رشد مغز و اعصاب، کنترل عضلات و خلق‌وخو هم نباید نقش این غده را فراموش کرد. فعالیت این غده توسط غده هیپوفیز کنترل میشود.
۲. غده درون ریز هیپوفیز
غده هیپوفیز در پایه مغز درست پشت پل بینی قرار دارد. این غده به اندازه یک نخود است و توسط غده هیپوتالاموس کنترل میشود. شاید تصور کنید، غده هیپوفیز به‌خاطر اندازه کوچک آن نقش کمی در عملکرد بدن دارد، اما باید گفت این غده، غده اصلی نامیده شده و فعالیت بسیاری از غدد درون ریز بدن مانند غده تیروئید، غدد فوق کلیوی، بیضه‌ها و تخمدان‌ها توسط غده هیپوفیز کنترل میشود.
۳. غده درون ریز هیپوتالاموس
هیپوتالاموس وظیفه کنترل عملکرد غده هیپوفیز را برعهده دارد. در واقع هیپوتالاموس یک مرکز ارتباطی با غده هیپوفیز است. هیپوتالاموس پیام‌هایی را به غده هیپوفیز می‌رساند. هیپوفیز طبق این سیگنال‌ها هورمون‌هایی را تولید و آزاد میکند که روی غدد دیگر بدن تأثیر می‌گذارند. عملکردهای مهمی در بدن تحت کنترل هیپوتالاموس است. از جمله:
- تنظیم دما
- خواب و بیداری
- تشنگی
- گرسنگی
- حافظه
- رفتار عاطفی.
۴. غده درون ریز پینه‌آل
غده پینه‌آل دقیقا در مرکز مغز قرار دارد. عملکرد این غده هنوز به طور کامل مشخص نیست. یکی از هورمونهای مهمی که غده پینه‌آل ترشح میکند، هورمون ملاتونین است. در تنظیم الگوی خواب نقش بسیار مهمی دارد و ریتم شبانه‌روزی را تنظیم میکند. غده پینه‌آل به تنظیم هورمونهای زنانه کمک میکند و در مواردی مانند چرخه قاعدگی و باروری مؤثر است.
۵. غدد فوق کلیوی
همان‌طور که از نام این غدد پیداست، درست در بالای کلیه‌ها قرار دارند. هورمونهای مختلفی از این دو غده ترشح میشود. برخی از این هورمون‌ها عبارت‌اند از:
- کورتیزول
- آلدسترون
- آدرنالین
- هورمون جنسی به نام آندروژن.
غدد فوق کلیوی با ترشح این هورمون‌ها نقش پررنگی در عملکرد بدن دارند. در موارد زیر میتوان تأثیر این غده را دید:
- کنترل قند خون
- سوزاندن چربی و پروتئین
- تنظیم فشارخون
- واکنش به عوامل استرس‌زا.
۶. غده درون ریز پانکراس
پانکراس یا لوزالمعده داخل شکم قرار داشته و توسط معده، روده کوچک، طحال، کبد و کیسه صفرا احاطه شده است. پانکراس هم در دسته اگزوکرین و هم اندوکرین قرار دارد. این غده با تولید و ترشح هورمون‌هایی، سطح گلوکز خون را کنترل میکند. همچنین با تولید آنزیم‌های گوارشی و تبدیل غذا به سوخت بدن نقش مهمی در این فرایند ایفا میکند.
مشکلات غدد دورن ریز علائم مختلفی ایجاد می‌کنه.
برای بررسی علائم با متخصص غدد مشورت کن.
انواع غدد برون ریز
ساختار غدد برون ریز در سراسر بدن پخش شده است. موادی مانند عرق، بزاق و اشک را تولید کرده و از طریق مجاری به محیط بیرون منتقل می‌کنند. غدد اگزوکرین در موارد زیر نقش بسیار مهمی دارند:
- تنظیم دمای بدن
- محافظت از پوست
- محافظت از چشم‌ها
- تغذیه نوزادان با تولید شیر مادر.
غدد اگزوکرین شامل موارد زیر میشود:
- غده بزاقی
- غدد عرق
- غده پستانی
- غدد چربی
- غده اشکی.
برخی افراد غدد لنفاوی را جزئی از سیستم غدد اگزوکرین و اندوکرین می‌دانند. اما باید گفت این غدد واقعی نبوده و بخشی از سیستم ایمنی بدن محسوب می‌شوند. غدد لنفاوی در مبارزه با عفونت‌ها کاربرد داشته و طبق تعریف غدد برون ریز و درون ریز در این دودسته جای نمی‌گیرد.
د رادامه هر یک از بخش‌های غدد برون ریز بدن را با هم بررسی می‌کنیم:
۱. غدد برون ریز عرق
این نوع غدد در سراسر پوست بدن قرار گرفته‌اند. دو نوع غده عرق در بدن وجود دارد، غدد آکرینی و آپوکرینی. زمانی که دمای بدن افزایش پیدا میکند، برای تنظیم دما، غدد آکرینی روی سطح پوست آب آزاد می‌کنند. این غدد مستقیما روی پوست باز می‌شوند. اما غدد آپوکرینی داخل فولیکول مو باز می‌شوند. نواحی از بدن که دارای مو است، مانند زیربغل و کشاله ران دارای این نوع غدد عرق هستند. در زمان پاسخ به استرس، از این غدد مایع شیری رنگی ترشح میشود.
در قسمت‌هایی از بدن غدد آپوکرینی اصلاح‌شده هم وجود دارد:
- روی پلک‌ها
- نوک سینه و ناحیه تیره اطراف آن
- بینی
- گوش.
۲. غدد برون ریز چربی
غدد چربی هم مانند غدد عرق در سراسر پوست قرار گرفته‌اند. البته تعداد این غدد در دست‌ها و پاها بسیار کم است. اگر دقت کرده باشید، هیچگاه کف دست و کف پا چرب نمی‌شود. زیر این نواحی غده چربی ندارند. ماده‌ای که از این غدد ترشح میشود، سبوم است. سبوم پوست را روان میکند.
بیشتر غدد چربی در فولیکول مو باز می‌شوند. اما برخی از آنها روی سطح پوست هم قرار دارند. عملکرد این غدد در بدن شامل موارد زیر است:
- تنظیم دمای بدن همراه با غدد عرق
- کمک به حفظ رطوبت پوست
- مبارزه با عفونت باکتریایی و قارچی.
۳. غدد برون ریز بزاقی
غدد بزاقی در قسمت‌های مختلف دهان قرار گرفته‌اند. سه نوع غده بزاقی اصلی وجود دارد که عبارت‌اند از:
- پاروتید غده‌ای که درست در زیر گوش قرار گرفته است.
- غده زیرزبانی، همان‌طور که از نام آن پیداست، زیر زبان قرار دارد.
- غده زیر فکی که زیر فک قرار گرفته است.
این غدد بزاق را تولید می‌کنند و از طریق مجاری به دهان ترشح می‌کنند. برای کمک به جویدن، قورت دادن و هضم غذا، باید محیط دهان مرطوب باشد. این غدد با ترشح بزاق دهان را مرطوب می‌کنند. همچنین بزاق دارای آنتی‌بادی‌هایی است که محیط دهان را از هرگونه میکروب خالی میکند.
۴. غدد برون ریز پستان
وظیفه این غدد تولید شیر مادر است. مردان هم در سینه خود بافت غده‌ای دارند. اما در زنان به دلیل تولید هورمون استروژن هنگام بلوغ، این بافت رشد میکند. در دوره‌ی بارداری با تغییرات هورمونی، به مجاری غدد پستان سیگنال تولید شیر ارسال میشود.
اختلالات غدد برون ریز و درون ریز
در ادامه تعدادی بیماری غدد بیرون ریز و درون ریز را بررسی می‌کنیم تا با نوع اختلالات در سیستم غدد آشنا شوید. برای بررسی دقیق‌تر شایع‌ترین بیماری‌های غدد و متابولیسم می‌توانید مطلب مربوط به بیماری‌های غدد را مطالعه کنید. برخی از مشکلات می‌توانند غدد بدن را تحت تأثیر قرار دهند. این نوع اختلالات بر قسمت‌های مختلف بدن تأثیر گذاشته و علائمی ایجاد می‌کنند.
برای تشخیص اختلالات غدد درون ریز یا برون ریز همین امروز اقدام کن.
۱. اختلالات تیروئید
با کاهش یا افزایش فعالیت غده تیروئید اختلالاتی در این سیستم ایجاد میشود. غده تیروئید نقش‌های متنوع و مهمی در بدن دارد، به‌تبع بیماری‌های غده تیروئید هم متنوع و زیاد هستند. دو مورد از شایع‌ترین بیماری‌های غده تیروئید، پرکاری و کم کاری تیروئید است. زمانی که غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تولید نکند، فرد دچار اختلال کم‌کاری تیروئید است. با افزایش بیش‌از‌حد تولید هورمون تیروئید، اختلال پرکاری تیروئید ایجاد میشود. این دو بیماری زمینه بزرگ‌شدن تیروئید و گواتر را ایجاد می‌کنند. بیماری‌های دیگری نیز در نتیجه این اختلالات به وجود می‌آیند.
۲. دیابت
زمانی که قند خون بالا می‌رود، پانکراس هورمون انسولین را تولید و ترشح میکند. انسولین قند را به انرژی تبدیل کرده و یا برای ذخیره‌سازی در بدن به چربی تبدیل میکند. در بدن فرد مبتلا به دیابت انسولین تولید نمی‌شود و یا به‌درستی عمل نمی‌کند. به همین دلیل قند خون بالا می‌رود.
۳. اختلالات غدد فوق کلیوی
با افزایش یا کاهش هر یک از هورمونهای غدد فوق کلیوی اختلالاتی در بدن ایجاد میشود. به‌عنوان‌مثال زمانی که هورمون کورتیزول افزایش پیدا میکند، باعث ابتلا به بیماری سندرم کوشینگ میشود. علامت شایع این بیماری افزایش وزن است. زمانی که هورمون کورتیزول و گاهی آلدسترون به اندازه کافی تولید نمی‌شوند، علائم بالعکس شده و شخص شاهد کاهش وزن و ضعف عضلات خواهد بود.
۴. اختلالات غدد بزاقی
برخی از بیماری‌ها و اختلالات باعث ایجاد مشکل در عملکرد غدد بزاقی می‌شوند. با تشکیل سنگ یا تومور، عفونت‌ها و برخی بیماری‌ها مانند ایدز، فعالیت غدد بزاقی کاهش پیدا میکند. زمانی که بزاق به اندازه کافی تولید نشود، جویدن و بلع با مشکل مواجه شده و حس چشایی تا حدودی از بین می‌رود. در این شرایط خطر ابتلا به عفونت‌های دهانی به‌ویژه در حفره‌ها افزایش پیدا میکند.
۵. فیبروز سیستیک
فیبروز کیستیک به دلیل جهش در پروتئین CFTR ایجاد میشود. این اختلال در انتقال کلرید تأثیر منفی می‌گذارد. این پروتئین در تولید عرق، مخاط و مایعات گوارشی نقش مهمی دارد. به همین دلیل جهش در آن مستقیما سیستم غدد برون ریز را دچار اختلال میکند. ۹۰% نوزادان مبتلا به این بیماری تا یک‌سالگی دچار نارسایی پانکراس می‌شوند.
راهنمای مراجعه به پزشک
غدد درون ریز و برون بدن جزئی از سیستم غدد و متابولیسم هستند که در کنار هم عملکردهای مهم بدن را هماهنگ می‌کنند و ارتباط بین ارگان‌ها را ایجاد می‌کنند. غدد درون ریز غددی هستند که هورمون تولید می‌کنند و آن را به درون خون می‌ریزند. غدد برون ریز عموما آنزیم و دیگر مواد مانند عروق، چربی و شیر را تولید می‌کنند و دارای مجاری خاصی برای نقل و انتقال مواد ترشحی خود هستند. برخی غدد بدن هم برون ریز هستند و هم درون ریز، مانند غده پانکراس.
بیماری‌های زیادی در این سیستم می‌تواند ایجاد شود که مهمترین آنها بیماری‌های تیروئید، دیابت هستند. اختلالات در غدد برون ریز و درون ریز می‌توانند علائم مختلفی ایجاد کنند. به همین دلیل چکاپ سالیانه برای بررسی مداوم این غدد پیشنهاد میشود. درصورتی‌که علائمی مانند تغییر وزن بدون دلیل یا تغییر ضربان قلب داشتید، حتما به متخصص غدد مراجعه کنید.
اگر به دنبال بهترین متخصص غدد هستید، سایت دکترتو همراه شماست. در دکترتو علاوه بر سیستم تعیین وقت حضوری با بهترین متخصصان امکان مشاوره آنلاین و تلفنی با دکتر غدد هم وجود دارد.
دکترتو مراقب سلامتی شماست!
ارائه مقالات متعدد و مطالب علمی شما در بخش اندوکرینولوژی (علم غدد) واقعا عالی بود ، من پزشک متخصص علم غدد هستم ، تجربه ۲۵ سال کار بالای بیمار دارم صمیمانه و قلبا از شما سپاسگذارم از سایت شما در صفحه فیس بوک شخصی خود نیز گاه گاهی استفاده کردم بشما موفقیت های بیشترتر آرزو میکنم.
با عرض حرمت و شفقت بی پایان .
دکتر منصوری
درود و سپاس از شما
و توجه و دلگرمی تان دکتر منصوری عزیز
تندرست باشید
بسم الله الرحمن الرحیم. با سلام. احتراما. با تشکر از تشریح عالی شما. دریکی ازبرنامه های پزشکی سالها قبل فوق تخصص غدد اقای دکتر علمدار بیگی باتشریح مفصل ترشحات غدد درانتها با دوبار تکرار فرمودند. دانه های ریزی روی سطح غده لوزالمعده وجود دارند که ترشحات اندروژنی دارند وکار ان هورمن ها تبدیل اندام زنانه هر مردی به هیکل مردانه است. با مراجعه به دکتر وگزارش شرح حال کل هورمونهای من رفت ازمایش سالم بود ولی منجسماهیکل مردانه قابل قبولی ندارم بعضی ازعلائم. عبارت از کوچک بودن دستان منبه نسبت دست مردان نرم بودن عضلات لاغر بودن مچ وساعد دست کسری حجم بالاتنه. تپل شدن ران پا بررگی باسن وقیافه متمایل به بی ریختتی لاغر بازو ونرم بودن عضلات بازو ووقتی بدون لباس بالاتنه خم میشوم سینه وشکم من مثل مردان خواجه می شود. کبه نسبت ه خودم بی ریخت هستم. تماممسائلی که گفتم با ورزش البته ان و ورزشی. ک
با سلام مدتی پیش شاید یک سال سئوالی ارسال کردم درمورد غدد تشریح خلاصه. انگشتان و دست های من کوچکتر از انگشت و دست مردانه است ساعد من باریکتر از حد نرمال است. بازو لاغر با گوشتی نرم ولخت است. گردن باریک و به زشتی میزند چشم ها معمولی. سینه ها دارای چربی ولخت و نرم است. حجم بالا تنه کم تر است. پائین تنه باسن بزرگ و نرم و لخت. ران ها تپل و لخت. عضله پشت ساق پا نرم و لخت است. ولی با ورزش زیاد یا کار سنگین تمام اعضایی که عرض کردم بر عکس و مردانه هیکل داری می شود و حتی دور سر من هم افزایش می یابد. در طول سال اگر ورزش نکنم اتفاقی نمی افتد ولی با ورزش یا کار سنگین تمام اعضا عضو به عضو مردانه می شود و عضلات پایین تنه طی چند روز بطور محسوس به بالاتنه منتقل می شود که این انتقال با لرزش عضلات پائین تنه و فشار محسوس به بالا تنه و هر از گاهی با تکان های ناگهانی بدن صورت می گیرد در حالت عادی قیافه معمولی متمایل به زشت ولی باورزش درحد تغییر بدن بسیاربسیار زیبا و خوش اندام می شوم. در زمان محصلی اگر از کوچه خلوت که جوان های محل ایستاده بودم می خواستم رد بشوم عزا می گرفتم و قیافه خود را می باختم ولی بعضی وقت ها اصلا با قلدری رد می شدم واین مسئله باعث فکر و سئوال من بود تا اینکه در سن بیست و چهار سالگی متوجه شدم ریش و سبیل من همراه تغییر قیافه من تغییر حالت می دهد و چون رشته دبیرستانی من طبیعی نظام قدیم بود موضوع را به تستوسترون نسبت دادم و شرح حال را به دکتر غدد گفتم نتجه ای حاصل نشد ومن اجبارا در جوانی ورزش می کردم تا از موارد جسمی و روحی مورد در امان بمانم. با کم و زیاد ورزش کردن تغییرات جسمی به اندازه مدت و سنگینی ورزش یا کار سنگین نیرو بر کم و زیاد می شد سنم بالارفت و ورزش را کنار گذاشتم و با بیماری جسمی و روحی ناشی از ان کنار امدم تا اینکه حدود دوسال پیش جناب دکتر فوق تخصص غدد بنام اقای دکتر علمداربیگی در شبکه سلامت از تلویزیون احتمالا برنامه ضربان بعد از تشریح و کار غدد رسیدند به غده لوزالمعده و در اخر تشریح ان گفتند که دانه های ریزی روی غده پانکراس وجود دارد که هورمون های جنسی ترشح می کنند. که اندام زنانه هر مردی را به هیکل مردانه تبدیل می کنند و یک بار دیگر تکرار کردند و تاکید داشتند که اندام مردانه وجود ندارد وابتدا زنانه که با تاثیر این هورمون مردانه می شود. من خیلی خوشحال شدم رفتم دکتر غدد تمام هورمون های من رفت ازمایش سالم بود وقتی جریان لوزامعده را گفتم جواب دادند پانکراس هورمون جنسی ندارد. که از شما درخواست کمک دارم که اسم هورمون جنسی پانکراس چیست و چطوری مراجعه کنم با تشکر فراوان ازتوجه ای که فرمودید.
سلام
پانکراس از دو قسمت درون ریز و برون ریز تشکیل شده
که به قسمت درون ریز جزایر لانگرهانس گفته میشود
که دو هورمون مهم بنام انسولین و گلوکاگون تواید میکند
و
بطور مستقیم ارتباطی با هورمون جنسی ندارد
گرچه تغییر سطح قند و انرژی می تواند روی ترشح هورمون ها موثر باشد
سلام وعرض ادب .ممنون بابت مقاله .خوب وعالی بود.یاعلی مدد
بسیار کامل و عالی