فهرست مطالب
- آیا کتک زدن روشی تربیتی است؟
- منظور از تنبیه بدنی یا کتک زدن کودک چیست؟
- تأثیرات منفی تنبیه بدنی کودک در خانه
- تأثیرات منفی تنبیه بدنی کودکان در مدرسه
- عوارض خطرناک تنبیه بدنی کودک
- نقش کتک زدن کودک در ابتلا به بیماری‌های روانی
- عواقب تنبیه بدنی کودک برای فرزند و والدین
- روش‌های صحیح تنبیه کودک بدون کتک زدن
- سخن آخر دکترتو
تنبیه کودک یکی از روش‌های بدی است که متأسفانه برخی از والدین در قبلا فرزاندشان در پیش می‌گیرند. بیشتر پدر و مادرها برای تربیت صحیح فرزندان خود وقت قابل قبولی را صرف می‌کنند. اما خیلی از آنها هم توجهی به روش صحیح تربیت فرزند ندارند. برخی از آنها از روی غریزه رفتار می‌کنند. مثلاً در صورتی که ناراحت و عصبانی باشند، کودک را تنبیه می‌کنند. اما آیا این روش، روش خوبی است؟ آیا تنبیه کودک جزء روش‌های تربیتی به حساب می‌آید؟ آیا والدینی که از این روش استفاده می‌کنند، نسبت به آنهایی که این روش را اشتباه می‌دانند، بهتر عمل می‌کنند؟
برای اینکه بهترین روش تربیتی را برای کودک در پیش بگیرید، بهتر است با روان‌شناس مشورت کنید. همچنین بسیاری از مراکز روانشناسی دوره‌های فرزندپروری را برگزار می‌کنند. شرکت در این دوره‌ها کمک زیادی به تشخیص راه درست برای تربیت فرزند می‌کند.
برای اینکه راجع به این مسئله بهتر و بیشتر بدانید، با ما همراه باشید. در این مطلب از مجله سلامت دکترتو به بررسی بحث تنبیه کودک به عنوان یک روش تربیتی صحیح یا غلط می‌پردازیم.
آیا کتک زدن روشی تربیتی است؟
تنبیه بدنی از روش‌های اشتباه ولی رایج در تربیت فرزندان است. این روش در والدین سنتی و قدیمی با استقبال بیشتری مواجه می‌شود. از طرفی در برخی کشورها و با تلاش گروه‌های حمایتی از کودکان، این روش جزء راه‌های غیرقانونی تربیت کودکان می‌باشد. به هر حال نحوه‌ی برخورد جامعه با تنبیه بدنی در کودکان دو سوی بسیار متفاوت دارد. یا از این برخورد استقبال می‌شود و یا به طرز شدیدی مخالفت در آن وجود دارد.
هنوز هم هستند مدارسی که در آنها برای تربیت دانش‌آموزان از روش‌های تنبیه فیزیکی استفاده می‌شود. احتمالاً افراد ۲۵ ساله یا یا بالاتر حس ترس از کتک خوردن از ناظم مدرسه را تجربه کرده‌اند. آیا این روش تربیتی و نظم‌دهی، روشی ایده‌آل است؟ آیا می‌توان با استفاده از این روش، دانش‌آموزان را به خوبی کنترل کرد؟ آیا روش بهتری نسبت به تنبیه کودک وجود دارد؟
مشاوره روانشناسی
با برترین روانشناسان ایران از دیدگاه کاربران
تنبیه بدنی کودک در بسیاری از کشورها غیرقانونی است. در ایران هم قوانینی برای حمایت از حقوق کودکان وجود دارد. در ایران هرگونه صدمه و اذیت و آزار و شکنجه جسمی و روحی کودکان و نادیده گرفتن عمدی سلامت و بهداشت روانی و جسمی غیرقانونی است.
منظور از تنبیه بدنی یا کتک زدن کودک چیست؟
تنبیه بدنی یا کتک زدن کودک توسط پدر یا مادر و یا مسئولین مدرسه یا آموزشگاه، به هر گونه آزار جسمی یا فیزیکی عامدانه و از روی قصد که باعث درد شود، گفته می‌شود. این تنبیه معمولاً در جواب به یک رفتار ناپسند یا رضایت نابخش از طرف کودک است. این آزار جسمی می‌تواند با دست، پا و یا با استفاده از یک ابزار همچون کمربند و یا وسیله‌ای از این قبیل باشد.
کتک زدن کودک انواع مختلفی دارد. تنبیه بدنی می‌تواند به شکل‌های مختلفی چون سیلی زدن، زدن ضربه‌ی محکم به باسن کودک، نیشگون گرفتن، ضربه با کمربند، ضربه زدن با دمپایی، ضربه زدن با ابزار آشپزخانه مثل کف‌گیر و ملاقه، قاشق داغ کردن بر پشت دست و ضربات و آسیب‌های دیگر است. همچنین عمل‌هایی چون محکم تکان دادن، مجبور کردن کودک به خوردن چیزی، اجبار در نگه داشتن کودک در یک مکان ثابت یا به یک شکل خاص هم از انواع کتک زدن و تنبیه بدنی است.
در بیشتر فرهنگ‌ها، از آن جایی که پدر و مادر فرزند را به دنیا می‌آورند، خود را محق می‌دانند که او را به هر شکلی که می‌خواهند تنبیه کنند. در واقع برای فرزند خود موجودیتی مستقل در نظر نمی‌گیرند. گاهی هدف پدر و مادر از تنبیه بدنی و کتک زدن، تخلیه‌ی عصبانیت و انرژی منفی خودشان است. بسیاری از آنها هدف‌شان تربیت فرزند نیست.
تأثیرات منفی تنبیه بدنی کودک در خانه
والدینی که فرزندان خود را در خانه کتک می‌زنند، آسیب روانی و جسمی بزرگی به کودک وارد می‌کنند. این آسیب یا تروما به تدریج آثار مخرب خود را بروز خواهد داد. والدینی که فرزندشان را در خانه تنبیه می‌کنند، احتمالاً باور دارند که این کار برای فرزندشان بهتر است. آنها فکر می‌کنند که توجه کودک را به مسئله‌ی مورد نظرشان جلب کرده‌اند و نظم دلخواهشان را به آنها یاد داده‌اند. اما باید بدانید که اینطور نیست.
روانشناسان باور دارند که تنبیه بدنی کودک فقط باعث بدتر شدن رفتاری می‌شود که پدر و مادر برای ترک آن کودک را کتک زده‌اند. انجمن روانشناسان کودک آمریکا اعلام کرده است که تنبیه بدنی کودک رفتاری که به خاطر آن تنبیه شده‌اند را از بین نمی‌برد. علاوه بر این تنبیه باعث می‌شود کودکان عصبی شده و مستعد ابتلا به بیماری‌های روانی در بزرگسالی شود.در واقع کتک زدن کودک در خانه هیچ فایده‌ای ندارد.
محیط خانه برای کودکان باید یک فضای امن و آرام باشد. آنها باید باور کنند که در این فضا آرامش دارند و کسی به آنها آسیبی نخواهد رسانید. گرفتن این امنیت روانی از محیط خانه کودک را پرخاشگر و عصبی می‌کند. توجه داشته باشید که فقط کتک زدن و تنبیه بدنی نیست که این اثرات منفی را بر روان کودک ندارد. تمسخر، تحقیر و آزار کلامی به کودک هم می‌تواند کودک را به لبه‌ی پرتگاه مشکلات روانی برساند.
انجمن روانشناسان کودک آمریکا در دستورالعمل‌های به روزشده‌ی خود اعلام کرده است که هر گونه آسیب فیزیکی به کودکان و همچنین آزار کلامی که باعث شرمنده شدن کودک شود باید متوقف گردد. در واقع با استفاده از این روش‌های تربیتی غلط، کودکان در کمتر از چند دقیقه همان کار را تکرار می‌کنند. با تنبیه بدنی یا کلامی کودک یاد نمی‌گیرد که باید آن رفتار را کنار بگذارد.
تأثیرات منفی تنبیه بدنی کودکان در مدرسه
سالانه تعداد زیادی از دانش‌آموزان در مدارس دولتی و خصوصی توسط مدیران و ناظمان تنبیه می‌شوند. با وجود این که مشخص است که این روش فایده ندارد و باعث آسیب‌های جدی به دانش‌آموزان می‌شود، اما باز هم این روش به طور گسترده انجام می‌شود. این روش سال‌هاست که از روش‌های تربیتی اصلی به‌خصوص در مدارس پسرانه محسوب می‌شود. اما این روش تنبیهی حقیقتاً چه اثری بر پیشرفت تحصیلی فرزندانمان دارد؟ آیا باعث پیشرفت آنان می‌شود؟ یا مانعی برای تقویت عملکرد تحصیلی آنها است؟
بسیاری از کودکان و نوجوانانی که در مدرسه تنبیه می‌شوند، وارد فازهای افسردگی، ترس و خشم می‌شوند. این دانش‌آموزان معمولاً به طور کاملاً ناگهانی از تحصیل دست می‌کشند. آنها اشتیاق خود را به درس خواندن، انجام فعالیت‌های درسی و مدرسه رفتن از دست می‌دهند. تأثیرات منفی و عوارضی که کتک خوردن کودک در مدرسه برایش به جای می‌گذارد، بی‌شمارند. از جمله نتایج منفی کتک زدن و تنبیه بدنی کودکان در مدارس عبارت‌اند از:
- عدم تمرکز حین درس خواندن و حضور در کلاس
- نشان دادن رفتارهای ضداجتماعی
- ناتوانی در انجام کارهای گروهی
- افت تحصیلی
- نفرت از نظم و قانون‌مندی
- مشکلات جسمی و رفتارهای ناهنجار در دوره‌ی جوانی.
معمولاً این مسئله والدین را بر سر دوراهی پیشرفت تحصیلی و سلامت جسمی و روانی فرزندانشان قرار می‌دهد. این که آنان را در معرض آسیب دیدن از معلم، ناظم و مدیر بگذارند و یا تحصیل را نادیده گرفته و به سلامت جسمی و روانی آنها اهمیت دهند. طبق تحقیقات انجام شده، تنبیه دانش‌آموز در مدرسه کمک کننده و آموزنده نیست. ایم کار باعث به وجود آمدن مسائل و مشکلات بسیار در سرنوشت فردی و اجتماعی کودک می‌شود. حذف چنین روش تربیتی از آموزش و پرورش می‌تواند کمک شایانی به سلامت روان کودکان و رشد تحصیلی آنها بکند.
برای بهبود رابطه‌تان با فرزندتان
همین حالا با بهترین متخصصین مشاور بگیرید.
عوارض خطرناک تنبیه بدنی کودک
تا اینجا دانستیم که تنبیه بدنی و کتک زدن می‌تواند آسیب‌های جبران ناپذیری به کودک وارد کند. در این بخش به بررسی عوارض خطرناک این روش تربیتی می‌پردازیم. تحقیقاتی گسترده در زمینه‌ی کتک زدن کودک و اثبات بی‌تأثیر بودن آن انجام شده است. تنبیه بدنی کودک نه تنها باعث بهبود رفتار وی نمی‌شود، بلکه مشکلات احساسی، تحصیلی و رفتاری بسیاری را در آنها ایجاد می‌کند.
کتک زدن کودکان به آنان صحیح و غلط یک رفتار را نمی‌آموزد. در وماقع آنها یاد نمی‌گیرند که چرا نباید آن کار بدی را انجام دهند یا آن را در آینده تکرار نکنند. کودک ممکن است در حضور تنبیه کننده آن کار را انجام دهد، اما در زمان‌های دیگر کار اشتباه را مجدداً انجام می‌دهد. علاوه بر آن کودکان این رفتار والدین را می‌بینند و یاد می‌گیرند. آنها یاد می‌گیرند که خشونت‌های فیزیکی در مواقعی که رفتاری نامناسب و یا برخلاف میل آنها صورت گیرد، مجاز است.
تحقیقات نشان داده است که تنبیه بدنی همچون ضربه زدن به پشت کودک سبب افزایش خشم در او می‌شود. همچنین رابطه‌ی والد و فرزند را تضعیف می‌کند. گزارش‌هایی حاکی از تبدیل تنبیه بدنی به سوءاستفاده از کودک است. این را به یاد داشته باشید که کودکان برای یاد گرفتن نیازی به درد کشیدن ندارند. خشونت حتی در بین بزرگسالان غیرقانونی است. این باعث تأسف است که برخی فکرمی‌کنند می‌توانند در برابر کودکان از خشونت استفاده کند.
عوارض خطرناکی که تنبیه بدنی کودک برایش به ارمغان می‌آورد عبارت‌اند از:
- این کودکان درصد خشونت بالاتری نسبت به هم سن و سالان خود دارند . خشم در این کودکان به وضوح قابل مشاهده است.
- رفتارهای ضداجتماعی در این کودکان بیشتر دیده می‌شود.
- ممکن است خشونت و زورگویی را برای آنان تأیید‌‌شده و اثبات شده جلوه کند.
- رفتاری که پدر و مادر می‌خواهند با کتک زدن در کودک از بین ببرند، متأسفانه در او تقویت می‌کنند.
- از آن‌جایی که قلمرو شناختی کودکان از طریق ارتباطات اجتماعی آنها با اطرافیان رشد می‌کند، کودکان کتک خورده از این حالت بازمی‌مانند و یا در آن پیشرفت ضعیفی از خود نشان می‌دهند.
- ارتباط پدر و مادر و کودک به کلی آسیب می‌بیند. این مسئله حس امنیت را از کودکان می‌گیرد و آسیب‌های جبران‌ناپذیری به او وارد می‌کند.
- تنبیه تأثیرات منفی بسیاری بر رشد مغز کودک دارد. همچنین احتمال ابتلا به اختلالات روانی در این گروه بیشتر از سایر گروه‌ها می‌باشد.
نقش تنبیه بدنی کودک در لکنت زبان
متأسفانه تعداد بسیار زیادی از کودکانی که تنبیه بدنی می‌شوند، دچار لکنت زبان می‌شوند. ترس ناگهانی و شوکی که به هنگام تنبیه بدنی به آنها وارد می‌شود سبب ایجاد این اختلال در آنها می‌گردد. برای درمان این مشکل باید به گفتار‌درمانی مراجعه کنید.
نقش کتک زدن کودک در ابتلا به بیماری‌های روانی
با وجود اینکه بیماری‌های روانی در سنین پایین نسبت به بیماری‌های جسمی نمود کمتری دارد و به سختی قابل مشاهده است اما به همان اندازه و گاهی حتی بیشتر از بیماری جسمی مهم است. این گونه مشکلات و اختلالات معمولاً مورد توجه قرار نمی‌گیرند و درمان نشده باقی می‌مانند. توجه داشته باشید که در صورتی‌که اختلالات روانی درمان نشوند، اثرات بد و بلند مدت خواهند داشت. یکی از این تأثیرات، تربیت نامناسب نسل بعدی پدر و مادرهاست. در برخی کشورها آمار بالای خودکشی نوجوانان مستقمیاً مربوط به تنبیه بدنی است یا در آن نقش دارد.
طبق بررسی‌های انجام شده درصد بالایی از بیماری‌های روانی به تجارب کودکی و تنبیه بدنی یا کلامی در سنین پایین ارتباط دارد. در این سن کودک به پدر و مادر تکیه می‌کند و نیازمند عشق و محبت آن‌هاست. سرکوب شدن هیجانات آنها با کتک آنها را خشمگین و افسرده می‌کنند و به تدریج ناراحتی‌های دیگری را به بار می‌آورد. یکی از مهم‌ترین عوارض تنبیه بدنی، افسردگی است. تأثیر تنبیه بدنی بر روی رشد مغز کودکان ثابت شده است و عملکرد مغز آنها به گونه‌ای تغییر می‌کند که احتمال ابتلا به بیماری‌های روانی افزایش می یابد.
عواقب تنبیه بدنی کودک برای فرزند و والدین
در تحقیقات تأکید زیادی بر تبدیل شدن کودک تنبیه شده به یک فرد پرخاشگر و عصبانی در آینده وجود دارد. این مسئله سبب تضعیف ارتباط بین کودک و والد و حتی گستاخی کودک در برابر آنها می‌شود. بدون این که کودکان متوجه این باشند، وارد فضایی از بی‌احترامی شده و با بی‌تفاوت به بزرگ‌تر خود پرخاش می‌کنند. اما این نتیجه‌ی برخورد اشتباه پدر و مادر با یک رفتار نادرست کودک است.
سیلی زدن، ضربه زدن به پشت و یا تکان دادن کودک توسط والد، کودک را نسبت به پدر و مادر بی‌اعتماد می‌کند. این رفتارها کودک را از محیط خانواده بیزار و دور می‌کند. تمایل آنها به بودن در این فضای خانه و خانواده کم می‌شود و بیشتر علاقه به تنهایی یا بودن با دوستان و فرار از خانواده دارند. این احساسات سرکوب شده و خشم فروخورده شده کودک بر سر پدر و مادر و یا دوستان آنها در مدرسه یا پارک تخلیه می‌شود. این کودکان به خود اجازه می‌دهند با دیگران هم با خشونت رفتار کنند. چون قبلاً مجوز این کار را از پدر و مادر خود گرفته‌اند.
بهتر است برای تحکیم ارتباط بین پدر و مادر و فرزند هم که شده، روش‌های جایگزین کتک زدن را انتخاب کنید. در ادامه روش‌های تنبیهی جایگزین تنبیه بدنی را به شما معرفی خواهیم کرد. توجه داشته باشید که هر کودک خصلت مخصوص به خود را دارد و تنبیه مناسب او را باید انتخاب کرد.
روش‌های صحیح تنبیه کودک بدون کتک زدن
همیشه راه‌های بهتری نسبت به تنبیه بدنی کودکان وجود دارد که در ادامه به معرفی آنها می‌پردازیم. هنگامی که می‌توان با روش‌های جایگزین بدون آسیب، کودک را متوجه کار اشتباه خود کرد، چرا راه پرمخاطره و دشوار را انتخاب کنیم؟ از آن‌جایی که تنبیه بدنی آسیب‌های دائمی و بلند مدتی برای کودکان به جای می‌گذارد، بهتر است به جای آن از راه‌های زیر استفاده کنیم:
۱. تنها گذاشتن کودک
تنبیه بدنی یک پیام گیج کننده به فرزند شما می‌دهد. ای پیام که چطور اشکالی ندارد پدر و مادرم من را کتک بزنند اما من به خاطر کتک زدن خواهر یا برادرم باید کتک بخورم؟! ایجاد این تقانض برای کودک کاملاً منطقی است. بهتر است به جای این روش از روش تنها گذاشتن کودک یا تایم اوت استفاده کنید. اگر این روش به درستی انجام گیرد، کودک دیگر رفتار اشتباه را تکرار نخواهد کرد. توجه داشته باشید که تایم اوت یا تنها گذاشتن کودک هنگامی معنی پیدا می‌کند که در حالت عادی پدر و مادر به اندازه‌ی کافی با او وقت بگذرانند. به صورتی‌که هنگام تنها گذاشه شدن در اثر انجام کار اشتباه، کودک متوجه کار اشتباه خود شود و فرصت داشته باشد که فکر کند و تصمیم بهتری برای دفعه‌ی بعد بگیرد.
آیا شما هم فکر می‌کنید تنبیه روش خوبی است؟
همین حالا مشاوره بگیرید
۲. گرفتن امکانات از آنها
هدف از این روش‌های تنبیهی این است که به فرزند خود آموزش دهید که تصمیم بهتر و درست‌تری بگیرد. هنگامی که زمان تماشای تلوزیون آنها را به خاطر انجام یک کار اشتباه کم کنید، به آنها یاد می‌دهید که در صورت گرفتن یک تصمیم غلط، ممکن است تفریحات‌شان را از دست بدهند.
۳. نادیده گرفتن اشتباهات رفتاری کوچک
در صورتی که فرزند شما مرتکب یک اشتباه رفتاری کوچک می‌شود، سعی کنید آن را نادیده بگیرید. گاهی اوقات بسیاری از کارهای ناهنجاری که کودکان انجام می‌دهند، به خاطر جلب توجه است. در صورتی که شما این مورد را نادیده بگیرید، به آن ها می‌فهمانید که راه اشتباهی را برای جلب توجه انتخاب کرده‌اند. با این کار، کودک رفتار ناپسند خود را کنار می‌گذارد. فقط سعی کنید که صبور باشید!
۴. صحبت کردن
شاید فرزند شما خیلی کوچک باشد، اما اگر کودک می‌تواند حرف‌های شما را دنبال کند و با شما مکالمه برقرار کند، یکی از بهترین روش‌های تصحیح رفتار صحبت کردن منطقی با او است. این که راجع به یک خطای انجام شده توسط فرزندتان با او صحبت کنید، ممکن است برای شما دشوار باشد. اما مطمئن باشید تأثیر بسیار خوب و قابل توجهی بر فرزندتان خواهد گذاشت.
۵. تشویق کردن
همیشه که نباید به دنبال تنبیه باشیم. هنگامی که فرزندتان کار درست و خوبی انجام می‌دهد، او را با دادن هدیه‌های کوچک و یا برداشتن یک سری محدودیت‌ها خوشحال کنید. هنگامی که کودک ببیند که با انجام کار درست چه برخورد دلگرم کننده‌ای با او می‌شود، سعی می‌کند بهتر عمل کند. درصورتی‌که در نتیجه‌ی انجام کارهای بد تشویق نشود و حتی تشر به او زده شود، تمایلی به انجام کار خطا نخواهد داشت.
با استفاده از روش‌های تربیتی صحیح مثل صحبت کردن منطقی با کودک، گرفتن امکانات و تشویق کردن کودک برای رفتارهای صحیح و نادیده گرفتن رفتارهای غلط کوچک، می‌توانید بدون وارد کردن کمترین آسیب، به بهترین نحو فرزند خود را تربیت کنید.
سخن آخر دکترتو
در این مطلب بارها و بارها تأکید کردیم که تنبیه بدنی، کتک زدن و تنبیه کلامی، تحقیر و از این دست روش‌ها، نه تنها تأثیر مثبتی در اصلاح رفتار کودک ندارد، بلکه آن رفتار بد را در کودک تثبیت می‌کند. وقتی کودک در اثر انجام کار اشتباهی برخورد بدی از والدینش می‌گیرد، یاد نمی‌گیرد که چرا آن رفتار بد است و چه کار درستی به جای آن باید انجام دهد. در آینده شاید از روی ترس آن کار را انجام ندهد، ولی مطمئناً الگوی رفتاری کودک تصحیح نخواهد شد.
تربیت فرزند حقیقتاً کار سختی است، و هیچ‌کس ذاتاً این کار را بلد نیست. اما راه‌هایی برای یاد گرفتن تربیت تصحیح فرزند وجود دارد. مشورت با روان‌شناس، شرکت در دوره‌های فرزندپروری، مطالعه کتاب‌های خوب در این حوزه و تلاش و تمرین و البته صبر کافی، از جمله کارهای ضروری برای تربیت درست فرزند است.
در وب‌سایت دکترتو می‌توانید بهترین روان‌شناس کودک را پیدا کنید و به صورت حضوری یا با مشاوره تلفنی و آنلاین، راهنمایی‌های لازم را دریافت کنید. علاوه بر این مطالب زیادی در مجله سلامت دکترتو وجود دارد که مطالعه‌ی آنها می‌تواند کمک‌کننده باشد.
دکترتو مراقب سلامتی شماست!