تشنج چیست و تمام نکاتی که درباره آن باید بدانید

تشنج، یک اختلال ناگهانی و غیرقابل‌کنترل در فعالیت الکتریکی مغز است که می‌تواند به صورت طیف وسیعی از علائم بالینی ظاهر شود. این پدیده معمولاً ناشی از اختلال در عملکرد نورون‌ها در مغز است و ممکن است باعث تغییراتی در حرکات بدن، سطح هوشیاری، رفتار یا حتی حس‌های فرد شود. تشنج‌ها می‌توانند به صورت کوتاه و گذرا باشند یا مدت طولانی‌تری به طول انجامند و بسته به نوع و شدت آن‌ها، تاثیرات متفاوتی بر فرد مبتلا خواهند داشت. این وضعیت در همه سنین ممکن است رخ دهد و می‌تواند دلایل مختلفی از جمله عوامل ژنتیکی، آسیب‌های مغزی، عفونت‌ها یا بیماری‌های مزمن داشته باشد.

درک دقیق ماهیت و علل تشنج به ویژه برای افرادی که به این وضعیت مبتلا هستند یا در محیط نزدیکشان با چنین شرایطی مواجه می‌شوند، از اهمیت بالایی برخوردار است. شناخت بهتر این پدیده، به مدیریت صحیح و کاهش تاثیرات منفی آن بر زندگی افراد کمک می‌کند. در این مقاله، به بررسی تعریف، علل، علائم، و راه‌های پیشگیری و درمان تشنج پرداخته خواهد شد تا بتوانیم نگاهی جامع‌تر به این موضوع مهم داشته باشیم.

تشنج چیست؟

تشنج (به انگلیسی convulsions) به یک دوره‌ی گذرا و موقت گرفتگی و انقباض شدید عضلات گفته می‌شود که می‌تواند همزمان با کاهش سطح هوشیاری باشد. تشنج معمولا به صورت حرکات نامنظم بدن بروز می‌کند که ناشی از فعالیت غیرطبیعی نورونی در مغز است. این علامت انواع مختلفی دارد و به علت‌های متفاوتی همچون بیماری صرع ایجاد می‌شود. تشنج می‌تواند در رفتار، حرکات یا احساسات شما و سطح آگاهی، تغییرات ایجاد‌کند.

از سوی دیگر، باید توجه داشت که همه تشنجها به معنی ابتلا به صرع نیستند. تشنج میتواند به دلایل مختلفی از جمله تب بالا در کودکان (تشنج تبدار)، آسیبهای مغزی، مصرف برخی داروها یا حتی کاهش قند خون رخ دهد. با این حال، اگر فرد بیش از یک بار دچار تشنج شود و این تشنجها دلیل مشخص و گذرایی نداشته باشند، ممکن است به صرع مبتلا باشد. در ادامه این مقاله، به بررسی دقیقتر علل تشنج، راههای تشخیص و همچنین روشهای مدرن درمان و مدیریت این اختلال پرداخته میشود. هدف ما ارائه اطلاعاتی جامع برای کمک به درک بهتر این وضعیت و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا و خانوادههای آنها است.

متن انگلیسی:
A seizure is a burst of uncontrolled electrical activity between brain cells (also called neurons or nerve cells) that causes temporary abnormalities in muscle tone or movements (stiffness, twitching or limpness), behaviors, sensations or states of awareness.
ترجمه فارسی:
تشنج انفجاری از فعالیت الکتریکی کنترل‌نشده بین سلول‌های مغزی (که نورون‌ها یا سلول‌های عصبی نیز نامیده می‌شوند) است و باعث ناهنجاری‌های موقتی در حرکات ماهیچه‌ (سفتی، انقباض یا لنگی)، رفتارها، احساسات یا حالت‌های هوشیاری می‌شود.

به نقل از سایت hopkinsmedicine

انواع تشنج در کودکان و بزرگسالان کدامند؟ (چند نوع تشنج داریم)

تشنج با‌توجه‌به محل و چگونگی شروع آن، دسته‌بندی می‌شود. بیشتر تشنج‌ها از ۳۰ ثانیه تا ۲ دقیقه طول می‌کشند. تشنجی که بیش از ۵ دقیقه طول بکشد، یک اورژانس پزشکی است. تشنج‌ها بیشتر از آنچه فکر می‌کنید، شایع هستند. ممکن است تشنج، پس از سکته‌ی مغزی، آسیب به سر، یک عفونت مانند مننژیت یا بیماری‌های دیگری اتفاق‌بیفتد.

پزشکان، به‌طور کلی تشنج را به دو نوع کانونی یا گسترده، بر اساس نحوه و مکان شروع فعالیت غیرطبیعی مغز، دسته‌بندی می‌کنند. اگر چگونگی ایجاد تشنج مشخص نباشد، به‌عنوان تشنج نامشخص دسته‌بندی می‌شود. به شکل کلی، دو نوع اصلی تشنج با نام تشنج کانونی یا فوکال و تشنج گسترده یا جنرال، وجود دارد.

۱. تشنج کانونی یا فوکال

در بخش خاصی از مغز شروع می‌شود و بر اساس بخشی که در آن اتفاق‌می‌افتد، نام‌گذاری می‌شود. تشنج‌های کانونی یا فوکال می‌توانند تأثیرات جسمی و حسی را ایجاد کنند. ممکن است این نوع از تشنج موجب درک پدیده‌هایی شود که وجود ندارد.

۲. تشنج گسترده یا جنرال

زمانی که سلول‌های عصبی در هر دو طرف از مغز سیگنال‌های غیرعادی و شدیدی ارسال کنند، این اتفاق‌می‌افتد. این سیگنال‌ها می‌توانند باعث ایجاد اسپاسم عضلانی، تاری دید و یا به زمین افتادن شوند. نوع تشنج همیشه یک یا دو مورد نیست. شروع تشنج در برخی افراد می‌تواند یک نوع باشد، اما در ادامه تبدیل به یک نوع دیگر شود.

برخی از تشنج‌ها را که به‌راحتی طبقه‌بندی نمی‌شوند، تشنج‌های نامشخص می‌نامند. این تشنج‌ها می‌توانند علایم حسی و جسمی به‌وجود‌آورند.

۶ نوع تشنج گسترده وجود دارد:

تشنج تونیک کلونیک

تشنج تونیک کلونیک یا صرع بزرگ، قابل توجه‌ترین نوع تشنج است. هنگامی‌که شما دچار این نوع تشنج می‌شوید، بدن شما سفت می‌شود و شروع به لرزش می‌کند. بازوها و پاها پرش ریتمیک دارند و هوشیاری خود را از دست داده و حتی گاهی اوقات کنترل مثانه یا روده خود را از دست می‌دهید.

این نوع تشنج معمولا بین ۱ تا ۳ دقیقه طول می‌کشد. اگر بیشتر طول بکشد، باید با اورژانس تماس بگیرید. این تشنج می‌تواند منجر به مشکلات تنفسی شود یا زبان و لپ خود را گاز بگیرید.

تشنج کلونیک

موجب اسپاسم عضلانی می‌شود، که اغلب ایجاد پرش‌های ریتمیک صورت، گردن و عضلات بازو می‌کند. همچنین ممکن است چند دقیقه طول بکشد.

تشنج تونیک

عضلات بازوها، پاها یا تنه سفت می‌شوند. معمولا کمتر از ۲۰ ثانیه طول می‌کشد و اغلب زمانی که در خواب هستید، اتفاق‌می‌افتد. اما اگر در آن زمان ایستاده باشید، تعادل خود را از دست خواهید‌داد و به زمین می‌خورید. این مورد در افراد مبتلا به نوعی صرع شناخته‌شده به نام سندرم لنوکس گستو (نوعی صرع که در زمان کودکی آغاز می‌شود) رایج است. هرچند افرادی با انواع دیگر صرع نیز می‌توانند این تشنج را داشته‌باشند.

تشنج آتونیک یا حملات سقوط

در این نوع تشنج فرد تمام کنترل عضلات خود را از دست‌داده و ممکن است سر به سمت جلو برود. اگر چیزی در دست دارید، رها‌می‌شود و اگر ایستاده‌باشید، ممکن است به زمین بخورید. معمولا کمتر از ۱۵ ثانیه طول می‌کشد. اما ممکن است در برخی افراد چندین بار رخ دهد.

به علت خطر سقوط، افرادی که احتمال تشنج آتونیک دارند، نیاز به پوشیدن چیزی شبیه یک کلاه ایمنی برای محافظت از سر خود دارند. احتمال این نوع تشنج در افرادی که مبتلا به سندرم لنوکس گستو و نوع دیگری از صرع به نام سندرم دراوت یا سندرم صرع شیرخوارگی هستند، بیشتر است.

تشنج میوکلونیک

عضلات به‌طور ناگهانی دچار پرش می‌شوند، مانند زمانی که شما شوکه شده‌اید. ممکن است مانند تشنج آتونیک در همان قسمت مغز شروع شود. برخی افراد تشنج میوکلونیک و آتونیک را با هم دارند.

تشنج کوچک

در این نوع تشنج به‌نظر می‌رسد که از محیط اطراف خود جدا شده‌اید و به آنها پاسخ نمی‌دهید. هوشیاری خود را به‌طور مختصر از دست می‌دهید و علائمی مانند خیره‌شدن و پلک‌زدن چشم‌ها، حرکت چشم‌ها به سمت پشت سر به گونه‌ای که سفیدی چشم پیدا می‌شود و حرکات متعدد گوش و لب‌ها را دارید. معمولا تنها چند ثانیه طول می‌کشد و ممکن است فرد اتفاقات رخ‌داده را به یاد نداشته‌باشد. در کودکان زیر ۱۴ سال رایج است.

تشنج پرش دست (تشنج در بیداری)

تشنج پرش دست، که به عنوان تشنج میوکلونیک نیز شناخته می‌شود، معمولا در بیمارانی که به صرع یا آسیب مغزی مبتلا هستند ایجاد می‌شود و طی این اتفاق دست آن‌ها به‌صورت غیرارادی می‌پرد.

علائم تشنج چیست؟

نشانه‌ها و علائم تشنج می‌تواند از خفیف تا شدید و بسته به نوع تشنج، متفاوت باشد. معمولا حرکات شدید بدن همراه با گیجی از علائم تشنج هستند. نشانه‌های تشنج ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• گیجی موقت
• خیره‌شدن
• حرکات پرشی غیرقابل کنترل دست‌ها و پاها
• از‌دست‌دادن هوشیاری یا آگاهی
• علائم شناختی یا حسی، مانند ترس، اضطراب یا آشناپنداری

علائم تشنج در کودکان و علائم تشنج نوزاد چیست؟ (علائم تشنج کودکان در خواب)

کودکان و نوزادان هم ممکن است تشنج کنند و تشخیص آن از روی علائم مشخصی مانند خیره شدن یا حرکات نامنظم بدن است. برخی از علائم تشنج در کودکان و نوزادان شامل موارد زیر است:

• خیره شدن
• حرکات شدید بدن
• بالا رفتن چشم‌ها و سفید شدن آنها
• خارج شدن کف از دهان
• سفت شدن بدن
• مشکلات تنفسی پیدا کردن
• افتادن بدون هیچ دلیلی

علت تشنج چیست؟ (چه چیزی باعث تشنج میشود)

سلول‌های عصبی یا نورون‌ها با ایجاد، ارسال و دریافت امواج الکتریکی، باعث برقراری ارتباط در مغز می‌شوند. هر چیزی که این مسیرهای ارتباطی را مختل کند، می‌تواند منجر‌به تشنج شود. گاهی اوقات تشنج به دلایل زیر است:

• صرع
• تب بالا
• کمبود خواب
• کمبود سدیم خون (هیپوناترمی)
• برخی داروها مانند داروهای ضددرد، ضدافسردگی یا داروهای درمان ترک سیگار
• آسیب به سر
• سکته مغزی
• تومورهای مغزی
• داروهای غیرقانونی یا تفریحی مثل آمفتامین‌ها یا کوکائین
• سوء‌مصرف الکل

غذاهای تشنج آور کدامند؟ (غذاهای مضر برای تشنج)

محرک‌هایی مانند چای، قهوه، شکلات، شکر، شیرینی‌ها، نوشابه، نمک اضافی غذا، ادویه‌ها و پروتئین‌های حیوانی ممکن است با تغییر ناگهانی متابولیسم بدن باعث تشنج شوند. برخی از والدین نیز بعد از واکنش‌های آلرژیک به برخی غذاها (مانند آرد سفید) علائم تشنج را در کودکشان مشاهده کردند.

تشخیص تشنج چیست؟ (از کجا بفهمیم نوزاد تشنج کرده)

یکی از روش‌هایی که برای تشخیص علت تشنج مورد استفاده قرار می‌گیرد، EEG است. الکتروانسفالوگرام نواری است که فعالیت مغز را ثبت می‌کند. این نوار به متخصص نورولوژی کمک می‌کند تا فعالیت الکتریکی مغز را بررسی کند و در صورتی‌که مشکلی در آن باشد، بتوان آن را تشخیص داد.

تشنج در خواب هم اتفاق می افتد؟

برخی از افرادی که به صرع مبتلا هستند، در خواب به تشنج دچار می‌شوند. به این حالت تشنج‌های شبانه یا nocturnal seizure می‌گویند. البته که تشنج‌های شبانه می‌توانند در خواب، هنگام به خواب رفتن یا هنگام بیدار شدن اتفاق بیفتند. تشنج در خواب بیشتر در مرحله‌ی NREM از خواب اتفاق می‌افتد.

همین الان بهترین دکتر برای درمان تشنج را پیدا کن.

دکتر تشنج

درمان تشنج چیست؟ (آیا تشنج درمان دارد؟)

در حال حاضر هیچ درمان شناخته‌شده‌ای برای خود بیماری تشنج به‌طور خاص وجود ندارد، اما می‌توان از حملات تشنجی در بیماری‌هایی مانند صرع جلوگیری و آن‌ها را درمان کرد. این درمان‌ها شامل استفاده از داروهای ضد صرع، عمل جراحی یا تحریک عصب واگ باشد. اهداف درمانی نیز بهبود کیفیت زندگی فرد، کاهش دفعات تشنج و به حداقل رساندن تاثیر تشنج بر عملکرد روزانه هستند.

در ادامه چند گام برای کمک به کنترل تشنج ارائه‌شده:

روش‌های درمانی بیماری تشنج	توضیحات
مصرف درست داروها	بدون مشاوره با پزشک خود دوز داروها را تنظیم نکنید. اگر احساس می‌کنید که دوز داروهای‌تان باید تغییر کند، به پزشک خود مراجعه کنید.
خواب کافی	کمبود خواب باعث تشنج می‌شود. اطمینان حاصل کنید که شب‌ها به اندازه کافی می‌خوابید.
استفاده از دستبندهای طبی هشداردهنده	اینکار به کارکنان اورژانسی کمک خواهدکرد که در صورت تکرار تشنج به نحو صحیح شما را درمان کنند.
فعالیت	ورزش کردن و فعالیت به حفظ سلامت جسمی و کاهش افسردگی کمک‌می‌کند. حتما به اندازه کافی آب بنوشید و اگر در حین ورزش خسته شدید، استراحت کنید.
انتخاب شیوه‌ی زندگی سالم	مدیریت استرس، محدود کردن نوشیدنی‌های الکلی و اجتناب از مصرف سیگار، مواردی است که شما را به زندگی سالم سوق می‌دهد.

چگونه به فرد در حال تشنج کمک کنیم؟

اگر با فردی مواجه شدید که تشنج دارد، مراحل زیر را دنبال کنید:

• آرامش خود را حفظ کنید و با اورژانس تماس بگیرید.
• اشیا و لوازم را از اطراف بیمار دور کنید.
• او را به سمت زمین هدایت کرده و به پهلو بخوابانید.
• زیر سر او بالش بگذارید و کروات، شال گردن یا هر چیزی که دور گردن بیمار قرار دارد را باز کنید.
• خودسرانه وسیله‌ای را در دهان او نگذارید اما مراقب باشید تا زبان خود را گاز نگیرد.
• منتظر بمانید تا تشنج تمام شود اما اگر بیشتر از ۵ دقیقه طول کشید، باید حتما از پزشک کمک بگیرید.

اگر می‌خواهید برای برخورد با این بیماران آمادگی داشته باشید، باید بدانید هنگام تشنج چه باید کرد! توصیه ما به شما مطالعه بیشتر در این زمینه است.

عوارض تشنج چیست؟ (عوارض بعد از تشنج)

تشنج می‌تواند عوارض متعددی به دنبال داشته باشد که بر جنبه‌های مختلف زندگی فرد تاثیر می‌گذارد. یکی از عوارض شایع، آسیب فیزیکی است؛ حین تشنج، فرد ممکن است به زمین بیفتد یا به اشیا برخورد کند که می‌تواند منجر به صدمات جدی شود. بعد از تشنج، بسیاری از افراد احساس خستگی شدید و سردرد می‌کنند، که این حالت به اصطلاح «مرحله پس از تشنج» نامیده می‌شود.

با بروز تشنج ممکن است در معرض خطرهای زیر باشید:

• سقوط‌کردن در حین تشنج، ممکن است باعث آسیب به سر یا شکستگی استخوان‌ها شود.
• اگر در هنگام شنا یا حمام کردن دچار تشنج شوید، خطر غرق شدن تصادفی وجود خواهد‌داشت.
• اگر در حال رانندگی یا استفاده از تجهیزات دیگر هستید، تشنجی که سبب از دست‌رفتن آگاهی و کنترل شود، خطرناک است.
• احتمال ابتلا به مشکلات روانی مانند افسردگی و اضطراب، در افراد مبتلا به تشنج بیشتر است. مشکلات ممکن است ناشی از وضعیت تشنج و همچنین عوارض جانبی داروها باشد.

جلوگیری از تشنج در کودکان و بزرگسالان چگونه است؟

برای جلوگیری از تشنج در کودکان و بزرگسالان، باید تحت درمان دکتر قرار بگیرید. موارد زیر را در نظر داشته‌باشید:

• داروهای خود را به موقع مصرف کنید.
• ورزش کنید.
• به موقع بخوابید.
• به تب توجه کنید.
• استرس و اضطراب را از خود دور کنید.

علائم تشنج	علت تشنج	درمان‌های تشنج	عوارض تشنج	انواع تشنج
گیجی موقت	صرع	مصرف درست داروها	سقوط‌کردن یا زمین‌خوردن	تشنج کانونی یا فوکال
خیره‌شدن	تب بالا	خواب کافی	غرق شدن	تشنج گسترده یا جنرال
حرکات پرشی غیرقابل کنترل دست‌ها و پاها	کمبود خواب	استفاده از دستبندهای طبی هشداردهنده	تصادفات اتومبیل
از‌دست‌دادن هوشیاری یا آگاهی	کمبود سدیم خون	فعالیت	عوارض در بارداری
علائم شناختی یا حسی، مانند ترس، اضطراب یا آشناپنداری	برخی داروها مانند داروهای ضددرد، ضدافسردگی یا داروهای درمان ترک سیگار	انتخاب شیوه‌ی زندگی سالم	مشکلات روحی و روانی

نتیجه گیری و راهنمای مراجعه به دکتر

تشنج علامتی است که می‌تواند هر کسی را بترساند. اگر هر کدام از موارد زیر اتفاق افتاد، فوری به دکتر مغز و اعصاب مراجعه کنید:

• تشنج بیش از ۵ دقیقه طول بکشد.
• عدم بازگشت تنفس یا آگاهی پس از توقف تشنج، به حالت طبیعی
• بلافاصله تشنج دوم رخ دهد.
• تب بالا
• تجربه‌ی گرمازدگی
• بارداری
• دیابت
• آسیب در طول تشنج
• اگر برای اولین بار تشنج را تجربه کردید، توصیه‌های پزشکی را پیگیری کنید.