طرحواره درمانی چیست و تاثیر آن در بهبود احوال فرد چقدر است؟

خلاصه این مطلب را در این پادکست گوش دهید:

طرحواره درمانی یک روش روان‌درمانی است که به شناسایی و اصلاح الگوهای فکری ناسازگارانه (طرحواره‌ها) می‌پردازد. این طرحواره‌ها معمولاً در دوران کودکی شکل می‌گیرند، به‌ویژه در کودکانی که نیازهای عاطفی و فیزیکی آن‌ها برآورده نشده یا والدینشان مرزهای مشخصی در ارتباطات نداشته‌اند. این الگوها در بزرگسالی می‌توانند بر افکار، احساسات و رفتار فرد تأثیر منفی گذاشته و باعث بروز رفتارهایی مانند اجتناب، جبران افراطی یا ازخودگذشتگی بیش‌ازحد شوند. چنین رفتارهایی ممکن است روابط فردی و کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار دهند. طرحواره درمانی با ترکیب تکنیک‌های شناختی، رفتاری و تجربی به فرد کمک می‌کند تا این الگوها را شناسایی کرده و به شیوه‌ای سالم‌تر مدیریت کند. هدف این درمان، تغییر باورهای عمیق و ناسازگار و ایجاد الگوهای رفتاری جدید و مؤثرتر در زندگی فرد است.

طرحواره درمانی چیست؟

طرحواره درمانی به طور گسترده بر پردازش خاطرات و تجربیات بد دوران کودکی تمرکز کرده و از تکنیک‌های تجربی روان درمانی برای تغییر احساسات منفی مرتبط با چنین خاطراتی استفاده می‌کند. هدف از طرحواره درمانی کمک به فرد برای خودشناسی، درک بهتر علت‌های زمینه‌ای موضوعات مختلف و روش تغییر افکار و رفتارهای خود است تا بتواند بهتر با چالش‌ها یا احساسات به روش‌هایی سالم و سازنده کنار بیاید.

طرحواره درمانی عناصر روان درمان شناختی رفتاری (CBT)، روانکاوی، گشتالت درمانی و رویکردهای مرتبط را ترکیب می‌کند. اگرچه این یک روش درمانی نسبتاً جدید است، اما مطالعات کوچک انجام‌شده تا این زمان نشان می‌دهد که طرحواره درمانی می‌تواند در بهبود شرایط روحی فرد بسیار موثر باشد؛ به‌ویژه برای افراد مبتلا به اختلالات شخصیت.

مشاوره روانشناسی

با برترین روانشناسان ایران از دیدگاه کاربران

مشاوره حضوری و آنلاین۵۰۰+ خدمت

مشاهده همه

تاریخچه شکل گیری طرحواره درمانی

طرحواره درمانی در سال ۱۹۹۰ توسط جفری یانگ معرفی شد و از آن زمان توسعه یافت و اصلاح شد. طرحواره درمانی روشی موثر برای مفهوم‌سازی و درمان اختلالات شخصیت تلقی می‌شود. رافائلی، برنشتاین و یانگ و پس از آن‌ها جاکوب و آرنتز برخی از افرادی هستند که ویژگی‌های متمایز طرحواره درمانی را توصیف و به سایر افراد معرفی کردند.

طرحواره درمانگر کیست؟

طرح واره‌ درمانگر شخصی است که به مراجعه‌کنندگان طرح‌ واره‌ها یا الگوهای ناسازگاری از تفکر یا رفتار خود را که معمولاً در دوران کودکی شکل می‌گیرد و بهزیستی آن‌ها را مختل یا از حفظ روابط صمیمانه بازمی‌دارد، می‌شناساند. همچنین در راستای جایگزینی آن‌ها به این افراد کمک می‌کند.

متن انگلیسی:
There are four elements to the Schema Therapy model: emotional needs, schemas, coping styles and modes. The logic behind this form of psychological therapy is that patterns of dysfunctional adult behaviour are the result of beliefs based on problematic childhood experiences and unmet emotional needs
ترجمه متن:
چهار عنصر در مدل طرحواره درمانی وجود دارد: نیازهای عاطفی، طرحواره‌ها، سبک‌های مقابله و حالات. منطق پشت این شکل از درمان روانشناختی این بوده که الگوهای رفتار ناکارآمد بزرگسالان نتیجه باورهای مبتنی بر تجربیات مشکل‌ساز دوران کودکی و نیازهای عاطفی برآورده نشده است.

mylifepsychologists

تست طرحواره (تست تشخیص طرحواره)

تست طرحواره های ناسازگار یانگ (YEMSQ) در قالب آزمون‌های آنلاین و حتی در مشاوره‌های حضوری گرفته می‌شوند.

ذهنیت های طرحواره چیست؟

در روانشناسی شناختی، طرحواره یک الگوی سازمان یافته از فکر و رفتار است. همچنین می‌توان آن را ساختار ذهنی ایده‌های از پیش تعیین‌شده، چارچوبی که جنبه‌ای از جهان را نشان می‌دهد، یا سیستمی برای سازماندهی و درک اطلاعات جدید توصیف کرد. ذهنیت دربرگیرنده‌ رفتار، فکر، احساسات و حتی حس‌های بدنی ما است.

انواع ذهنیت طرحواره

ذهنیت طرحواره انواع مختلفی دارد که در ادامه هر یک از این موارد را توضیح داده‌ایم:

۱. ذهنیت مقابله ای ناکارامد

مقابله ناکارآمد عبارت است از ناتوانی در مدیریت، پاسخگویی یا تصمیم‌گیری پیرامون یک موقعیت استرس‌زا. عوامل استرس‌‌زا و خواسته‌های روزمره مانند برنامه‌های کاری، ضرب‌الاجل‌های مدرسه و نیازهای خانواده می‌توانند با عوامل استرس‌زای جدی‌تری مانند طلاق یا از دست دادن یکی از عزیزان ترکیب شوند.

۲. ذهنیت بزرگسال سالک

بزرگسالان به جای منفعل و وابسته، فعال و خودجوش هستند. آن‌ها احساس نمی‌کنند قربانی زندگی شده‌اند، شکایت نمی‌کنند یا مشکلاتشان را به دست دیگران نمی‌اندازند. در عوض، آن‌ها مستقیماً با مشکلات یا چالش‌های خود مواجه می‌شوند و به جای وابستگی به دیگران، راه‌حل‌هایی را در نظر می‌گیرند. همچنین فقط در رابطه با آنچه واقعاً به آن نیاز دارند کمک می‌گیرند، مانند زمینه‌هایی که فاقد تخصص هستند، نه در رابطه با نیازهای عاطفی حل نشده گذشته.

تو چالش‌های زندگی کم میاری و حس وابستگی به دیگران داری؟

کلیک کن و مشاوره بگیر.

دکتر متخصص روانشناسی

۳. ذهنیت های کودکانه

سن روانی یا عاطفی شخص اغلب در زمان مشاهده واکنش‌‌ها و عادات عاطفی مشهود است. نشانه‌های کودکانه عاطفی عبارتند از تشدید عاطفی، سرزنش کردن و دروغ‌گویی. فردی که از نظر عاطفی کودک است کنترل تکانه ضعیفی داشته، باید در مرکز توجه قرار گیرد یا اینکه برای بقیه افراد قلدری می‌کند.

چنین کودکی مسائل را جدی نمی‌گیرد زیرا ذهن او برای پردازش موضوعات مختلف بسیار نابالغ است. همچنین بی‌مسئولیت بوده و ذهنیتی کودکانه و ناپخته دارد.

۴. ذهنیت های والدینی ناکارآمد

خانواده ناکارآمد خانواده‌ای است فاقد همدلی و دارای نشانه‌هایی از تعاملات ناسالم بین والدین و یا بین والدین و فرزندانشان. این شرایط ممکن است وضعیت گیج کننده‌ای برای کودک ایجاد کند که به نوبه خود ممکن است باعث ایجاد و بروز رفتارهای غلط در کودک شود.

۵. طرحواره رهاشدگی

داشتن طرح واره رها کردن به این معنی است که انتظار ندارید دیگران از شما پشتیبانی، ارتباط یا محافظت مداوم کنند. شما به احتمال زیاد روابط را ناپایدار، غیرقابل اعتماد و غیرقابل پیش بینی می‌بینید.

افرادی که به طور خاص طرحواره رهاسازی دارند، اعتقاد یا انتظار قوی دارند که «هیچ کس در کنار من نیست» یا «افرادی که دوستشان دارم من را ترک خواهند کرد». ممکن است از دوران جوانی یاد گرفته باشید که افراد غیرقابل اعتماد هستند و ارتباط نزدیکتان با دیگران به‌راحتی قطع شود.

۶. طرحواره بی اعتمادی

چنین افرادی نسبت به بدرفتاری بیش از حد هوشیار هستند و می‌توانند در نظر دیگران به عنوان پارانوئید یا مشکوک ظاهر شوند. علاوه بر این، افراد دارای طرحواره بی‌اعتمادی معتقدند که دیگران یا عمداً با آن‌ها بدرفتاری می‌کنند یا خودخواه و بی‌دقت هستند و به‌طور تصادفی با این افراد بدرفتاری کرده‌اند.

۷. طرحواره محرومیت هیجانی (طرحواره بازداری هیجانی)

طرحواره بازداری هیجانی (طرحواره محرومیت هیجانی) حالتی است که به دنبال ترس و تلاش برای از دست ندادن و طرد نشدن از سمت دیگران و یا در زمان احساس شرم و بی‌کنترلی، بر تکانه‌های شخصی بروز می‌کند. گاهی اوقات افرادی که دچار طرحواره محرومیت هیجانی هستند از طرف افراد مقابل فردی بی‌‌تفاوت و بی‌‌احساس تلقی می‌شوند که در بروز عواطفشان با مشکل مواجه هستند.

۸. طرحواره ایثار

این طرحواره به فداکاری بیش از حد و فدا کردن نیازهای خود برای کمک به دیگران اشاره دارد. دلایل رایج جلوگیری از ایجاد درد برای دیگران و اجتناب از احساس گناه از احساس خودخواهی است. این طرحواره گاهی اوقات منجر به این موضوع می‌شود که نیازهای شما به اندازه کافی برآورده نمی‌شود و ممکن است نسبت به افرادی که برای آن‌ها فداکاری می‌کنید احساس عصبانیت داشته باشید.

۹. طرحواره نقص و شرم

داشتن طرحواره نقص و شرم به این معنی است که احساس وجود مشکلی در خود را دارید. این نقص می‌تواند نقص ظاهر، شخصیت، هوش، اخلاق و… باشد.

انواع حوزه طرحواره

انواع مختلفی از دامنه طرحواره تعریف شده است که در ادامه هر یک را نام برده و توضیح داده‌ایم:

نام طرحواره	توضیح
طرد شدن	اعتقاد به اینکه نیازهای فرد به امنیت، ایمنی، ثبات، پرورش، همدلی، اشتراک احساسات، پذیرش و احترام به شیوه‌ای قابل پیش بینی برآورده نمی‌شود.
محدودیت‌های مختل	منجر به مشکل در رعایت حقوق دیگران، همکاری با دیگران، انجام تعهدات، یا تعیین و تحقق اهداف شخصی واقعی می‌شود.
رهاشدگی و بی‌ثباتی	اولین گام برای پرداختن به طرحواره رهاشدگی و بی‌ثباتی شامل افزایش خودآگاهی از الگوهای هیجانی، محرک‌ها و رفتارها از طریق شیوه‌های خوداندیشی و ذهن‌آگاهی است.
دیگر جهت‌مندی	طرحواره حوزه دیگر جهت‌ مندی خود ۳ طرحواره اصلی را در بر می‌گیرد که ایثار، اطاعت و جلب توجه را شامل می‌شود.
گوش‌بزنگی و بازداری	افرادی با طرحواره بازداری هیجانی، به عنوان دومین طرحواره گوش به زنگی، به شدت از هیجانات خود جلوگیری می‌کنند.
خودگردانی و عملکرد مختل	خودگردانی یعنی توانایی فرد برای جداشدن از خانواده و عملکرد مستقل. طرحواره خودگردانی عملکرد مختل، دومین حوزه از طرحواره‌هاست که خود به تنهایی شامل ۴ طرحواره می‌شود.

تکنیک های طرحواره درمانی

در ادامه انواع مختلف تکنیک طرحواره درمانی را نام برده و توضیح داده‌ایم:

رویارویی همدلانه

رویارویی همدلانه تکنیکی است که در طرحواره درمانی برای کمک به مراجعان و به منظور به چالش کشیدن و اصلاح الگوهای منفی تفکر، احساس و رفتار استفاده می‌شود. 

باز والدگری حد و مرز دار

باز والدگری حد و مرز‌دار فراهم کردن چیزی بوده که بیمار به آن نیاز دارد، ولی در دوران کودکی از سوی والدینش ارضاء و مهیا نشده است.

طرحواره درمانی یانگ

طرحواره درمانی Jeffrey E. Young برای استفاده در درمان اختلالات شخصیت و اختلالات مزمن محور I DSM، زمانی که به انجام درمان‌های دیگر (به عنوان مثال، درمان شناختی رفتاری سنتی) پاسخ نمی‌دهند یا وضعیت آن‌ها مجددا عود می‌کند، ایجاد شده است.

سبک‌ های مقابله‌ ای با طرحواره

انواع سبک‌های مقابله‌ای با طرحواره عبارتند از:

• تسلیم شدن: در این حالت تسلیم به طرحواره منفی می‌شوید و اجازه می‌دهید افکار و احساسات شما را آگاه کند. 
• اجتناب: معمولاً با قطع ارتباط سعی می‌کنید راهی برای فرار یا اجتناب از هرگونه محرک برای طرحواره خود بیابید. 
• جبران بیش از حد: شما سعی می‌کنید با انجام برعکس آنچه شما را به انجام آن می‌خواهد در مقابل طرحواره خود مقاومت کنید.

متن انگلیسی:
Schema surrender refers to ways in which people passively give in to the schema. They accept the schema as fact and then act in ways that confirm the schema
ترجمه متن:
تسلیم طرحواره به روش‌هایی اشاره دارد که در آن افراد منفعلانه به طرحواره تسلیم می‌شوند. این افراد طرحواره را به‌عنوان واقعیت می‌پذیرند و سپس به روش‌هایی عمل کرده که طرحواره را تایید می‌کنند.

psychologytoday

انواع تجربه زندگی مسبب طرحواره های ناسازگار اولیه

عوامل متعددی در ایجاد طرحواره‌های ناسازگار اولیه نقش کلیدی ایفا می‌کنند. به‌عنوان مثال، خلق و خو، نیازهای عاطفی اصلی برآورده نشده و اتفاقات نامطلوب دوران کودکی (مانند آسیب‌دیدگی و قربانی‌شدن، زیاده‌روی و حتی محافظت بیش از حد) سبب بروز طرحواره های ناسازگار اولیه می‌شوند.

هدف از تکنیک‌ های طرحواره درمانی

اهداف ST این است که به شما کمک کند الگوهای زندگی ناموفق و مخرب را تغییر دهید و نیازهای اصلی خود را به روشی تطبیقی ​​خارج از درمان برآورده کنید.

هدف این است که حالت بزرگسالان را تغییر دهید تا بتوانید:

• از کودک آسیب‌پذیر مراقبت و محافظت کنید.
• برای کودک عصبانی و تکانشگر خود راه‌حلی پیدا کنید. ( تقویت توانایی بیان نیازها به شیوه‌ای قاطعانه و بروز خشم به روشی سالم)
• حالت‌های مقابله‌ای ناسالم را کنترل کرده و جایگزین کنید.

نظریه‌ های مرتبط با طرحواره‌ درمانی

برای درک بهتر طرحواره‌درمانی، آشنایی با نظریه‌های مرتبط با آن ضروری است. این نظریه‌ها پایه و اساس شکل‌گیری طرحواره‌ها را توضیح می‌دهند و به ما کمک می‌کنند تا الگوهای رفتاری و شناختی ناسازگار را بهتر بشناسیم. در ادامه به معرفی مهم‌ترین نظریه‌های مرتبط با طرحواره‌درمانی می‌پردازیم.

طرح‌واره‌درمانی (Schema Therapy)
طرح‌واره‌درمانی یک روش درمانی تلفیقی است که بر شناسایی و اصلاح الگوهای فکری ناسازگارانه که از کودکی شکل گرفته‌اند، تمرکز دارد. این روش با ترکیب عناصر درمان شناختی رفتاری، روان‌تحلیلی و دلبستگی، به افراد کمک می‌کند تا باورهای عمیق خود را بازبینی کرده و الگوهای رفتاری سالم‌تری را جایگزین کنند.

درمان شناختی رفتاری (Cognitive Behavioral Therapy – CBT)
CBT یکی از شناخته‌شده‌ترین روش‌های درمان روان‌شناختی است که بر تغییر افکار و رفتارهای ناسالم تمرکز دارد. این روش به افراد کمک می‌کند تا افکار منفی خود را شناسایی کرده و آن‌ها را با افکار منطقی و سازنده جایگزین کنند. طرح‌واره‌درمانی نیز از اصول CBT برای تغییر باورهای منفی ریشه‌دار استفاده می‌کند.

روان‌تحلیلی روابط شیء (Object Relations Theory)
این نظریه بر چگونگی شکل‌گیری روابط بین فردی در اوایل کودکی و تأثیر آن بر روابط آینده تمرکز دارد. طرح‌واره‌های ناسازگار اولیه معمولاً نتیجه تجارب ناپایدار در روابط اولیه کودک با والدین یا مراقبان اصلی هستند. درمانگران طرح‌واره‌درمانی از این نظریه برای درک عمیق‌تر مشکلات هیجانی بیماران استفاده می‌کنند.

نظریه دلبستگی (Attachment Theory)
این نظریه بیان می‌کند که کیفیت دلبستگی در دوران کودکی بر نحوه شکل‌گیری روابط عاطفی و اجتماعی در بزرگسالی تأثیر دارد. افراد دارای دلبستگی ناایمن ممکن است طرح‌واره‌های ناسازگارانه‌ای مانند رهاشدگی یا محرومیت هیجانی را تجربه کنند که در طرح‌واره‌درمانی مورد بررسی و اصلاح قرار می‌گیرند.

گشتالت‌درمانی (Gestalt Therapy)
گشتالت‌درمانی بر آگاهی از لحظه حال، پذیرش خود و یکپارچه‌سازی بخش‌های مختلف شخصیت فرد تمرکز دارد. این روش در طرح‌واره‌درمانی به بیماران کمک می‌کند تا احساسات سرکوب‌شده خود را شناسایی کرده و با آن‌ها روبه‌رو شوند، که در نتیجه منجر به بهبود خودآگاهی و تغییر الگوهای ناسازگار می‌شود.

محور دو (Axis II – DSM)
در نسخه‌های قدیمی DSM (راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی)، اختلالات شخصیتی در محور دو طبقه‌بندی می‌شدند. طرح‌واره‌درمانی بیشتر برای درمان اختلالات شخصیتی، به‌ویژه اختلال شخصیت مرزی و اجتنابی، به کار می‌رود و در این زمینه بسیار مؤثر شناخته شده است.

DSM (راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی)
DSM یک سیستم طبقه‌بندی رسمی برای اختلالات روانی است که توسط انجمن روان‌پزشکی آمریکا منتشر شده است. طرح‌واره‌درمانی به‌عنوان روشی کارآمد برای درمان بسیاری از اختلالات روان‌شناختی که در DSM تعریف شده‌اند، مانند افسردگی مزمن، اضطراب و اختلالات شخصیت، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نیاز به صحبت با یک فرد متخصص درباره نگرانی‌هات داری؟ کلیک کن.

دکتر درمان تحلیلی / روانکاوی

نحوه اثرگذاری طرحواره درمانی

درمان در این روش اغلب با تمرکز بر ارزیابی استفاده از یک یا چند مورد از سه سبک مقابله‌ای غیرمفید که اجتناب، تسلیم یا جبران بیش از حد نامیده می‌شوند، آغاز می‌گردد. اجتناب شامل فرار یا طفره رفتن مداوم فرد از اتفاقی است که ممکن است طرحواره را تحریک کند. تسلیم شامل بازگشت به یک طرحواره قدیمی از قبل موجود است. جبران بیش از حد یا ضدحمله هم باعث می‌شود که فرد تلاش قابل توجهی برای اطمینان از به ثمر نرسیدن نتیجه درک شده منفی داشته باشد.

انتظارات درمانی طرحواره درمانی

طرحواره درمانی برای رفع نیازهای برآورده نشده و کمک به مراجعان برای شکستن الگوهای تفکر، احساس و رفتار که اغلب سرسخت هستند، طراحی شده است.

درمان طرحواره محور نتایج قابل توجهی در کمک به افراد برای تغییر الگوهایی که برای مدت طولانی با آن زندگی کرده‌اند، نشان داده است. حتی زمانی که روش‌ها و تلاش‌های دیگری که قبلاً امتحان کرده‌اند ناموفق بوده است.

طرحواره درمانی برای چه افرادی موثر است؟

به طور کلی می‌توان گفت که طرحواره درمانی برای هر یک از افراد زیر مناسب و موثر است:

• افراد دارای اضطراب
• مبتلایان به افسردگی مزمن و دارای افسردگی
• افراد دارای رفتار مجرمانه
• مبتلایان به اختلالات تغدیه ای
• در صورت ابتلا به استرس پس از سانحه
• در شرایط وجود مسائل مربوط به رابطه
• افراد دارای سابقه سوء مصرف مواد

نتیجه گیری و راهنمای مراجعه به دکتر

همه افراد برای تشخیص نیاز به طرحواره درمانی نیاز به یک ویزیت یا مشاوره اولیه دارند. این اقدام به فرد و پزشک کمک می‌کند تا با دلایلی منطقی‌تر نیاز به طرحواره درمانی را تشخیص دهند. در طول این جلسه شرایط بیمار سنجیده شده و نحوه درمان و چگونگی جلسات برای او شرح داده می‌شود. همچنین تعداد تقریبی جلسات و طول دوره درمان هم توسط طرحواره درمانگر به شخص اعلام می‌شود. در این شرایط فرد می‌تواند با در نظر داشتن تمامی جوانب، تصمیم خود را برای شروع دوره طرحواره درمانی نهایی کند.

شما می‌توانید نوبت ویزیت با فوق تخصص روانشناسی یا مشاوره تلفنی و حتی آنلاین خود با تراپیست آنلاین را از طریق وبسایت دکترتو ثبت و دریافت کنید. دکترتو مرجعی جامع از اطلاعات تمامی پزشکان در همه شهرهای ایران است. 

دکترتو مراقب سلامتی شماست!