فهرست مطالب
خلاصه این مطلب را در این پادکست گوش دهید:
کیست تخمدان یک بیماری شایع در بین زنان و دختران است که ممکن است هر خانمی در طول زندگی خود حداقل یکبار به آن دچار شود. این عارضه عموما خطرناک نیست و بدون دارو یا درمان ناپدید میشود اما درصورتیکه رشد کند یا بترکد میتواند خطرناک و دردآفرین باشد. مراجعه به متخصص زنان یا دکتر مامایی، اولین قدم برای درمان آن است. اگر دچار کیست تخمدان شدهاید نگران نباشید! میتوانید از طریق سامانه دکترتو با بهترین دکتر زنان به صورت تلفنی صحبت کنید و مشاوره بگیرید. در ادامه انواع کیست تخمدان را بررسی میکنیم و به علائم و عوارضی که کیست ایجاد میکند میپردازیم. با ما همراه باشید تا نحوه درمان و علل ایجاد کیست تخمدان را توضیح دهیم.
کیست تخمدان چیست؟
تخمدان بخشی از سیستم تولید مثل زنان است که به صورت یک جفت بادامی شکل در دو طرف رحم قرار دارد و از طریق لوله فالوپ به هم متصل است. تخمدانها علاوه بر اینکه به صورت ماهیانه یک عدد تخمک آزاد میکنند، هورمونهای استروژن و پروژسترون را نیز ترشح میکنند.
کیست تخمدان به انگلیسی Ovarian Cysts، کیسههایی پر از مایع (گاهی اوقات جامد) با غشایی نازک است که میتواند درون تخمدان در دستگاه تناسلی زنان یا روی آن رشد کند. اندازه کیستها ممکن است به اندازه یک فندق یا یک توپ بیسبال باشد. کیست معمولا بیخطر است و علائمی ایجاد نمیکند و ممکن است در طی چرخه قاعدگی مکررا به وجود بیاید و از بین برود.
این نوع کیست در صورتی کشف میشود که به دلایل دیگری به پزشک زنان مراجعه کرده باشید. گاهی اوقات کیستها به قدری بزرگ میشوند که عملکرد تخمدان را دچار اختلال میکنند و انواعی از درد را در ناحیه لگن یا پایین شکم ایجاد میکنند. در صورتیکه کیست بترکد خطرناک میشود.
آیا در هر دو تخمدان کیست داریم؟
کیست ممکن است در هر دو تخمدان شما یا یکی از آنها ایجاد شود. کیست از نظر اندازه یا محل قرار گیری متفاوت است و در هر دوره زندگی یک زن امکان دارد یکی از تخمدانهای او را درگیر کند. همانطور که قبلا اشاره کردیم، معمولا کیست تخمدان خطر خاصی ندارد اما ممکن است در موارد نادری تبدیل به توده سرطانی شود یا اینکه به قدری بزرگ و سنگین شود که وزن نامعقول آن باعث پیچش تخمدان و خونریزی داخلی شود.
چه موقع فولیکول تبدیل به کیست میشود؟
فولیکول حاوی مایعی است که از تخمک در حین رشد محافظت میکند و زمانی که تخمک آزاد میشود میترکد. اما گاهی اوقات یک فولیکول تخمک را آزاد نکرده یا مایع خود را تخلیه نمیکند. اگر تخمک را آزاد نکند، پس از آزاد شدن تخمک منقبض میشود. اگر این اتفاق بیفتد، فولیکول متورم شده و به کیست تبدیل میشود.
انواع کیست تخمدان کدامند؟ + شکل کیست تخمدان
به صورت کلی تخمدانها ممکن است دچار انواعی از کیستهای فانکشنال (عملکردی) یا پاتولوژیک شوند که اصولا خوش خیم هستند. در ادامه انواع کیست را معرفی میکنیم و متوجه میشویم که کدام کیست تخمدان خطرناک است.
۱. کیست فولیکولی یا فولیکولار (کیست فیزیولوژی)
کیست فولیکولی که به کیست ساده نیز معروف است، رایج ترین نوع کیست تخمدان است و در دسته کیستهای فانکشنال قرار میگیرد. فولیکولها تعدادی کیسه طبیعی در تخمدان هستند که هر کدام حاوی یک تخمک و مقداری مایع است. در چرخه قاعدگی فولیکول رشد میکند و در نهایت برای آزاد کردن تخمک باز میشود.
در صورتی که فولیکول بیش از حد طبیعی رشد کند و باز نشود، کیست فولیکولار (فولیکولی) به وجود میآید. این نوع کیست بسیار رایج و بی خطر است و معمولا بدون احتیاج به دارو، طی یک یا دو دوره قاعدگی از بین میرود. فرد ممکن است بارها به این نوع کیست دچار شود و بدون آنکه بفهمد در بدنش دفع شود.
آیا کیست تخمدان فانکشنال باعث نازایی میشود؟
کیستهای عملکردی یا فانکشنال در طول چرخه قاعدگی طبیعی ایجاد میشوند و باعث ناباروری نشده یا به آن کمک نمیکنند.
متن انگلیسی:
به نقل از سایت clevelandclinic
Sometimes, your corpus luteum will keep growing instead of breaking down when it should. When this happens, your corpus luteum fills with fluid, creating a cyst.
ترجمه فارسی:
گاهی جسم زرد به جای کوچک شدن رشد میکند و با مایع پر میشود که تشکیل کیست میکند.
۲. کیست جسم زرد یا کیست لوتئال چیست؟
زمانی که فولیکول پاره میشود و علائم تخمک گذاری انجام میشود، کیسه فولیکولِ خالی منقبض میشود و نوعی توده سلولی ایجاد میکند که کورپوس لوتئوم یا جسم زرد نام دارد. کورپوس لوتئوم با ترشح هورمون استروژن و پروژسترون رحم را برای بارداری آماده میکند.
عوارض کیست لوتئال در بارداری خطرناک است. در صورتی که فولیکول پس از باز شدن و آزاد کردن تخمک، بدون اینکه منقبض شود مجددا بسته و پر از مایع میشود. در این شرایط کیست جسم زرد یا لوتئال به وجود میآید که معمولا پس از گذشت چند هفته برطرف میشود.
کیست لوتئال از دسته کیستهای فانکشنال است و نسبت به کیستهای فولیکولی نادرتر است اما امکان دارد رشد کند و با ترکیدن باعث خونریزی یا پیچخوردگی تخمدان شود.
کیست لوتئال در بارداری خطرناک است؟
اگر باردار هستید، کیست در بارداری روی جنین نیز تاثیری نخواهد داشت. در موارد بسیار نادری که کیست آنقدر بزرگ میشود که میتواند به تخمدانهای شما آسیب برساند یا خطراتی برای بارداری شما ایجاد کند، پزشک میتواند آن را برداشته و به شما پروژسترون اگزوژن بدهد تا جایگزین پروژسترون ساخته شده توسط جسم زرد شود.
اندازه کیست لوتئال چقدر است؟
کیستهای جسم لوتئال معمولاً کمتر از ۳ سانتیمتر قطر دارند و با دیوارهای ضخیم، تودهدار یا پر متراکم مشخص میشوند.
۳. کیست اندومکسیوما یا کیست غیر فیزیولوژی
کیست اندومکسیوما ریشه فیزیولوژی ندارد و در هر دوره پریودی، این کیست در بخش مخاط رحم وجود دارد. این کیست غیرفیزیولوژی هیچ راه خروجی ندارد و به دلیل تجمع خون در کیست با هر سیکل قاعدگی بزرگتر میشود و رفع نمیشود. این نوع کیست با دارو قابل درمان نیست.
۴. کیست شکلاتی تخمدان یا آندومتریوما
كيست شكلاتي تخمدان یا بیماری آندومتریوز چیست؟ آندومتر بخشی از بافت داخلی رحم است. در صورتی که آندومتر جایی خارج از رحم رشد کند باعث به وجود آمدن وضعیتی میشود که به آن آندومتریوز میگویند.
اگر آندومتریوز به داخل تخمدان سرایت کند باعث به وجود آمدن کیستهای شکلاتی میشود. کیست شکلاتی یا آندومتریوما حاوی خون غلیظ و متمایل به قهوهای است. این کیست در دسته کیستهای پاتولوژیک قرار میگیرد و درمان قطعی آن جراحی است.
۵. کیست هموراژیک تخمدان چیست؟
درواقع کیست هموراژیک زمانی به وجود میآید که کیستهای تخمدان به هر دلیلی خونریزی کنند. این کیست معمولا با درد همراه است. علت عمده ایجاد کیست هموراژیک مشکلات تخمک گذاری است و فقط برای خانمهایی که یائسه نشدهاند به وجود میآید.
۶. کیست درموئید یا تروتوماس
منشا کیست درموئید جنینی است پس برای خانمهای مجرد و یائسه به وجود نمیآید. این کیست زمانی تشکیل میشود که بخشی از سلولهای جنین در داخل بدن مادر باقی بماند. این سلول جنینی رشد میکند و ممکن است در تخمدان بافت چربی، غضروف، مو یا حتی دندان به وجود بیاورد و به این ترتیب کیست درموئید ایجاد شود. کیست درموئید از دسته کیستهای پاتولوژیک و خوشخیم است. کیست درموئید معمولا علائم ندارد و درمان آن با جراحی امکانپذیر است.
۷. کیست سیست آدنوما
این نوع کیست غیرسرطانی است اما در خارج از تخمدان و در سطح خارجی آن ایجاد میشود. آدنومها تومورهای غیرسرطانی هستند. آنها ممکن است در امتداد غدد فوق کلیوی، تخمدان، پاراتیروئید یا هیپوفیز شما رشد کنند. اگر آدنوم شما کوچک است، پزشک ممکن است از درمان دارویی استفاده کند. در موارد شدیدتر، ممکن است به جراحی برای برداشتن آدنوم نیاز داشته باشید.
۸. کیست اینکلوژن تخمدان
کیستهای انکلوژن کیستهای خوشخیم هستند که معمولاً در زنان یائسه دیده میشوند. ویژگی اصلی آنها این است که معمولا کوچک بوده (کمتر از ۵ سانتیمتر) و دیوارههای صاف و بدون جدا شدن دارند. آنها میتوانند در طول زمان تغییر کنند و اغلب ناپدید میشوند.
۹. کیست های بدخیم تخمدان و ابتلا به سرطان تخمدان
تا اینجا همه انواع کیست تخمدانی که معرفی کردیم خوش خیم بودند و با دارو یا جراحی قابل درمان بودند اما کیستهای بدخیم، سرطانی هستند. این نوع کیستها باید سریع تشخیص داده شوند و درمان شوند تا مشکل وخیمی ایجاد نکنند. متاسفانه این نوع کیست دیر علائم نشان میدهد و زود تشخیص داده نمیشود.
معمولا بیماران به دلایل گوارشی یا سایر بیماریها به پزشک مراجعه میکنند و متوجه علائم سرطان تخمدان میشوند اما این زمانی اتفاق میافتد که سرطان پیشرفت کرده و به بافتهای اطراف متاستاز کرده است. متاسفانه سرطان تخمدان قابل پیشگیری نیست و درمان آن با دارو یا جراحی به سختی امکان پذیر است.
۱۰. تفاوت کیست تخمدان با تخمدان پلی کیستیک یا تنبلی تخمدان چیست؟
برای اینکه هر ماه تخمک گذاری شود، یکی از فولیکولهای تخمدان رشد میکند و وقتی به حد معینی رسید میترکد و تخمک آزاد میشود. فردی که به تنبلی تخمدان مبتلا است، چندین تا از فولیکولهایش با هم رشد میکنند اما به یکباره رشد آنها متوقف میشود و هیچکدام تخمک آزاد نمیکنند و این از مهمترین علائم تنبلی تخمدان است.
دوباره در ماه بعد همان فولیکولها با هم رشد میکنند. این موضوع باعث ایجاد زنجیرهای از فولیکولهای نترکیده میشود که حاوی مقداری مایع هستند و به آنها پلی کیستیک میگویند.
علائم کیست تخمدان چیست؟
کیستهایی که کوچک هستند معمولا علائم خاصی ایجاد نمیکنند اما زمانی که کیست تخمدان بزرگ شود امکان دارد باعث بروز برخی علائم مانند تغییرات در قاعدگی، علائم گوارشی و دردهای لگنی شود. در ادامه به برخی از علائم کیست تخمدان اشاره کردهایم:
- قاعدگی نامنظم
- درد هنگام رابطه جنسی
- حساسیت سینه
- علائم مشکلات هورمونی در زنان
- نفخ شکم
- حرکات رودهای دردناک
- درد در ناحیه شکم
- درد در ناحیه کمر، لگن و ران
کیستهای خفیف معمولا به طور تصادفی حین یک سونوگرافی کشف میشود اما گاهی اوقات وضعیت کیست وخیم است و ممکن است در اثر ترکیدگی کیست یا پیچ خوردگی تخمدان علائم زیر بروز کند:
- تب
- ضعف و سرگیجه
- حالت تهوع و استفراغ
- تنفس شدید و تند
- درد بسیار شدید لگن
- خونریزی غیر طبیعی واژینال
- تکرر ادرار
متن انگلیسی:
به نقل از سایت unmhealth
Ovarian cysts are common and usually painless and harmless, but they might present painful symptoms that are treatable with medication or surgery
ترجمه فارسی:
کیست تخمدان یک بیماری شایع و معمولاً بدون درد و بی ضرر است، اما ممکن است علائم دردناکی داشته باشد که با دارو یا جراحی قابل درمان است.
کیست تخمدان در یائسگی ایجاد می شود؟
اکثر کیستهای تخمدان به چرخه قاعدگی ربط دارند و تعدادی از آنها وابسته به سیکل قاعدگی نیستند. کیست تخمدان پس از یائسگی زودرس کمتر دیده میشود اما اگر زنان یائسه دچار کیست شوند احتمال اینکه تبدیل به سرطان شود زیاد است. این زنان باید وضعیت سلامت تخمدان خود را مرتب چک کنند.
کیست تخمدان در بارداری خطرناک است؟
در دوران بارداری نوع خاصی از کیست به وجود میآید که نه تنها خطری ندارد بلکه در ۱۲ هفته اول بارداری به حفاظت از جنین کمک میکند و پس از آن در بدن دفع میشود؛ اما گاهی اوقات ممکن است این کیست تا انتهای بارداری از بین نرود که در این صورت باعث خونریزی یا پیچیدگی رحم میشود. با رسیدن به این مرحله باید کیست را با جراحی خارج کرد.
علل به وجود آمدن کیست تخمدان چیست؟
علت به وجود آمدن کیست تخمدان متفاوت است و میتواند ژنتیکی یا محیطی باشد. برخی از علتهای ایجاد کیستهای تخمدانی شامل موارد زیر هستند: مشکلات هورمونی، اندومتریوز، بارداری و عفونتهای شدید لگنی. جالب است بدانید که کیستهای تخمدانی قبلی هم میتوانند باعث بروز کیستهای تخمدانی فعلی شوند. در جدول زیر به تک تک این موارد پرداختهایم.
انواع علل کیست | توضیحات |
---|---|
ژنتیک | خانمهایی که دچار این مشکل میشوند معمولا زمینه ژنتیکی دارند و ممکن است مادر یا خواهرشان نیز دچار کیست شده باشند. |
مشکلات هورمونی | اختلالات هورمونی ممکن است در چرخه تخمکگذاری مشکلاتی به وجود بیاورد. مثلا رشد فولیکول را دچار اشکال کند و تخمکگذاری انجام نشود. در این حالت ممکن است فولیکول یا کیسه زرده تبدیل به کیست شود. شایان ذکر است که کیستهای فولیکولی و لوتئال خودشان نیز باعث اختلالات هورمونی میشوند. |
آندومتریوز | آندومتریوز به شرایطی گفته میشود که سلولهای بافت داخلی رحم (آندومتر) در جایی به جز داخل رحم ایجاد شود. اگر آندومتر به تخمدان نفوذ کند، با هر چرخه قاعدگی بافت آندومتر هم به تغییرات هورمونی پاسخ میدهد و ریزش و خونریزی میکند. این مساله باعث ایجاد کیست شکلاتی میشود. |
بارداری | در اوایل بارداری به طور طبیعی در تخمدانهای همه خانمها کیست جسم زرد تشکیل میشود. این کیست تا زمان تشکیل شدن جفت (هفته دوازدهم)، به حاملگی کمک میکند و با ترشح هورمون پروژسترون از جنین محافظت میکند. کیست جسم زرد گاهی ممکن است تا اواخر بارداری باقی بماند که باید برداشته شود. |
عفونتهای شدید لگن | گاهی اوقات عفونتهای لگن به تخمدان و لولههای فالوپ سرایت میکند و باعث تشکیل کیست میشود. |
کیست تخمدان قبلی | اگر شما سابقه ایجاد کیست در تخمدانتان داشتهاید مستعد ابتلای مجدد به آن هستید. |
چه افرادی در معرض ابتلا به کیست تخمدان هستند؟
همه زنان و دخترانی که پریود میشوند ممکن است دچار کیست شوند. شما ممکن است از وجود کیست خود بی خبر باشید و تا آخر عمرتان هم ایجاد، دفع یا افتادن کیست تخمدان را احساس نکنید. این کیستها بی خطر هستند. زمانی متوجه کیست خواهید شد که تعداد یا سایز آن افزایش یابد. حدود ۸ درصد از زنان دچار کیستهای وخیمی میشوند که نیاز به جراحی دارند.
خوردن چه چیزی باعث کیست تخمدان می شود؟ (غذاهای مفید برای کیست تخمدان)
برای کیست تخمدان چی خوبه بخوریم و چه میوه هایی برای درمان کیست تخمدان مفید است؟ رژیم غذایی کیست تخمدان باید شامل سبزیجات با برگ سبز، سیب زمینی شیرین، کلم، بادمجان، هویج و کلم بروکلی در مقادیر زیاد باشد. مشتی آجیل، هندوانه، پرتقال، گلابی و زردآلو نیز بسیار مهم است.
روش و نحوه تشخیص کیست تخمدان چیست؟
از کجا بفهمیم کیست تخمدان داریم؟ معمولا متخصص زنان و زایمان با معاینه فیزیکی لگن و چکاپ رحم و تخمدان بیمار میتواند کیست تخمدان را تشخیص دهد. در صورتی که پزشک متوجه تورم یکی از تخمدانها شود، انجام برخی از آزمایشها و تستها را به بیمار توصیه میکند. آزمایشهای تشخیص کیست تخمدان شامل موارد زیر هستند.
۱. سونوگرافی کیست تخمدان
سونوگرافی اولتراسوند نوعی آزمایش تصویربرداری از اندامهای داخلی است که بر پایه امواج اولتراسوند میتواند تصاویر واضحی از کیست، محل دقیق و اندازه آن ایجاد کند.
۲. سی تی اسکن
این روش نیز یکی از روشهای تصویربرداری از اندامهای داخلی است اما از سونوگرافی دقیقتر است.
۳. ام آر آی
MRI نوعی تصویربرداری است که بر پایه میدانهای مغناطیسی تصاویر واضحی از اندامهای داخلی ایجاد میکند.
۴. آزمایش خون
آزمایش خون برای تشخیص کیستهای سرطانی استفاده میشود. در این روش سطح پروتئین خاصی در بدن سنجیده میشود. وجود سطوح بالای این پروتئین نشاندهنده علائم سرطان تخمدان است. علاوه بر سرطان، فیبروم رحم و آندومتریوز نیز باعث افزایش سطح این پروتئین میشود.
روش های درمان کیست تخمدان کدامند؟
بسته به نوع کیست، روش درمان بسیار متفاوت است. اکثر کیستها نیازی به درمان ندارند و پس از گذشته چند سیکل قاعدگی، بدن به طور طبیعی آن را از بدن حذف میکند. درمان کیست زمانی ضرورت پیدا میکند که کیست پاره شود یا خودبهخود رفع نشود. نوع درمان کیست بر اساس سن فرد، نوع و اندازه کیست، علائم و وضعیت تاهل او تعیین میشود. رایجترین روشهای درمانی کیست شامل مصرف دارو، روشهای خانگی (درمانهای نگهدارنده و علامتی)، درمانهای طب سنتی همچون استفاده از داروهایی چون بومادران و در نهایت جراحی است. برای انتخاب بهترین روش درمان کیست تخمدانی باید با پزشک زنان مشورت کنید.
در مواردی که کیست بزرگ باشد یا ایجاد علايم ناراحت کننده بکند، باید از روشهای درمانی تهاجمی به عبارتی قاتل کیست تخمدان مانند داروهای هورمونی و کوچککنندهی کیست یا جراحی کمک گرفت.
عوارض کیست تخمدان چیست؟
کیست تخمدان معمولا مشکل بزرگی به وجود نمیآورد اما گاهی اوقات میتواند خطرناک باشد و عوارض زیر را ایجاد کند:
- پیچخوردگی تخمدان: اگر کیست تخمدان بزرگ باشد میتواند باعث پیچ خوردگی یا تکان خوردن تخمدان از جایش شود که منجر به قطع شدن جریان خون به تخمدان میشود. این مساله میتواند باعث درد ناگهانی و شدید لگن یا حالت تهوع و استفراغ شود. در صورتی که این عارضه درمان نشود میتواند باعث مرگ بافت تخمدان شود.
- ترکیدن کیست: اگر این شرایط به اندازه خطرناک کیست تخمدان برسد امکان ترکیدن آن وجود دارد. در این حالت شما درد شدیدی را در قسمت پایین شکم حس خواهید کرد. اگر کیست عفونی باشد دردی که متحمل میشوید دوچندان میشود و ممکن است خونریزی رخ دهد. ترکیدن کیست میتواند زندگی فرد را به خطر بیندازد.
- نارسایی تخمدان: نارسایی زودرس تخمدان زمانی اتفاق می افتد که تخمدانها قبل از ۴۰ سالگی کار نکنند. بسیاری از زنان به طور طبیعی در سن ۴۰ سالگی کاهش باروری را تجربه میکنند. اما این اتفاق ممکن است باعث یائسگی زودرس یا قاعدگی نامنظم شود.
- سرطان: در موارد نادر ممکن است کیست تبدیل به سرطان شود. این مورد معمولا درمورد کیست آندومتریوما اتفاق میافتد.
راه پیشگیری از کیست تخمدان چیست؟
متاسفانه هیچ راهی برای جلوگیری از ایجاد کیست تخمدان وجود ندارد و ابتلا به این عارضه اجتناب ناپذیر است اما شما میتوانید با انجام آزمایش سونوگرافی به صورت ماهیانه از وجود آن به موقع با خبر شوید. سیکل قاعدگی نامنظم نیز میتواند هشداری برای ایجاد کیست تخمدان در بدن باشد.
اما نگران نباشید کیست یک بیماری شایع است و قریب به ۹۰ درصد خطر خاصی برای فرد ایجاد نمیکند و خود به خود رفع میشود اما باید مراقب انواع خطرناک کیست باشید به خصوص خانمهایی که سن بالاتری دارند بیشتر در معرض کیست بدخیم هستند.
نتیجه گیری و راهنمای مراجعه به دکتر
در این مطلب از مجله دکترتو سعی کردیم اطلاعات کاملی درمورد کیست تخمدان و انواع آن در اختیار شما قرار دهیم و توضیحات کافی درمورد علائم و علل ایجاد کیست و نحوه درمان آن ارائه دهیم. کیست تخمدان بسیار شایع است و معمولا خطرناک نیست اما اگر بزرگ شود احتمالا علائم و عوارضی را برای شما ایجاد میکند که با تجویز متخصص زنان و زایمان میتوانید آن را بردارید.
اگر مشکوک هستید که دچار کیست شدهاید یا علائم خاصی دارید میتوانید از مجربترین دکتر متخصص زنان و فوق تخصص مامایی در دکترتو اقدام به گرفتن نوبت حضوری به صورت آنلاین کنید.
دکترتو، مراقب سلامتی شماست!