فهرست مطالب
گاهی التهاب کبد تنها یک نشانه است و علت اصلی آن در جایی پنهان شده که کمتر انتظارش را داریم؛ از یک ویروس ساده گرفته تا دارویی بیضرر و بهظاهر روزمره. هپاتیت نامی برای مجموعهای از بیماریهاست که منشأهای کاملاً متفاوتی دارند و همین موضوع، تشخیص و درمان آن را چالشبرانگیز میکند. آیا هر هپاتیتی از نوع ویروسی است؟ یا ممکن است بدن خودمان عامل التهاب آن باشد؟ دانستن تفاوت میان علت بیماری هپاتیت مثل ویروس، بیماری خودایمنی، مصرف داروها و اختلالات متابولیک میتواند مسیر درمان را تغییر دهد و از آسیبهای جبرانناپذیر جلوگیری کند. درک درست از دلایل ابتلا به هپاتیت، نخستین گام برای پیشگیری و کنترل آن است. در این مطلب از دکترتو، با علت هپاتیت و مهمترین عوامل ایجاد آن آشنا میشوید.
علت هپاتیت چیست؟
علت بیماری هپاتیت بسته به نوع آن متفاوت است. برخی از انواع هپاتیت به واسطه ویروسها ایجاد میشوند، در حالی که برخی دیگر ممکن است ناشی از مصرف الکل، داروها یا واکنشهای ایمنی بدن به سلولهای کبدی باشند. در بیشتر موارد، هپاتیت به صورت ویروسی شناخته میشود که با انواع A، B، C، D و E طبقهبندی میشود. هر کدام از این ویروسها نحوه انتقال و تأثیر متفاوتی بر بدن دارند. تشخیص دقیق علت بیماری هپاتیت، مسیر درمان و پیشگیری از عود را تعیین میکند.
یکی از مهمترین علل بیماری هپاتیت، ابتلا به ویروسهای هپاتیت است. این ویروسها بسته به نوع، از طریق مواد غذایی آلوده، تماس با خون، رابطه جنسی محافظتنشده یا استفاده از وسایل تزریقی مشترک منتقل میشوند. علاوه بر این، برخی موارد علت ابتلا به هپاتیت به اختلالات سیستم ایمنی بدن مربوط است که سلولهای کبدی را به اشتباه هدف قرار میدهد. استفاده بیرویه از برخی داروها یا مصرف طولانیمدت الکل نیز ممکن است موجب التهاب کبد و در نتیجه بروز هپاتیت شود.
- انواع ویروس های هپاتیت
- ویروس های غیرهپاتیتی مثل EBV و CMV
- مصرف الکل (هپاتیت الکلی)
- مصرف برخی داروها
- سموم شیمیایی
- بیماری های خودایمنی
- اختلالات متابولیک
- کبد چرب شدید
۱. انواع ویروس های هپاتیت
ویروسهای A، B، C، D و E دلایل اصلی هپاتیت عفونی هستند. هپاتیت A و E عمدتا از راه خوراکی و آب و غذای آلوده منتقل میشوند و معمولا حاد و خودمحدودشوندهاند. هپاتیت B، C و D بیشتر از طریق خون و مایعات بدن منتقل میشوند و خطر مزمن شدن و آسیب طولانیمدت کبدی دارند. شناخت نوع ویروس برای درمان ضدویروس، پیگیری و پیشگیری خانواده و اطرافیان ضروری است. از نظر جدی بودن عوارض انواع هپاتیت، اگر هپاتیت B و C درمان نشوند میتوانند به سیروز و سرطان کبد برسند، در حالی که هپاتیت A معمولا مزمن نمیشود. واکسیناسیون برای هپاتیت A و B در دسترس است و نقش مهمی در کاهش علت ابتلا به هپاتیت و پیشگیری از آن در جامعه دارد.
۲. ویروس های غیرهپاتیتی مثل EBV و CMV
برخی ویروسهای عمومی بدن مثل EBV و CMV مستقیما ویروس هپاتیت نیستند، اما میتوانند باعث التهاب خفیف تا متوسط کبد شوند. این درگیریها معمولا گذرا هستند و با درمان عفونت اصلی درمان میشوند. در افراد با ضعف ایمنی، ممکن است شدت آسیب کبدی بیشتر باشد. در این موارد افزایش آنزیمهای کبدی، خستگی، بیاشتهایی و گاهی زردی دیده میشود. درمان بر مدیریت عفونت زمینهای و پایش عملکرد کبد متمرکز است.
متن انگلیسی:
به نقل از my.clevelandclinic
Many things can cause hepatitis. The most common cause is exposure to viruses. Health conditions that damage your liver can cause hepatitis. So can exposure to toxins like alcohol, drugs — including medications — and chemicals.
ترجمه متن:
عوامل زیادی میتوانند باعث هپاتیت شوند. شایعترین علت، مواجهه با ویروسهاست. برخی وضعیتهای سلامتی که به کبد آسیب میزنند میتوانند هپاتیت ایجاد کنند. همچنین قرار گرفتن در معرض سموم مانند الکل، مواد مخدر و داروها و مواد شیمیایی نیز میتواند موجب هپاتیت شود.
۳. مصرف الکل (هپاتیت الکلی)
مصرف مزمن الکل یکی از دلایل هپاتیت است که از استئاتوز ساده تا استئاتوهپاتیت الکلی و سیروز پیش میرود. متابولیتهای الکل و استرس اکسیداتیو سلولهای کبد را تخریب میکند و باعث پاسخ التهابی مزمن میش.ند. ترک کامل الکل، تغذیه کافی و گاهی درمان دارویی اساس مدیریت این علت است. ادامه مصرف الکل ریسک نارسایی کبد و مرگ را بالا میبرد و طول عمر افراد مبتلا به هپاتیت را کمتر میکند.
در فضای آلوده زندگی میکنی و نگران ابتلا به هپاتیت هستی؟
سوالات رو از متخصص کبد بپرس.
۴. مصرف برخی داروها
برخی از داروها میتوانند باعث ایجاد هپاتیت شوند. هپاتیت دارویی میتواند به دلیل مصرف دوز زیاد یا ناشی از حساسیت به دارو باشد. آنتیبیوتیکها، داروهای ضدسل، ضدتشنجها و بعضی گیاهان دارویی گزارشهای شایعی از آسیب کبدی دارند. برخی داروها و حتی بعضی مکملهای گیاهی میتوانند باعث هپاتیت دارویی شوند، بهخصوص اگر در دوز بالا، طولانیمدت یا بدون نظر پزشک مصرف شوند؛ بنابراین پیش از مصرف طولانیمدت داروهای پرریسک باید با پزشک مشورت و عملکرد کبد بررسی شود.. اصل راه های درمان هپاتیت در این مرحله، قطع مصرف داروی عامل و پایش نزدیک است. پیش از شروع داروهای پرریسک، ارزیابی پایه کبد و آموزش علائم هشدار ضروری است.
۵. سموم شیمیایی
اگر شغل شما در معرض با برخی سموم و حلالها است ممکن است کبد شما آسیب ببیند. این سموم با متابولیتهای سمی، نکروز یا التهاب ایجاد میکنند. پیشگیری با تهویه مناسب، وسایل حفاظت فردی و کنترل منبع مواجهه انجام میشود. در صورت بروز علائم هپاتیت ناشی از این شرایط، باید فورا از این محیط خارح شوید و درمانهای حمایتی لازم را انجام دهید. آموزش ایمنی در محیط کار از بروز این علت ابتلا به هپاتیت جلوگیری میکند.
۶. بیماری های خودایمنی
برخی از بیماریهای خودایمنی میتوانند به کبد هم آسیب بزنند و حالتی شبیه هپاتیت ایجاد کنند. در این حالت آنزیمهای کبدی بالا میرود و گاهی صفرا خوب تخلیه نمیشود. تشخیص با شرححال، معاینه، آزمایش خون برای آنزیمها و آنتیبادیها و اگر لازم باشد سونوگرافی یا نمونهبرداری انجام میشود. درمان هم بیشتر روی کنترل همان بیماری زمینهای متمرکز است؛ مثلا استفاده از کورتون و داروهای سرکوب ایمنی، اورسوبایل برای مشکلات صفراوی، رژیم بدون گلوتن در سلیاک یا اقدامات آندوسکوپی برای باز کردن تنگیهای صفراوی. برخی از بیماریهای مهم خودایمنی که میتوانند باعث درگیری کبد شوند عبارتند از:
- لوپوس اریتماتوز سیستمیک
- کلانژیت اولیه صفراوی PBC
- کلانژیت اسکلروزان اولیه PSC
- بیماری مرتبط با IgG4 شامل کلانژیت IgG4 و پانکراتیت خودایمنی
- بیماری سلیاک
- سندرم شوگرن
- اختلالات خودایمنی تیروئید و برخی بیماریهای روماتولوژیک دیگر
میدونستی یکی از دلایل ابتلا به هپاتیت رابطه جنسی ناایمنه؟ همین الان با دکتر متخصص مشورت کن!
۷. اختلالات متابولیک
اختلالاتی مانند ویلسون، هموکروماتوز و کمبود آلفا یک آنتیتریپسین که از اختلالات متابولیک هستند، میتوانند علت هپاتیت باشند. تجمع مس یا آهن در کبد، التهاب و تخریب بافتی میآورد و در صورت تشخیص دیرهنگام به سیروز منتهی میشود. غربالگری خانوادگی، آزمایشهای اختصاصی و درمان هدفمند مثل کیلیتتراپی در ویلسون یا فلبوتومی در هموکروماتوز، سیر بیماری را تغییر میدهد.
۸. کبد چرب شدید
کبد چرب غیرالکلی در افراد مبتلا به چاقی و مقاومت انسولین ایجاد میشود و وقتی التهاب هم به این شرایط اضافه شود به استئاتوهپاتیت تبدیل میگردد. این حالت علت شایع هپاتیت مزمن خاموش است. اصلاح سبک زندگی، کاهش وزن تدریجی، کنترل دیابت و چربی خون پایه درمان این نوع هپاتیت است. پیگیری فیبروز برای پیشگیری از پیشرفت ضروری است.
| نوع هپاتیت | علت اصلی انتقال یا ایجاد بیماری | نکات مهم |
|---|---|---|
| هپاتیت A | ویروس مسری منتقل شده از طریق مصرف آب یا غذای آلوده، تماس با فرد آلوده (راه دهانی-مدفوعی) | شایع در مناطق با بهداشت ضعیف؛ عدم شستشوی دستها عامل مهم؛ ایمنی مادامالعمر پس از ابتلا |
| هپاتیت B | ویروس منتقل شده از طریق تماس با خون آلوده، سوزن مشترک، روابط جنسی محافظتنشده، از مادر به نوزاد | احتمال مزمن شدن بالا؛ واکسن پیشگیری دارد؛ افراد در مراکز درمانی و معتادان تزریقی در خطرند. |
| هپاتیت C | ویروس منتقل شده از طریق خون آلوده؛ سرنگ مشترک معتادان مهمترین عامل شیوع | بدون واکسن؛ اغلب بدون علامت است؛ انتقال جنسی کمتر رایج است. |
| هپاتیت D | فقط در افراد مبتلا به هپاتیت B؛ نیازمند ویروس B برای تکثیر؛ انتقال از طریق خون آلوده یا تماس جنسی | عفونت همزمان با B وضعیت را وخیمتر میکند؛ درمان دشوار |
| هپاتیت E | ویروس منتقل شده از طریق مصرف آب یا غذای آلوده؛ مشابه هپاتیت A اما خطرناکتر در بارداری | شایع در کشورهای در حال توسعه؛ بعد از سیل یا زلزله افزایش مییابد. |
| هپاتیت غیر فعال | وجود ویروس در بدن بدون علائم فعال و با سطح پایین فعالیت ویروس | ناقل بدون علامت است؛ ممکن است پس از تضعیف سیستم ایمنی فعال شود. |
| هپاتیت خودایمنی | حمله اشتباه سیستم ایمنی به سلولهای کبد؛ علت دقیق نامشخص، ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی | بیشتر در زنان؛ درمان با داروهای سرکوبکننده سیستم ایمنی |
عوامل خطر بیماری هپاتیت
بعضی رفتارها و شرایط، احتمال ابتلا بع هپاتیت یا بدتر شدن آن را بالا میبرند. اگر با خون یا مایعات بدن دیگران در تماس باشید، اگر بهداشت غذا و آب مناسب نباشد، یا اگر الکل و بعضی داروها را بیاحتیاط مصرف کنید، ریسک بالاتری دارید. بیماریهای زمینهای مثل دیابت و چاقی شکمی هم کبد را آسیبپذیر میکنند. آگاهی، واکسیناسیون و پرهیز از رفتارهای پرخطر میتواند بخش زیادی از این خطر را کم کند. بهطور خلاصه افرادی که شرایط زیر را دارند بیشتر در معرض خطر هپاتیت قرار دارند:
- استفاده مشترک از سرنگ یا وسایل تیز
- رابطه جنسی محافظتنشده یا داشتن شرکای متعدد جنسی
- دریافت خون یا فرآورده خونی ناسالم در گذشته
- تتو و پیرسینگ در مراکز غیرمجاز و غیراستریل
- مصرف مزمن الکل و چاقی
- دیابت و مقاومت به انسولین
- مصرف خودسرانه داروها و مکملهای گیاهی ناشناس
- تماس شغلی با خون و سوزن در کارکنان سلامت
- سفر به مناطق با شیوع بالا و بهداشت پایین
- سابقه خانوادگی برخی اختلالات کبدی و متابولیک
علت انتقال هپاتیت به سایر افراد
انتقال وقتی اتفاق میافتد که ویروس در مدفوع یا مایعات بدن فرد بیمار باشد و راهی برای ورود به بدن فرد سالم پیدا کند. نبود واکسیناسیون، ناآگاهی درباره راههای انتقال، بهداشت ضعیف و استفاده از وسایل غیر استریل مهمترین دلایل پخش شدن بیماری هستند. ویروسهای مختلف هپاتیت از راههای متفاوتی منتقل میشوند. شناخت راه های انتقال بیماری هپاتیت کمک میکند تا دقیقتر از این بیماری پیشگیری کنیم. هپاتیت A و E معمولاً از طریق آب و غذای آلوده است، در حالی که هپاتیت B، C و D عمدتاً از طریق تماس با خون آلوده یا رابطه جنسی محافظتنشده گسترش مییابند.
انتقال از مادر به نوزاد نیز ممکن است در برخی موارد اتفاق بیفتد. ابزارهای پزشکی یا آرایشی غیراستریل، استفاده مشترک از سوزنها، خالکوبی، سوراخ کردن بدن و حتی اصلاح با تیغ مشترک نیز از دیگر روشهای انتقال هستند. آموزشهای بهداشتی، استفاده از وسایل شخصی و تزریق واکسن، مهمترین راههای جلوگیری از انتقال بیماری هستند.
پیشگیری از ابتلا به بیماری هپاتیت
آگاهی از دلایل ابتلا به هپاتیت و راه های پیشگیری از ابتلا به بیماری هپاتیت خطر ابتلا به این بیماری را کمتر میکند. برای پیشگیری از بیماری هپاتیت، واکسیناسیون بهویژه برای نوع A و B بسیار مؤثر است. رعایت بهداشت فردی مانند شستن دستها و استفاده از آب و غذای سالم اهمیت زیادی دارد. استفاده از وسایل استریل در مراکز درمانی، دندانپزشکی و آرایشی از انتقال ویروس جلوگیری میکند. همچنین پرهیز از روابط جنسی محافظتنشده یکی از راههای کاهش خطر ابتلاست. اقدامات زیر نقش مهمی در پیشگیری از ابتلا به هپاتیت دارند:
- واکسیناسیون هپاتیت A و B طبق برنامه
- شستوشوی دست، استفاده از آب و غذای سالم بهویژه در سفر
- رابطه جنسی ایمن و پرهیز از سوزن و وسایل تیز مشترک
- انتخاب مراکز معتبر برای خدمات پزشکی، دندانپزشکی، تتو و پیرسینگ
- ترک الکل، کنترل وزن و قند خون، پرهیز از دارو و مکمل ناشناخته
- غربالگری هدفمند افراد پرخطر و مراجعه زودهنگام در صورت علائم
۴.۷ (۱۹۷۲ نظر)۴.۶ (۱۵۱۱ نظر)۴.۹ (۸۹۱ نظر)۴.۲ (۱۰۲۵ نظر)۴.۶ (۹۳۸ نظر)۴.۹ (۸۱۹ نظر)نتیجه گیری
علت بیماری هپاتیت میتواند از یک ویروس ساده تا اختلال پیچیده در سیستم ایمنی یا متابولیسم بدن متفاوت باشد، اما در همه موارد، نتیجه یکسان است: التهاب و آسیب سلولهای کبدی. شناخت دقیق عامل زمینهای، به درمان مؤثر و پیشگیری از پیشرفت بیماری کمک میکند. تزریق واکسن، رعایت بهداشت فردی، پرهیز از مصرف خودسرانه دارو و کنترل بیماریهای مزمن مانند دیابت و چاقی از مهمترین اقداماتی هستند که میتوانند احتمال بروز هپاتیت را کاهش دهند. هرچند برخی انواع آن بهراحتی درمان میشوند، بیتوجهی به علائم اولیه ممکن است پیامدهای جبرانناپذیری برای سلامت کبد داشته باشد. اگر فردی علائمی مانند خستگی مزمن، زردی پوست، درد در ناحیه شکم یا تغییر رنگ ادرار را تجربه کرد، باید هرچه سریعتر به پزشک متخصص کبد یا عفونی مراجعه کند.
دکترتو مراقب سلامتی شماست!