زندگی نباتی چگونه است؟ نحوه مراقبت از این بیماران

خلاصه این مطلب را در این پادکست گوش دهید:

زندگی نباتی حالتی است که فرد بیدار است اما نشانه‌های هوشیاری ندارد و فقط چشم‌هایش باز است و همانند افراد عادی در فواصل زمانی منظم می‌خوابد و از خواب بیدار می‌شود. واکنش‌های اولیه مانند چشمک زدن یا بستن چشم‌ها در اثر شنیدن صدای بلند یا کشیدن دست‌ها در اثر فشار یا ضربه را دارد، اما نمی‌تواند کارهای فکری یا آگاهانه را انجام دهد. این بیماران توانایی حرف زدن و صحبت ندارند، نمی‌توانند از دستورات پیروی کنند یا اندام‌هایشان را به‌صورت هدفمند تکان دهند، یا در پاسخ به محرک‌های دردناک جابجا شوند و حرکت کنند. در ادامه این مطلب با ما همراه باشید تا با پاسخ به این سوال که زندگی نباتی چیست، علائم و علت بروز زندگی نباتی بیشتر آشنا شوید. برای اطلاعات بیشتر از مورد زندگی نباتی می‌توانید از طریق سایت دکترتو با متخصص مغز و اعصاب به صورت حضوری یا تلفنی در ارتباط باشید.

زندگی نباتی چیست؟

زندگی نباتی (vegetative state) حالتی است که فرد بیدار است اما نشانه‌ای از هوشیاری ندارد. این وضعیت نوعی از بیماری های مغز و اعصاب است. فرد در این حالت چشم‌هایش باز است، مانند همه در فاصله‌های زمانی منظم می‌خوابد و بیدار می‌شود، رفلکس طبیعی به صدا و نور یا فشار دارد، ضربان قلب یا تنفس عادی بدون کمک به دستگاه اتفاق می‌افتد؛ اما هیچ واکنش و پاسخ معناداری به محرک‌ها ندارد، یعنی نمی‌تواند با چشمانش شی را دنبال کند یا به صداها واکنش نشان دهد. به‌علاوه اینکه در حالت زندگی نباتی، فرد هیچ نشانه‌ای از تجربه احساسات ندارد. 

زندگی نباتی چگونه است؟

بیمار در زندگی نباتی فاقد هوشیاری و آگاهی است و توانایی صحبت، پاسخ به دستورات، حرکت ارادی یا اجتناب از محرک‌های دردناک را ندارد. اگر فرد بیشتر از ۴ هفته در این حالت بماند، به آن زندگی نباتی مستمر می‌گویند و اگر بیمار در اثر آسیب مغزی غیرترومایی، بیشتر از ۶ هفته در این حالت بماند یا در اثر آسیب مغزی ترومایی، بیش از ۱۲ هفته زندگی نباتی داشته باشد، به آن زندگی نباتی پایدار می‌گویند. امکان بازگشت در زندگی نباتی پایدار تقریبا بعید است اما غیرممکن نیست. 

زندگی نباتی بعد از کما

کما نوعی بیهوشی عمیق است که فرد توانایی پاسخ به محیط اطراف را ندارد اما زنده است و فعالیت مغزی دارد. بسته به شدت آسیب، ممکن است بیمار بعد از کما بهبود پیدا کند یا به زندگی نباتی بعد از کما دچار شود. زندگی نباتی بعد از کما، نوعی اختلال هوشیاری است که بیماران ضربه مغزی شدید در حالت نیمه هوشیاری قرار می‌گیرند. اگر بیمار چهار هفته در حالت نباتی بماند، به اصطلاح به زندگی نباتی پایدار مبتلا شده است. 

علائم زندگی نباتی

فقدان هوشیاری، مهم‌ترین نشانه زندگی نباتی است. افراد در این شرایط هیچ نشانه‌ای از هوشیاری و آگاهی ندارند؛ یعنی نه می‌توانند حرف بزنند، نه واکنشی نشان بدهند یا حرکت ارادی داشته باشند و نه قابلیت این را دارند که از محرک‌های خطرناک دوری کنند. البته بیمار در این حالت تمام کارکردهای جسمی معمول مانند ضربان قلب و تنفس را دارد، مثل آدم‌های سالم می‌خوابد و بیدار می‌شود، ممکن است توانایی جویدن یا قورت دادن غذا داشته باشد.

برخی بیماران می‌توانند صداهایی از خود تولید کنند اما توانایی تکلم ندارند. چشم‌هایشان در بیداری باز است و ممکن است به برخی محرک‌های ناگهانی اطراف واکنش داشته باشند. 

سطح هوشیاری زندگی نباتی چند است؟

زندگی نباتی را به‌ اصطلاح «بیهوشی بیدار» می‌گویند که فرد کمترین سطح هوشیاری را دارند و هیچ آگاهی از خود یا محیط پیرامونش ندارد و فاقد درک زبانی است. سطح هوشیاری زندگی نباتی به‌حدی است که بیمار هیچ درد و رنجی را درک نمی‌کند.

نمی‌دونی احتمال بازگشت بیمارت چقدره؟

همین حالا مشاوره بگیر.

دکتر مغز و اعصاب آنلاینبهترین متخصص مغز و اعصاب

‏احساس درد در زندگی نباتی

براساس نتایج مطالعات، پردازش مغز نسبت به درد در بیماران مبتلا به زندگی نباتی، ناقص است و درد فقط در سطح اولیه پردازش و ادراک می‌شود و به سطح ثانویه نمی‌رسد. بنابراین، محرک‌های دردناک در زندگی نباتی به آستانه تجربه هوشیاری نمی‌رسند و فرد بیمار دردی را احساس نمی‌کند. 

افرادی که زندگی نباتی دارند چه محدودیت هایی دارند؟

از محدودیت‌های افرادی که زندگی نباتی دارند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• توانایی انجام کارهای آگاهانه یا هدفمند و ارادی را ندارند.
• قادر به صحبت و تکلم نیستند.
• نمی‌توانند از دستورات پیروی کنند.
• توانایی انجام حرکات ارادی ندارند.
• قادر به واکنش به محرک‌های دردناک نیستند.

علت بروز حالت زندگی نباتی

وقتی به طور کامل فهمیدیم که زندگی نباتی چیست حالا باید بگوییم که علت اصلی بروز حالت زندگی نباتی، آسیب شدید مغزی در اثر صدمه و جراحت سر یا اختلال ناشی از نرسیدن اکسیژن کافی به مغز است مانند ایست قلبی یا تنفسی. در چنین شرایطی که مغز آسیب می‌بینید، فرد به حالت بیهوشی بیدار می‌رود که توانایی تکلم و انجام کارهای ارادی را از دست می‌دهد. 

چگونه سطح هوشیاری بیمار را تشخیص می دهند؟

تست کما گلاسکو (The Glasgow Coma Scale (GCS)) بهترین ابزار برای تشخیص میزان هوشیاری در تمام بیماران ترومایی و شرایط حاد است که بیمار را از سه جنبه پاسخ باز بودن چشم‌ها و پاسخ‌های حرکتی و کلامی بررسی می‌کند. 

زندگی نباتی درمان دارد؟

زندگی نباتی هیچ درمان خاصی ندارد. مددکاری و خدمات اجتماعی، کمیته اخلاق بیمارستان و اعضای خانواده باید درباره مراقبت و زنده نگه داشتن این بیماران تصمیم بگیرند. در بیمارانی که بیش از یک ماه به هر دلیلی به‌غیر از آسیب سر دچار زندگی نباتی شدند، امکان بازگشت بعید و دور از انتظار خواهد بود.

اگر بیمار به خاطر آسیب سر بیش از ۱۲ ماه دچار زندگی نباتی شود، تقریبا امکان بازگشت به زندگی و بهبود ندارد. البته در مواردی هم افراد بعد از یک دوره چندماهه یا چندساله به زندگی برمی‌گردند اما به‌دلیل آسیب‌های مغزی وارده، اختلالات زیادی را تجربه می‌کنند. به‌طورکلی، زندگی نباتی هیچ درمانی ندارد. 

مراقبت های لازم در زندگی نباتی

افرادی که دچار زندگی نباتی هستند به مراقبت بیشتری نیاز دارند؛ چرا که توانایی حرکت و انجام کارهای ارادی مانند غذا خوردن، حرکت دادن دست و پاها، دفع ادرار و مدفوع و راه رفتن از آن‌ها سلب شده است. مراقبت‌های لازم در زندگی نباتی عبارتند از: 

• تغذیه با لوله در بیمارانی که قادر به جویدن یا قورت دادن نیستند.
• جابجا کردن بیمار روی تخت برای جلوگیری از زخم بستر
• استفاده از سوند یا پوشک برای دفع ادرار و مدفوع
• کمک به تنفس بیمار با تخلیه مخاط از مجاری تنفسی یا تمیز کردن لوله تراکئوستومی در بیمارانی که با لوله نفس می‌کشند. 
• مراقبت از عضلات با فیزیوتراپی و ماساژ
• استفاده از تجهیزات خاص مانند ویلچیر یا تخت‌های مخصوص برای حفظ وضعیت بدن، کاهش گرفتگی و کشیدگی عضلانی و جلوگیری از زخم بستر
• درمان عفونت‌های مجاری ادراری یا ذات‌الریه
• درمان سایر بیماری‌ها مانند تب و تشنج

از مراقبت‌های زندگی نباتی اطلاعی نداری؟ هر سوالی داری از دکتر بپرس.

دکتر ناهنجاری مغز

زندگی نباتی در خانه

نگهداری از بیمارانی که به حالت زندگی نباتی پایدار می‌روند، سخت و هزینه‌بردار خواهد بود و به همین دلیل، برخی تصمیم به نگهداری از این بیماران در خانه می‌گیرند. در این صورت باید پرستار یا پزشک به‌صورت منظم به بیمار سر بزند و معاینه کند. تمام امکانات مورد نیاز از جمله لوله‌های تنفسی و تغذیه، داروها، تخت و تجهیزات جانبی باید در خانه فراهم شوند.   

تفاوت کما و زندگی نباتی

کما، حالتی از بیهوشی کامل است که چشم‌های فرد هم بسته هستند؛ اما زندگی نباتی حالتی از بیهوشی کامل است که چشم‌ها باز هستند و فرد همانند افراد سالم خواب و بیداری دارد. کما نوعی آسیب مغزی شدید در اثر سکته مغزی، ضربه مغزی یا خونریزی مغزی است که ساختار و بافت‌های اطراف مغز را از بین می‌برد. مصرف بیش از حد دارو، غرق شدن، ایست قلبی و هیپوترمی شدید هم می‌توانند باعث به کما رفتن فرد شوند. بازگشت و بهبودی در بیماران کمایی به علت عارضه، شدت آسیب دیدگی و مدت زمان کما بستگی دارد. بیماران کمایی و زندگی نباتی هر دو گزینه مناسبی برای پیوند اعضا و اهدای عضو نیستند. 

مهم‌ترین تفاوت زندگی نباتی و کما در پیامدهای این دو بیماری و موقتی بودن شرایط است. بیمار بعد از کما ممکن است به‌هوش نیاید و به سمت مرگ مغزی یا وضعیت نباتی برود. تفاوت‌های کما و زندگی نباتی را در جدول زیر مشاهده می‌کنید: 

بازگشت از زندگی نباتی

تعداد افرادی که بعد از چند سال زندگی نباتی، دوباره هوشیاری خود را به‌دست آوردند به اندازه انگشتان دست کم است. همان افراد معدود هم به‌خاطر آسیب دیدگی مغزی در مدت بیهوشی، دچار معلولیت‌های شدید خواهند شد. برخی از بیماران ممکن است بعد از بیشتر از چهار ماه زندگی گیاهی به زندگی برگردند، اما استقلال و توانایی کامل برای انجام کارهای شخصی خود را نخواهند داشت.

کیفیت زندگی بعد از بازگشت از زندگی نباتی، به‌خاطر محدودیت‌ها و ناتوانی‌هایی ثانویه، به‌شدت افت می‌کند. به‌همین‌دلیل، دوره بهبودی طولانی است و حتی ممکن است چندسالی طول بکشد. به‌طورکلی، احتمال بازگشت از زندگی نباتی در بزرگسالان ۵۰ درصد و در کودکان ۶۰ درصد طی شش ماه اول زندگی نباتی ناشی از آسیب مغزی ترومایی است. در افرادی که به دلایل دیگری مانند سکته مغزی به زندگی نباتی مبتلا شدند، احتمال بازگشت طی یک سال خواهد بود. 

عوارض زندگی نباتی

زندگی نباتی علاوه بر پروسه سخت و جانفرسایی که دارد، عوارضی را هم به دنبال دارد که زندگی فرد و اطرافیانش را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

‏زندگی نباتی در دوران بارداری

زندگی نباتی در دوران بارداری در بیشتر موارد، تاثیری روی زندگی جنین نمی‌گذارد و باعث از دست رفتن جنین نمی‌شود. در حقیقت، بارداری و رشد جنین تحت تاثیر سیستم عصبی و سایر سیستم‌های بدن مادر است و در حالت نباتی، مادر همچنان قادر به تامین نیازهای بنیادین و اولیه جنین مانند تغذیه و اکسیژن، است. مادر در این حالت ممکن است به کمک مراقبت‌های پزشکی و مداخلات مناسب، بارداری را به پایان برساند و جنین را به دنیا بیاورد.

نتیجه گیری و راهنمای مراجعه به دکتر

در پاسخ به این سوال که زندگی نباتی چیست، باید اضافه کنیم که زندگی نباتی یا حالت نباتی، وضعیتی است که در اثر ضایعه مغزی شدید در برخی بیماران رخ می‌دهد. در این حالت، بیماران بیدار می‌شوند، اما هوشیاری و آگاهی خود را به دست نمی‌آورند و قادر به ارتباط و انجام فعالیت‌های آگاهانه نیستند. با مراقبت صحیح و مداخله مناسب، برخی بیماران ممکن است تا چند سال در این حالت زنده بمانند. 

شما می‌توانید از طریق سایت دکترتو با بهترین فوق تخصص مغز اعصاب در ارتباط باشید. در دکترتو علاوه بر سیستم تعیین وقت حضوری امکان مشاوره دکتر مغز و اعصاب آنلاین وجود دارد.

دکترتو مراقب سلامتی شماست!