تنقیه (حقنه یا اماله) چیست؟ آیا فقط برای یبوست کاربرد دارد؟

خلاصه این مطلب را در این پادکست گوش دهید:

یبوست یا مشکلات مشابه آن می‌تواند مدفوع کردن را برای برخی از افراد سخت کند. اگر راهکارهای معمول نتواند مشکل را حل کند و یبوست طولانی شود، این مشکل می‌تواند زمینه مشکلات بعدی را ایجاد کند. در این شرایط می‌توان روش‌های مختلفی را امتحان کرد که یکی از آنها، تنقیه یا اماله نام دارد. اما چه زمانی یبوست به این روش درمانی پاسخ می‌دهد؟ برای پاسخ به تمامی پرسش‌ها در این باره با ادامه این پست از دکترتو همراه ما باشید. چنانچه با مشکل یبوست مداوم دست و پنجه نرم می‌کنید و به دنبال استفاده از این روش هستید بهتر است قبل از انجام توسط یک دکتر داخلی یا متخصص گوارش و کبد ویزیت شوید. شما در سایت دکترتو علاوه بر دریافت نوبت حضوری قادر به مشاوره آنلاین با پزشک مورد نظرتان خواهید بود.

تنقیه (حقنه یا اماله) چیست؟

تنقیه یا به انگلیسی Enema، یک روش کاربردی برای درمان یبوست و تسهیل مدفوع کردن است. اماله یا همان تنقیه، تزریق مایع مستقیم به رکتوم است که به مدفوع کردن فرد کمک می‌کند. انجام این روش هم در مطب پزشک انجام می‌شود و هم می‌توان با تهیه کیت‌های مخصوص تنقیه از داروخانه، آن را در خانه انجام داد. در این روش، یک مایع مخصوص به نام سالین مستقیماً به رکتوم تزریق می‌شود تا مدفوع راحت‌تر و بهتر از روده خارج شود.

کاربرد تنقیه چیست؟

مردم قرن‌هاست که از تنقیه برای خارج کردن مدفوع در روده بزرگ (کولون) استفاده می‌کنند. در حال حاضر این روش برای درمان یبوستی که با سایر درمان‌ها بهبود نیافته است استفاده می‌شود. معمولا تنقیه آخرین تلاش برای رفع یبوست است.

یکی دیگر از کاربردهای تنقیه، درمان نهفتگی مدفوع است. یبوست شدید می‌تواند باعث گیرکردن مدفوع در داخل روده بزرگ شود، بنابراین دفع آن به‌خودی‌خود غیرممکن است. تنقیه یک گزینه درمانی تهاجمی است، اما نسبت به سایر گزینه‌ها، مانند برداشتن مدفوع با جراحی، تهاجمی بسیار کمتر بوده و موثرتر است.

علاوه بر این در شرایطی که افراد باید برای کولونوسکوپی آماده شوند، می‌توان از اماله برای پاک‌سازی روده بزرگ استفاده کرد. در کولونوسکوپی، پزشک یک اسکوپ را در مقعد و از طریق رکتوم وارد می‌کند تا رشد غیرطبیعی داخل روده بزرگ را بررسی کند. بخشی از دستورالعمل‌های آماده‌سازی برای این کار، ممکن است شامل حقنه باشد تا پزشک بتواند دید واضح‌تری از روده بزرگ به دست آورد.

یکی دیگر از کاربردهای تنقیه، آماده شدن برای جراحی است. ممکن است قبل از جراحی روده بزرگ یا راست‌روده به یک اماله برای خارج کردن مدفوع نیاز باشد. خلاص شدن از شر مدفوع خطر ابتلا به عفونت را در حین جراحی کاهش می‌دهد.

در یک سری از روش‌های تصویربرداری نیز تنقیه کاربرد دارد. در این روش، یک محلول سفید رنگ حاوی باریم وارد رکتوم می‌شود و کمک می‌کند تا مناطق مشکل‌دار در عکس اشعه ایکس مشخص شوند. نهایتا برای دریافت برخی از داروها ممکن است به انجام حقنه نیاز باشد. در این روش پزشک ممکن است دارو را مستقیماً با استفاده از تنقیه وارد روده بزرگ بیمار کند. به عنوان مثال، برخی از داروهایی که از طریق تنقیه تجویز می‌شوند، التهاب مرتبط با بیماری‌های گوارشی مانند بیماری کولیت اولسراتیو را کاهش می‌دهند.

تنقیه خانگی برای یبوست

علاوه بر روش‌هایی که در مطب پزشک انجام می‌شود، برخی از افراد با تهیه کیت‌های انجام تنقیه از داروخانه، این کار را در خانه انجام می‌دهند. تنقیه خانگی می‌تواند با سایر روش‌ها و تکنیک‌ها هم انجام شود. معمولا هدف آن درمان یبوست شدید و دائمی است. برخی از افراد هم از تنقیه خانگی برای دفع سموم یا کاهش وزن استفاده می‌کنند، اما هیچ مدرکی مبنی بر اینکه تنقیه به این امر کمک می‌کند وجود ندارد.

نیاز به راهنمایی برای تنقیه در خانه داری؟

از متخصص سوال کن.

دکتر داخلی آنلایندکتر فوق تخصص داخلی

انواع تنقیه

تنقیه‌ها بر اساس نوع محلول، هدف تنقیه و مقدار محلول انواع مختلفی دارند. در دسته‌بندی اولیه، دو نوع اصلی تنقیه وجود دارد که شامل تنقیه پاک‌سازی و تنقیه احتباس می‌شود. تنقیه های پاک‌کننده فقط برای مدت کوتاهی در بدن می‌مانند و به‌سرعت محتویات روده بزرگ را خارج می‌کنند. آنها ممکن است برای درمان شرایطی مانند یبوست یا برای آماده کردن روده برای یک عمل استفاده شوند. تنقیه احتباسی اجازه می‌دهد تا قبل از اینکه نیاز به اجابت مزاج داشته باشید، مایع برای مدت بیشتری در بدن باقی بماند.

علاوه بر این می‌توان اماله را بر اساس نوع محلول مورد استفاده هم دسته‌بندی کرد. انواع تنقیه رایج بر اساس نوع محلولی که استفاده می‌شود شامل موارد زیر می‌شود:

• تنقیه فسفات سدیم رایج‌ترین و سریع‌ترین نوع تنقیه است. تنقیه سدیم فسفات ترکیبی از آب و نمک (سالین) است. در این روش آب از روده بزرگ به مدفوع کشیده شده تا دفع آن راحت‌تر شود.
• تنقیه گلیسیرین یکی دیگر از روش‌هاست که آب را به داخل روده بزرگ می‌کشد تا مدفوع را نرم کند.
• تنقیه بیزاکودیل که کولون را تحریک می‌کند تا حرکت کند، بنابراین مدفوع را به بیرون هل می‌دهد.
• تنقیه‌های روغن معدنی روده بزرگ را روغن‌کاری می‌کنند تا مدفوع به راحتی از بین برود.
• تنقیه باریم فقط در طی یک روش خاص اشعه ایکس استفاده می‌شود.
• تنقیه بر پایه آب که به تنقیه پاک‌کننده هم معروف است و شامل نگ‌داشتن تزریق در رکتوم برای مدتی کوتاه به منظور شست و شوی کامل روده بزرگ است.
• القای رکتال دارو که در آن برای تزریق یک سری از داروهای خاص به رکتوم استفاده می‌شود
• تنقیه خنک‌کننده که برای کاهش دمای بدن استفاده می‌شود
• تنقیه با جریان برگشتی که برای افرادی که به دلیل گاز روده مشکل مدفوع دارند انجام می‌شود.

فواید انجام تنقیه

به گفته برخی از طرفداران تنقیه، هنگامی که مواد زائد در روده بزرگ شما به‌مرور زمان جمع می‌شود، منجر به بیماری‌هایی مانند افسردگی، خستگی، سردرد، آلرژی و تحریک‌پذیری شده و استفاده از تنقیه می‌تواند تسکین‌دهنده باشد. انجام اماله می‌تواند قبل از روش‌های درمانی؛ مانند جراحی‌های روده یا کولونوسکوپی، با تخلیه روده‌ها امکان بررسی بهتر را به پزشک بدهد و از همه مهم‌تر خطر عفونت را کاهش دهد. انجام این روش برای کاهش وزن، بهبود سیستم ایمنی و بهبود سلامت کلی بدن مفید است.

آماده شدن برای انجام تنقیه

ممکن است در روزهای قبل از تنقیه از بیمار خواسته شود که روزه بگیرد یا دستورالعمل‌های غذایی خاصی را دنبال کند. بسته به پزشک و نیازهای سلامت شخصی هر فرد، دستورالعمل ممکن است متفاوت باشد. کسانی که می‌خواهند تنقیه خانگی را انجام دهند، باید حتماً از قبل تمامی وسایل و تجهیزات را استریل کنند. برای کاهش فشار احساس شده در روده بزرگ، باید قبل از اماله، مثانه را تخلیه کرد.

نحوه انجام تنقیه

نحوه انجام تنقیه بر اساس نوع محلول و کیت تنقیه مورد استفاده متفاوت است. به صورت کلی برای انجام این کار باید مراحل زیر را دنبال کرد:

• شست و شو و استریل‌کردن دست‌ها
• تهیه و آماده‌سازی محلول در صورت نیاز
• آماده شدن برای انجام تنقیه
• وارد کردن نازل از طریق مقعد بر اساس دستورالعمل روی کیت
• فشار دادن محلول برای ورود مقدار صحیح مایع به رکتوم
• آماده شدن برای مدفوع کردن و خروج مایع از مقعد

کیت تنقیه از چه اجزایی تشکیل شده است؟

کیت‌های مخصوص تنقیه انواع مختلفی دارند که می‌توان از آنها در مطب پزشک یا در خانه استفاده کرد. یک کیت معمولاً شامل یک کیسه یا نوع دیگری از ظرف است که به یک لوله یا نازل متصل است. این ظرف حاوی مایعی است که ممکن است حاوی روغن یا نوعی ملین باشد.

چگونگی استفاده از کیت تنقیه

کیت‌های تنقیه با هم متفاوت‌اند و به این ترتیب شیوه استفاده از آنها هم با هم فرق دارد. بر اساس نوع کیتی که خریداری می‌کنید و دستورالعمل‌هایی که روی کیت نوشته شده، باید از آن برای انجام اماله استفاده کرد.

دستورالعمل انجام تنقیه در خانه

چه از محلول‌های خانگی برای اماله استفاده کنید و چه از کیت‌های تنقیه آماده در داروخانه‌ها، باید یک سری موارد را در خانه برای انجام این کار در نظر بگیرید. استریل بودن تجهیزات، دست‌ها و مکان انجام کار، داشتن حوله و پارچه تمیز، قرار گرفتن روی حالت دو زانو یا کمک گرفتن از فردی برای وارد کردن نازل به مقعد و انجام فرایند بر اساس دستورالعمل کیت، از جمله مراحل انجام تنقیه در خانه است.

فکر می‌کنی تنقیه یبوست مزمنت رو درمان میکنه؟ همین حالا از متخصص بپرس.

دکتر یبوست

انجام تنقیه در مراکز درمانی

بسیاری از افراد تنقیه را در مراکز درمانی و توسط یک پزشک انجام می‌دهند. در این شرایط بر اساس نوع روش و هدف استفاده از تنقیه، پزشک یک سری دستورالعمل‌ها را برای انجام عمل به بیماران می‌دهد.

روش تنقیه در طب اسلامی

در طب اسلامی نیز از برخی روش‌ها برای انجام تنقیه استفاده می‌شود. ابزاری که برای انجام تنقیه استفاده می‌شود شامل پوار و سرنگ است. در روش تنقیه با پوار، محلول‌ها با این ابزار مستقیماً به رکتوم وارد می‌شوند. گاهی نیز برای انتقال محلول‌ها، از یک سرنگ مخصوص تنقیه استفاده می‌شود.

موضوع مهم بعدی، انتخاب محلول مناسب برای انجام تنقیه در طب اسلامی است که می‌توان هم از ترکیبات طبیعی و هم برخی از ترکیبات شیمیایی برای این منظور استفاده کرد. رایج‌ترین آنها را در جدول زیر مشاهده می‌کنید:

روش تنقیه کودک

در کودکان هم از تنقیه برای درمان یبوست مزمن و بی‌اختیاری مدفوع استفاده می‌شود. معمولا روش تنقیه کودکان و درمان فوری یبوست کودکان زیر ۲ سال، روش استفاده از محلول سالین است. گاهی هم از روغن زیتون برای حقنه کودک استفاده می‌شود. با قرار دادن کودک در حالت یوگا به شکلی که باسن او رو به بالا باشد، می‌توان محلول مورد استفاده برای اماله را وارد مقعد کودک کرد. برای تسهیل ورود محلول به رکتوم، بهتر است از یک کاتتر فولی استفاده کنید. بعد از ورود مایع هم باید کودک برای ده دقیقه در همان حالت بماند تا محلول به صورت کامل وارد روده شود.

روش تنقیه نوزاد با صابون

در نوزادان هم در صورت طولانی‌شدن یبوست، می‌توان از تنقیه با صابون کمک گرفت. در این روش مقداری آب و صابون از طریق یک سرنگ، به‌آرامی از مقعد نوزاد وارد می‌شود تا به نرم‌شدن مدفوع نوزاد کمک کند.

روش تنقیه سالمندان

روش‌های انجام تنقیه در سالمندان باید حتماً با نظر پزشک و بر اساس شرایط سلامتی آنها انتخاب شود. معمولا حقنه با آب گرم یا روغن‌های گیاهی از اصلی‌ترین روش‌های انجام تنقیه در افراد سالمند است.

عوارض جانبی احتمالی انجام تنقیه

تنقیه زمانی که به‌درستی انجام شود یک روش بی‌خطر است، اما ممکن است خطاهایی رخ دهد و موجب بروز یک سری عوارض شود. عوارض احتمالی شامل موارد زیر است:

• درد یا ناراحتی
• سوراخ شدن رکتوم
• مدفوع خونی
• سوراخ کردن روده بزرگ
• عفونت
• یبوست مزمن
• به هم خوردن تعادل الکترولیتی

در چه مواردی نباید تنقیه انجام شود؟

افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند نباید تنقیه انجام دهند، چرا که احتمال عفونت در آنها وجود دارد. افرادی که سابقه جراحی روده بزرگ دارند هم بهتر است از انجام حقنه خودداری کنند. بیماران مزمن کلیوی هم نباید این روش را انجام دهند. کسانی که چند بار تنقیه کرده‌اند، باید از تکرار بیش از حد این روش خودداری کنند، چرا که می‌تواند موجب یبوست مزمن در آنها شود. انجام تنقیه برای زنان باردار هم مجاز نیست.

موارد جایگزین تنقیه

ممکن است انجام تنقیه برای برخی از افراد مجاز نباشد. در این شرایط می‌توان از محلول‌های خوراکی که محرک روده‌ها هستند استفاده کرد. برای مثال قهوه یکی از آنهاست. همچنین با تغییر سبک زندگی و افزایش مصرف فیبر و سبزیجات هم می‌توان از یبوست‌های شدید جلوگیری کرد. مصرف آب بیشتر، انجام ورزش منظم و داشتن یک رژیم غذایی سالم و کم‌چرب هم مفید است. در نهایت می‌توان برای رفع یبوست‌های شدید، از برخی ملین‌ها یا شیاف بیزاکودیل هم استفاده کرد.

نتیجه‌ گیری و راهنمای مراجعه به دکتر

یبوست یک بیماری شدید است که حرکت مدفوع را کند می‌کند. همچنین مدفوع را سفت و دفع آن را سخت می‌کند. این می‌تواند برای بسیاری از افراد به یک مشکل مزمن تبدیل شود و نیاز به درمان‌هایی مانند تنقیه دارد. تنقیه سال‌هاست که برای درمان یبوست کاربرد دارد و در برخی موارد هم با اهداف پزشکی و درمانی از آن استفاده می‌شود. با این حال، انجام آن برای همه مناسب نیست و بهتر است در این زمینه حتماً با یک دکتر متخصص داخلی یا دکتر گوارش مشورت کرد.

شما می‌توانید علاوه بر دریافت نوبت حضوری با استفاده از خدمات غیرحضوری سایت دکترتو با متخصص داخلی آنلاین و پزشک آنلاین گوارش مشورت کنید.

دکترتو مراقب سلامتی شماست!