اختلالات شناختی چیست؟ علائم و راهکارهای درمانی

اختلالات شناختی به هرگونه اختلالی اطلاق می‌شود که کارکردهای شناختی فرد را به‌میزان قابل توجهی مختل می‌کند تا جایی که بدون درمان نمی‌تواند کارکرد طبیعی و معمولی در جامعه داشته باشد. بیماری آلزایمر، مشهورترین بیماری ناشی از اختلالات شناختی است. این اختلالات معمولا به‌آرامی و ملایم شروع شده اما پیشرفت می‌کنند تا جایی که کیفیت زندگی فرد را به میزان قابل توجهی تحت تاثیر قرار می‌دهند. آگاهی از انواع اختلالات شناختی، علائم و روش‌های پیشگیری و درمان اختلالات شناختی اهمیت زیادی دارد که در این مقاله از دکترتو به آن خواهیم پرداخت. با مشاهده هر یک از این علائم در خود بهتر است به یک روانشناس یا روانپزشک مراجعه کنید. شما می‌توانید از خدمات نوبت‌دهی دکترتو کمک بگیرید و در صورت کمبود وقت به صورت آنلاین با پزشکان مورد نظر خود در ارتباط باشید.

اختلالات شناختی چیست؟

اختلالات شناختی (Cognitive Disorders – CDs)، که گاهی به‌عنوان اختلالات عصبی-شناختی نیز شناخته می‌شوند، به مجموعه‌ای از اختلالات و بیماری‌های عصبی اشاره دارند که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم با ایجاد اختلال در عملکرد شناختی و ادراکی سیستم عصبی، موجب ایجاد آشفتگی در آگاهی فرد نسبت به خود و جهان پیرامون می‌شوند. این اختلالات می‌توانند ناهنجاری‌های رفتاری خاصی را به همراه داشته و به‌شدت بر زندگی فردی و اجتماعی فرد بیمار تاثیر بگذارند.

مشاوره روانشناسی

با برترین روانشناسان ایران از دیدگاه کاربران

مشاوره حضوری و آنلاین۵۰۰+ خدمت

مشاهده همه

انواع اختلالات شناختی

برخی از اختلالات شناختی شایع، عبارت‌اند از:

• روان آشفتگی
• آلزایمر
• زوال عقل
• اختلال حافظه و یادگیری
• اختلالات رشدی
• اختلالات مهارت‌های حرکتی
• اختلال شناختی ناشی از مصرف مواد

۱. روان آشفتگی

دلیریوم یک اختلال روان-تنی نیست، بلکه نشانه‌ای است که به دلیل وجود اختلال در سیستم عصبی ایجاد می‌شود. روان آشفتگی با مشاهده آشفتگی حاد و متغیر در هوشیاری و فعالیت‌های شناختی و پیشرفت سریع علائم مشخص می‌شود و موجب ایجاد تغییرات سریع در حالات ذهنی می‌گردد. این شرایط نشان‌دهنده اختلال گسترده در سیستم عصبی است و توانایی بیمار برای پردازش و به‌خاطرسپاری اطلاعات به‌شدت آسیب می‌بیند.

۲. آلزایمر

آلزایمر، متداول‌ترین نوع اختلالات شناختی است که از هر ۸ نفر یک نفر در سن بالای ۶۵ سال دچار این بیماری ناشناخته می‌شود. آلزایمر ممکن است در افراد جوانتر هم دیده شود که به آن آلزایمر زودرس می‌گویند. علائم اولیه آلزایمر، مشکل در محاسبات ساده ریاضی و پرداخت صورتحساب‌ها، تغییر در رفتار بیمار، فراموش کردن مسیرهای ساده هنگام رانندگی و حس افسردگی هنگام غروب خورشید هستند که ممکن است در تمام طول شب ادامه یابد.

۳. فراموشی

فراموشی نوع دیگری از اختلالات شناختی است که فرد دچار مشکل در ثبت، ذخیره یا بازیابی اطلاعات می‌شود. این امر می‌تواند در زمینه‌های مختلفی از جمله موارد زیر باشد:

نوع	توضیحات
حافظه کوتاه مدت	مشکل در به خاطر آوردن رویدادها یا اطلاعات جدید
حافظه بلندمدت	فراموشی رویدادها یا اطلاعات قدیمی
حافظه روزمره	فراموشی اسامی، مکان ها، کارهای روزانه و غیره

فراموشی می‌تواند ناشی از عواملی مانند سن (مانند فراموشی همراه با سالمندی)، آسیب مغزی، بیماری‌های نورودژنراتیو (مانند آلزایمر) یا سایر اختلالات شناختی باشد.

۴. اعتیاد یا اختلال شناختی ناشی از مواد

اعتیاد یا اختلال ناشی از مصرف مواد مخدر و الکل نیز می‌تواند به‌عنوان نوعی اختلال شناختی در نظر گرفته شود که به واسطه تاثیر مواد روی عملکرد مغز و کارکردهای شناختی ایجاد می‌شود.

مصرف مواد مخدر و الکل می‌تواند باعث اختلال در توجه، تمرکز، حافظه، یادگیری، تصمیم‌گیری و سایر کارکردهای شناختی شود. به‌عنوان مثال، افراد معتاد ممکن است دچار نقص در حافظه کوتاه مدت، ضعف در حل مسئله و تصمیم گیری و همچنین کاهش توانایی‌های شناختی عمومی شوند. این مشکلات شناختی می‌توانند بر عملکرد روزمره و کیفیت زندگی فرد تاثیر بگذارند.

۵. زوال عقل یا دمانس

زوال عقل در واقع بیماری مستقلی نیست و بیشتر یک علامت است. از نشانه های زوال عقل یا دمانس، اختلال در داوری و قضاوت، حافظه و عدم توانایی در تمرکز فکری است. شایع‌ترین علت زوال عقل، زوال عقل سالخوردگی یا بیماری آلزایمر است. علل دیگری مانند مسمومیت‌، سکته‌های مغزی، اختلالات متابولیک و بعضی بیماری‌ها نیز می‌توانند منجر به دمانس شوند. در مجموع، زوال عقل نشانه‌ای است که ناشی از اختلالات مختلف در سیستم عصبی است و یک بیماری مستقل محسوب نمی‌شود. تشخیص و درمان علت زمینه‌ای آن اهمیت بسیاری دارد.

۶. اختلال حافظه و یادگیری

ناتوانی یادگیری یک اختلال عصبی است که بر توانایی مغز برای ارسال، دریافت و پردازش اطلاعات تاثیر می‌گذارد. افراد مبتلا به این اختلال در مهارت‌هایی مانند خواندن، نوشتن، صحبت کردن، گوش دادن، درک مفاهیم ریاضی و درک عمومی دچار مشکل هستند. این امر سبب می‌شود که این افراد در یادگیری اطلاعات و مهارت‌های جدید با دشواری مواجه شوند.

ناتوانی در حافظه و یادگیری یکی از اختلالات شناختی محسوب می‌شود. افراد مبتلا ممکن است با مشکلاتی در به خاطر سپردن و نگهداری اطلاعات جدید یا بازیابی اطلاعات و خاطرات قدیمی (اختلال در حافظه بلندمدت) مواجه شوند. همچنین ممکن است در کسب مهارت‌ها و دانش جدید (اختلال در یادگیری) نیز با چالش روبرو باشند.

نگران علائم اختلال حافظه‌ات هستی؟

همین حالا از متخصص کمک بگیر.

دکتر روانشناس آنلاینفوق تخصصی روانشناسی

۷. اختلالات رشدی

اختلالات رشدی نیز به‌عنوان یکی از انواع اختلالات شناختی شناخته می‌شوند که به مشکلاتی در رشد و توسعه توانایی‌های شناختی در طول دوران کودکی و نوجوانی اشاره دارند. در اختلالات رشدی شناختی، کودک یا نوجوان ممکن است با چالش‌هایی در زمینه‌های مختلفی مواجه باشد از جمله توانایی‌های زبانی، هوشی، توجه و تمرکز، حافظه، درک مفاهیم انتزاعی و حل مسائل. این مشکلات ممکن است به صورت مادرزادی یا در طول دوران رشد بروز کنند و بر عملکرد تحصیلی و اجتماعی فرد تاثیر بگذارند. 

۸. اختلالات مهارت حرکتی

اختلالات مهارت حرکتی نیز بخشی از اختلالات شناختی هستند که به مشکلاتی در توسعه و اجرای مهارت‌های حرکتی هماهنگ و موثر اشاره دارند. افراد مبتلا به اختلالات مهارت حرکتی ممکن است با چالش‌هایی در انجام حرکات دقیق و هماهنگ، مانند نوشتن، پوشیدن لباس، خوردن و آشامیدن، یا حتی فعالیت‌های بازی و ورزش مواجه شوند. این مشکلات ممکن است از دوران کودکی آغاز شده و در طول زندگی ادامه داشته باشند.

علائم اختلالات شناختی

اختلالات شناختی می‌توانند علائم متنوعی داشته باشند. برخی از مهم‌ترین علائم این اختلالات عبارتند از:

• مشکلات در توجه و تمرکز
• اختلال در حافظه
• کاهش سرعت پردازش اطلاعات
• نقص در مهارت‌های زبانی و توانایی برقراری ارتباط موثر با دیگران
• نقص در حل مسئله و استدلال
• اختلال در ادراک و فضایی-بینایی

‏علت اختلالات شناختی

برخی از مهم‌ترین علل اختلالات شناختی عبارتند از:

• عوامل ژنتیکی
• تروماهای مغزی
• بیماری‌های عصبی
• عفونت‌ها و التهاب‌های مغزی
• سومصرف مواد
• کمبود تغذیه

متن انگلیسی:
Age is the primary cause of cognitive impairment. Other risk factors include family history, physical inactivity, and disease/conditions such as Parkinson’s disease, heart disease, stroke, brain injury, brain cancers, drugs, toxins, and diabetes
ترجمه متن:
سن عامل اصلی اختلالات شناختی است. سایر عوامل خطر عبارتند از سابقه خانوادگی، عدم تحرک بدنی و بیماری‌، شرایطی مانند بیماری قلبی، پارکینسون، سکته، آسیب مغز، سرطان مغز، داروها، سموم و دیابت.

ncbi.nlm.nih

اختلالات شناختی در سالمندان

شایع‌ترین نوع زوال عقل در سالمندان که با اختلال در حافظه، تفکر و توانایی های شناختی همراه است، آلزایمر است که باعث افت کیفیت زندگی سالمندان می‌شود. آسیب به عروق مغزی و جریان خون و اکسیژن‌رسانی به مغز که با نقایص شناختی همراه است، منجر به زوال عقل عروقی در سالمندان می‌گردد. سن بالا، سابقه خانوادگی، بیماری‌های قلبی عروقی، دیابت، افسردگی و شیوه زندگی ناسالم از ریسک فاکتورهای اختلالات شناختی در سالمندان محسوب می‌شوند.

اختلالات شناختی در کودکان

اختلالات شناختی در کودکان نیز موضوعی مهم و قابل توجهی است که بر توانایی‌های ذهنی، یادگیری و عملکرد تحصیلی کودکان تاثیر می‌گذارند. برخی از مهم‌ترین اختلالات شناختی در کودکان شامل اختلال طیف اوتیسم، اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی، اختلال یادگیری خاص مانند دیسلکسی و دیسکلکولیا و اختلالات کلی در رشد هوش و توانایی‌های شناختی می‌شوند.

فکر می‌کنی کودکت به اختلال شناختی مبتلا شده؟ همین حالا مشاوره بگیر.

دکتر مشاوره روانشناختی

اختلالات شناختی در جوانان

اختلالات شناختی در دوران جوانی معمولا ریشه در عوامل متعددی از جمله ژنتیک، نوروبیولوژیک، محیطی و روانی-اجتماعی دارند. برخی از اختلالات شناختی شایع در جوانان عبارتند از اختلال طیف اوتیسم، اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی، اختلالات یادگیری خاص، اختلالات خلقی و اضطرابی و در برخی موارد حتی اختلالات روانپزشکی همچون اسکیزوفرنی. این اختلالات بر توانایی‌های شناختی، عملکرد تحصیلی و شغلی، روابط بین‌فردی و کیفیت زندگی جوانان تاثیر می‌گذارند. 

اختلالات شناختی در بیماران ام اس

بیماری مولتیپل اسکلروزیس (ام اس) یکی از شایع‌ترین اختلالات مزمن سیستم عصبی مرکزی است که عملکرد شناختی بیماران را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اختلالات شناختی در بیماران مبتلا به ام اس می‌تواند در زمینه‌های مختلفی مانند توجه و تمرکز، سرعت پردازش اطلاعات، حافظه، کارکردهای اجرایی و توانایی‌های زبانی بروز کند. معمولا به تدریج ظاهر شده و تاثیر منفی آن بر عملکرد روزانه، استقلال فردی، شغل و روابط اجتماعی بیماران مشهود خواهد بود. عوامل متعددی از جمله التهاب مغزی، آسیب به میلین و درگیری نورونی در بیماری ام اس می‌توانند در بروز این اختلالات نقش داشته باشند.

راه های تشخیص اختلالات شناختی

تشخیص اختلالات شناختی معمولا از طریق ترکیبی از ارزیابی‌های بالینی و آزمون‌های روان‌شناختی انجام می‌شود:

• ارزیابی بالینی توسط پزشک یا روان‌شناس با مصاحبه و بررسی علائم و سابقه بیمار
• آزمون‌های استاندارد شناختی و عصب‌روان‌شناختی
• MRI، PET و SPECT 
• آزمایش‌های خون و نمونه مغز نخاع‌

راه های درمان اختلالات شناختی

اختلالات شناختی مانند آلزایمر، پارکینسون و صرع می‌توانند با روش‌های مختلفی درمان شوند. برخی از راه‌های درمان اختلالات شناختی عبارتند از:

• درمان دارویی 
• داروهای ضدتشنج
• فیزیوتراپی و کاردرمانی
• مدیتیشن و یوگا
• سلول‌درمانی و ژن‌درمانی
• محرک‌های الکتریکی مغزی

‏درمان دارویی اختلالات شناختی

اختلالات شناختی می‌توانند ناشی از بیماری‌های عصبی مختلف باشند. برای درمان این اختلالات در بیماری آلزایمر، از داروهایی مانند دانپزیل، ریواستیگمین و گالانتامین استفاده می‌شود که به بهبود علائم شناختی کمک می‌کنند. همچنین در بیماری پارکینسون، داروهایی مانند مدافینیل و متیل فنیدات می‌توانند به بهبود اختلالات شناختی کمک کنند.

در مورد اختلالات شناختی ناشی از آسیب مغزی، داروهایی مانند آمانتادین و متیل فنیدات ممکن است به بهبود توجه و حافظه بیماران کمک کنند.

در برخی اختلالات روانی نیز داروهای خاصی مانند ریسپریدون و اولانزاپین می‌توانند به بهبود کارکردهای شناختی در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی کمک کنند. همچنین در مورد اختلالات شناختی ناشی از سومصرف مواد، داروهای جایگزین مانند متادون و بوپرنورفین می‌توانند به بهبود این اختلالات کمک کنند. 

عوارض اختلالات شناختی

در صورت عدم درمان مناسب، اختلالات شناختی عصبی می‌توانند پیامدهای جدی و گسترده‌ای برای افراد مبتلا داشته باشند:

• تخریب عملکرد شناختی، حافظه، زبان و سایر کارکردهای شناختی
• اختلال در استقلال و خودمراقبتی
• مشکلات اجتماعی و شغلی، چالش در تعامل اجتماعی، برقراری ارتباط و انجام وظایف شغلی
• افزایش وابستگی و بار مراقبتی
• کاهش کیفیت زندگی

متن انگلیسی:
People with MCI have an increased risk — but not a certainty — of developing dementia. Overall, about 1% to 3% of older adults develop dementia every year. Studies suggest that around 10% to 15% of people with MCI go on to develop dementia each year
ترجمه متن:
احتمال ابتلا به زوال عقل در افراد مبتلا به اختلالات شناختی اما نه به‌طور قطعی بیشتر است. به‌طورکلی، حدود یک تا ۳ درصد سالمندان هر ساله به دمانس مبتلا می‌شوند. مطالعات نشان می‌دهد که، حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد افراد مبتلا به اختلال شناختی هرساله به دمانس مبتلا می‌شوند. 

mayoclinic

راه های پیشگیری از اختلالات شناختی

راه‌های پیشگیری از اختلالات شناختی عبارتند از:

• ارزیابی و غربالگری منظم افراد در معرض خطر بالا مانند سالمندان و افراد با سابقه خانوادگی
• اتخاذ شیوه زندگی سالم از جمله تغذیه مناسب و رژیم غذایی متعادل
• فعالیت فیزیکی منظم و ورزش مناسب
• خواب کافی
• مدیریت استرس
• انجام فعالیت‌های ذهنی چالش برانگیز
• درمان بیماری‌های زمینه‌ای
• ترک سیگار و محدود کردن مصرف الکل
• توجه به سلامت

نتیجه گیری و راهنمای مراجعه به دکتر

اختلالات شناختی مانند آلزایمر و دمانس، مشکلات پیچیده و چندعلتی هستند که نیاز به رویکرد جامع و درمان طولانی‌مدت دارند. موفقیت درمان به عوامل متعددی بستگی دارد، اما امیدواری و پشتکار بیماران و خانواده‌های آنها در کنار مداخلات پزشکی و درمانی، می‌تواند نقش مهمی در بهبود عملکرد شناختی و کیفیت زندگی ایفا کند. با پیشرفت‌های علمی و درمانی که در این حوزه صورت می‌گیرد، امیدواریم در آینده بتوانیم به درمان‌های موثرتری برای این اختلالات دست یابیم و کیفیت زندگی بیماران را ارتقا دهیم.

شما می‌توانید از دکتر متخصص روانشناسی یا از یک دکتر اعصاب و روان برای بهبود وضعیت خود کمک بگیرید. خدمات غیرحضوری دکترتو مانند تراپیست آنلاین و مشاوره آنلاین روانپزشک می‌توانند به شما در پیشبرد سریع‌تر وضعیت درمانی کمک کنند.

دکترتو مراقب سلامتی شماست!