فهرست مطالب
هپاتیت اتوایمیون یا هپاتیت خودایمنی، یک بیماری مزمن و نادر کبدی است که کمتر نام آن به گوشمان خورده است. این بیماری زمانی رخ میدهد که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلولهای سالم کبد حمله میکند و آنها را بیگانه میشناسد. این حمله نادرست باعث التهاب و آسیب شدید به کبد میشود که اگر به موقع تشخیص داده نشود، میتواند به عوارض جدی و جبرانناپذیری مانند سیروز و نارسایی کبد منجر شود.
این بیماری به دلیل ماهیت خودایمنیاش، با سایر بیماریهای خودایمنی مانند دیابت نوع ۱، بیماری هاشیموتو و کولیت اولسراتیو نیز ارتباط نزدیکی دارد. در ادامه این مقاله از مجله سلامت دکترتو، با جزئیات کامل این بیماری، از علائم و انواع آن تا راههای درمان و کنترل آن آشنا میشوید.
هپاتیت خودایمنی چیست و چرا ایجاد میشود؟
در حالت عادی، سیستم ایمنی بدن وظیفه دارد از ما در برابر ویروسها، باکتریها و عوامل خارجی محافظت کند. اما در بیماری هپاتیت اتوایمیون، این سیستم دچار خطا میشود و به بافت کبد حمله میکند. این حمله مداوم باعث تخریب سلولهای کبد و التهاب میشود.
علت دقیق این اختلال هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما محققان معتقدند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز آن نقش دارند. ممکن است فرد از نظر ژنتیکی مستعد ابتلا به این بیماری باشد و سپس یک عامل محیطی مانند عفونتهای ویروسی (مثل هپاتیت A، B یا C)، مصرف برخی داروها (مانند نیتروفورانتوئین یا مینوسایکلین) یا قرار گرفتن در معرض سموم، باعث فعال شدن سیستم ایمنی و حمله به کبد شود.
بیماری هپاتیت چیست
زنان بیشتر از مردان (حدود ۴ برابر) و به خصوص در سنین ۱۵ تا ۴۰ سالگی و همچنین ۴۵ تا ۵۵ سالگی در معرض ابتلا به این بیماری هستند. حدود ۲۵ تا ۵۰ درصد از بیماران مبتلا به هپاتیت خودایمنی، به یک بیماری خودایمنی دیگر نیز مبتلا میشوند.
علائم هپاتیت اتوایمیون؛ به چه نشانههایی توجه کنیم؟
علائم هپاتیت خودایمنی میتوانند بسیار متفاوت باشند. در برخی افراد، بیماری به آرامی و بدون علامت پیشرفت میکند و در معاینات اتفاقی کشف میشود. اما در بسیاری از موارد، با نشانههایی همراه است که باید به آنها توجه کرد. گاهی علائم به صورت ناگهانی ظاهر میشوند و گاهی طی هفتهها و ماهها به تدریج خود را نشان میدهند.
شایعترین علائم این بیماری عبارتند از:
- خستگی شدید و مزمن: این یکی از اصلیترین و شایعترین علائم است که اغلب با استراحت هم برطرف نمیشود.
- زردی پوست و چشم (یرقان): این علامت نشاندهنده بالا رفتن بیلیروبین در خون است و یکی از نشانههای جدی بیماری کبدی محسوب میشود.
- درد مفاصل و عضلات: این درد ممکن است شبیه به آرتریت باشد و در بخشهای مختلف بدن احساس شود.
- درد در ناحیه شکم: به خصوص در قسمت فوقانی و سمت راست شکم که محل قرارگیری کبد است.
- بزرگ شدن کبد یا طحال: این حالت میتواند با احساس پری در شکم یا درد همراه باشد.
- تیرگی رنگ ادرار و روشن شدن رنگ مدفوع
- بثورات پوستی یا آکنه
- از دست دادن اشتها و کاهش وزن
- قاعدگیهای نامنظم یا قطع آن
اگر هر یک از این علائم را تجربه کردید، به خصوص اگر چندین علامت با هم ظاهر شدند، حتماً برای بررسی به پزشک مراجعه کنید.
انواع هپاتیت اتوایمیون کدامند؟
هپاتیت خودایمنی به دو نوع اصلی تقسیم میشود که تشخیص آن به نوع آنتیبادیهای موجود در خون بستگی دارد:
- هپاتیت خودایمنی نوع ۱: این نوع شایعترین نوع بیماری است و در هر سنی ممکن است رخ دهد. مشخصه اصلی آن وجود آنتیبادیهای ANA (آنتیبادی هستهای ضد هسته) و SMA (آنتیبادی عضله صاف) در آزمایش خون است.
- هپاتیت خودایمنی نوع ۲: این نوع بیشتر در کودکان و نوجوانان دیده میشود و معمولاً شدت بیشتری دارد. در این نوع، آنتیبادیهای LKM-1 (آنتیبادی میکروسومی کبد و کلیه نوع ۱) در خون یافت میشوند.
تشخیص هپاتیت اتوایمیون؛ از آزمایش خون تا بیوپسی کبد
تشخیص این بیماری نیازمند ارزیابی دقیق توسط پزشک متخصص گوارش و کبد است. مراحل اصلی تشخیص عبارتند از:
- معاینه فیزیکی و بررسی علائم: پزشک در ابتدا علائم شما و سابقه پزشکی را بررسی میکند.
- آزمایش خون: این آزمایش کلیدیترین گام است. در این آزمایش، سطح آنزیمهای کبدی (ALT و AST)، بیلیروبین، سطح ایمونوگلوبولین G (IgG) و همچنین وجود آنتیبادیهای خاص (مانند ANA و SMA) بررسی میشود.
- تصویربرداری: از روشهایی مانند سونوگرافی یا CT اسکن برای ارزیابی اندازه و بافت کبد و رد سایر بیماریهای کبدی استفاده میشود.
- بیوپسی کبد (نمونهبرداری از کبد): این روش مهمترین راه برای تشخیص قطعی هپاتیت اتوایمیون است. در بیوپسی، پزشک با استفاده از یک سوزن نازک، نمونه کوچکی از بافت کبد را برمیدارد و برای بررسی آسیب، التهاب و فیبروز به آزمایشگاه میفرستد.
درمان هپاتیت خودایمنی؛ هدف کنترل بیماری و جلوگیری از آسیب کبد
متاسفانه، هپاتیت خودایمنی درمان قطعی ندارد، اما با استفاده از دارو میتوان آن را به خوبی کنترل کرد و از پیشرفت آن به سمت سیروز و نارسایی کبد جلوگیری نمود. هدف اصلی درمان، سرکوب سیستم ایمنی بدن و کاهش التهاب است.
داروهای اصلی مورد استفاده در درمان این بیماری شامل موارد زیر است:
- کورتیکواستروئیدها (مانند پردنیزولون): این داروها خط اول درمان هستند و به سرعت التهاب را کاهش میدهند. معمولاً درمان با دوز بالا آغاز شده و به تدریج دوز آن کاهش مییابد.
- داروهای سرکوبکننده سیستم ایمنی (مانند آزاتیوپرین): این داروها معمولاً در کنار کورتیکواستروئیدها تجویز میشوند تا بتوان دوز پردنیزولون را کاهش داد و عوارض جانبی آن را کنترل کرد.
- دوره بهبودی (Remission): هدف از درمان، رساندن بیمار به دوره بهبودی است که در آن، علائم بیماری از بین میروند و آزمایشهای کبدی به حالت عادی بازمیگردند. با این حال، بسیاری از بیماران پس از قطع دارو دچار عود (Relapse) بیماری میشوند و باید درمان را دوباره آغاز کنند. به همین دلیل، اکثر افراد مبتلا به این بیماری باید برای سالها و گاهی تا پایان عمر از دارو استفاده کنند.
در مواردی که بیماری به شدت پیشرفت کرده و کبد آسیب دیده و دیگر قادر به عملکرد نیست، پیوند کبد تنها راه نجات بیمار خواهد بود.