داروهای دیابت کدامند و چه کاربردی دارند؟

داروهای دیابت ابزار اصلی در مدیریت قند خون و پیشگیری از عوارض این بیماری مزمن هستند. بسته به نوع دیابت (نوع ۱، نوع ۲ یا دیابت بارداری)، پزشک ممکن است داروهای خوراکی یا تزریقی مانند انسولین را تجویز کند. این داروها از نظر مکانیسم اثر و کاربرد بالینی با یکدیگر تفاوت دارند؛ برخی با افزایش ترشح انسولین عمل می‌کنند، برخی جذب قند را کاهش می‌دهند و برخی دیگر حساسیت بدن به انسولین را بهبود می‌بخشند. در این صفحه، با انواع داروهای دیابت، نحوه عملکرد آن‌ها و موارد مصرف رایج آشنا خواهید شد تا درک روشن‌تری از روند درمان خود داشته باشید و در همکاری با پزشک، بهترین نتیجه درمانی را کسب کنید.

داروی دیابت چیست؟

دیابت یکی از بیماری‌های مزمن شایع است که گرچه درمان قطعی ندارد، اما با دارو و تغییر سبک زندگی قابل کنترل است. این بیماری معمولاً با افزایش سطح قند خون مشخص می‌شود و در صورت عدم کنترل می‌تواند به عوارض جدی در قلب، کلیه، چشم و اعصاب منجر شود. برای مدیریت دیابت نوع ۱، نوع ۲ و دیابت بارداری، گروه‌های مختلفی از داروهای خوراکی و تزریقی وجود دارد. در ادامه، مهم‌ترین داروهای مورد استفاده در درمان دیابت را معرفی می‌کنیم.

• متفورمین (Metformin)

• گلیبنکلامید (Glibenclamide)

• گلی‌کلازید (Gliclazide)

• پی‌اوگلیتازون (Pioglitazone)

• سیتاگلیپتین (Sitagliptin)

• داپاگلیفلوزین (Dapagliflozin)

• امپاگلیفلوزین (Empagliflozin)

• آناگلیناید / ناتگلیناید

• لیراگلوتاید (Liraglutide)

• انسولین‌های مختلف

• سیتاگلیپتین

داروی دیابت دارویی است که به کنترل و کاهش قند خون در بیماران مبتلا به دیابت کمک می‌کند.

داروهای دیابت نوع ۱

دیابت نوع ۱ یک بیماری خودایمنی است که در آن بدن توانایی تولید انسولین را از دست می‌دهد. انسولین هورمونی است که به سلول‌های بدن کمک می‌کند قند خون (گلوکز) را به انرژی تبدیل کنند. به همین دلیل، درمان اصلی دیابت نوع ۱ تزریق انسولین برای تأمین نیاز بدن به این هورمون است.

داروهای دیابت نوع ۱ معمولاً شامل انواع مختلف انسولین هستند که بسته به سرعت و مدت زمان اثرشان به دسته‌های سریع‌اثر، کوتاه‌اثر، متوسط‌اثر و طولانی‌اثر تقسیم می‌شوند. همچنین برخی داروهای مکمل تزریقی مانند آمیلینو میمتیک‌ها به بهبود کنترل قند خون در کنار انسولین کمک می‌کنند.

در ادامه با انواع داروهای رایج در درمان دیابت نوع ۱ آشنا می‌شویم.

انسولین‌ های دیابت نوع ۱

انسولین داروی اصلی و حیاتی برای درمان دیابت نوع ۱ است. انواع مختلف انسولین با سرعت و مدت اثر متفاوت وجود دارند که پزشک بر اساس نیاز فرد، ترکیبی از آن‌ها را تجویز می‌کند.

انسولین‌ها معمولاً به چند دسته تقسیم می‌شوند:

• انسولین سریع‌اثر: به سرعت وارد خون می‌شود و معمولاً حدود ۱۵ دقیقه پس از تزریق شروع به کار می‌کند. برای کنترل قند خون بعد از وعده‌های غذایی استفاده می‌شود.
• انسولین کوتاه‌اثر: کمی دیرتر اثر می‌کند و معمولاً حدود ۳۰ دقیقه پس از تزریق شروع به کار می‌کند.
• انسولین متوسط‌اثر: مدت اثر طولانی‌تری دارد و به تنظیم قند خون در فواصل بین وعده‌ها کمک می‌کند.
• انسولین طولانی‌اثر: به آرامی وارد خون می‌شود و اثر طولانی دارد که معمولا تا ۲۴ ساعت ماندگار است. برای کنترل پایه قند خون استفاده می‌شود.
• انسولین‌های ترکیبی (پری‌میکس): ترکیبی از انسولین‌های سریع‌اثر و متوسط‌اثر هستند که همزمان اثر کوتاه و بلندمدت دارند.

تزریق منظم و صحیح انسولین‌ها برای کنترل موثر قند خون و پیشگیری از عوارض دیابت نوع ۱ حیاتی است.

داروهای مکمل تزریقی دیابت نوع ۱

علاوه بر انسولین، برخی داروهای تزریقی مکمل وجود دارند که به کنترل بهتر قند خون در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ کمک می‌کنند. یکی از این داروها، گروه آمیلینو میمتیک‌ها (Amylinomimetics) است.

آمیلینو میمتیک‌ها هورمونی طبیعی به نام آمیلین را تقلید می‌کنند که به تنظیم سرعت خالی شدن معده، کاهش اشتها و کاهش تولید گلوکز توسط کبد کمک می‌کند. استفاده از این داروها معمولاً به همراه انسولین صورت می‌گیرد و می‌تواند نوسانات قند خون پس از وعده‌های غذایی را کاهش دهد.

این داروهای مکمل باید تحت نظر دقیق پزشک مصرف شوند و استفاده از آن‌ها می‌تواند به بهبود کنترل دیابت و کاهش دوز انسولین کمک کند.

داروهای مکمل تزریقی دیابت نوع ۱ شامل انسولین و برخی هورمون‌های کمکی برای کنترل بهتر قند خون هستند.

داروهای دیابت نوع ۲

دیابت نوع ۲ شایع‌ترین نوع دیابت است که معمولاً به دلیل مقاومت بدن نسبت به انسولین و کاهش تولید آن ایجاد می‌شود. درمان این نوع دیابت ممکن است شامل تغییر سبک زندگی، داروهای خوراکی و در برخی موارد داروهای تزریقی باشد.

داروهای دیابت نوع ۲ شامل گروه‌های متنوعی هستند که هر کدام با مکانیسم خاصی به کنترل قند خون کمک می‌کنند. از داروهای خوراکی مانند متفورمین و سولفونیل اوره‌ها گرفته تا داروهای تزریقی مانند انسولین و آگونیست‌های گیرنده GLP-1، هر دارو نقش خاصی در بهبود کنترل قند خون دارد.

در ادامه با انواع داروهای خوراکی و تزریقی مورد استفاده در دیابت نوع ۲ بیشتر آشنا می‌شویم.

داروهای خوراکی دیابت نوع ۲

یکی از رایج‌ترین روش‌های کنترل دیابت نوع ۲ استفاده از قرص قند است که شامل داروهایی مانند متفورمین، سولفونیل اوره‌ها و سایر داروهای خوراکی می‌شود. در درمان دیابت نوع ۲، داروهای خوراکی نقش مهمی در کنترل قند خون ایفا می‌کنند. این داروها با روش‌های مختلفی باعث کاهش سطح قند خون می‌شوند؛ مثلاً افزایش حساسیت سلول‌ها به انسولین، کاهش تولید گلوکز در کبد یا کاهش جذب قند از روده.

در جدول زیر، انواع اصلی داروهای خوراکی دیابت نوع ۲ و عملکرد هر یک آمده است:

داروهای تزریقی دیابت نوع ۲

در برخی موارد، بیماران دیابت نوع ۲ نیاز به داروهای تزریقی برای کنترل بهتر قند خون دارند. این داروها به طور معمول هنگامی تجویز می‌شوند که داروهای خوراکی به تنهایی کافی نباشند یا شرایط خاصی نیاز به درمان تزریقی باشد.

دو گروه اصلی داروهای تزریقی در دیابت نوع ۲ عبارت‌اند از انسولین و آگونیست‌های گیرنده GLP-1. انسولین با تأمین هورمون مورد نیاز بدن، نقش کلیدی در کنترل قند خون دارد. آگونیست‌های GLP-1 علاوه بر افزایش ترشح انسولین، باعث کاهش اشتها و کاهش وزن نیز می‌شوند.

در جدول زیر انواع داروهای تزریقی رایج در دیابت نوع ۲ و عملکرد آن‌ها آمده است:

داروهای دیابت بارداری

دیابت بارداری نوعی از دیابت است که در دوران بارداری ایجاد می‌شود و کنترل دقیق قند خون در این دوره اهمیت زیادی دارد تا سلامت مادر و جنین حفظ شود. درمان دیابت بارداری معمولاً با تغییر سبک زندگی و رژیم غذایی آغاز می‌شود، اما در صورت نیاز ممکن است دارو نیز تجویز شود.

انسولین به عنوان داروی اصلی و ایمن‌ترین گزینه برای کنترل قند خون در بارداری شناخته می‌شود و معمولاً اولین انتخاب پزشکان است. همچنین متفورمین نیز در برخی موارد با نظر پزشک و در شرایط خاص تجویز می‌شود، اگرچه استفاده از آن در بارداری با دقت بیشتری دنبال می‌شود.

در هر صورت، مصرف هرگونه دارو در دوران بارداری باید تحت نظر دقیق پزشک انجام شود تا از عوارض احتمالی جلوگیری شود.

انسولین برای دیابت بارداری

انسولین داروی اصلی و مطمئن برای کنترل قند خون در دیابت بارداری است. این دارو به صورت تزریقی مصرف می‌شود و به تنظیم میزان قند خون مادر کمک می‌کند بدون اینکه خطری برای جنین ایجاد کند. پزشک دوز و نوع انسولین را بر اساس شرایط مادر و روند بارداری تعیین می‌کند. استفاده صحیح و منظم از انسولین می‌تواند از عوارض ناشی از قند خون بالا در دوران بارداری جلوگیری کند و سلامت مادر و نوزاد را تضمین نماید.

متن انگلیسی:

Insulin remains the preferred therapy for pregnant women with pre-gestational diabetes and a number of professional societies endorse its use as a first-line therapy in GDM. Treatment decisions regarding the type of insulin, timing of administration, and dose frequency are based on individual glycemic patterns

ترجمه فارسی:

انسولین همچنان درمان اصلی و مورد ترجیح برای زنان باردار مبتلا به دیابت قبل از بارداری است و بسیاری از انجمن‌های تخصصی استفاده از آن را به عنوان درمان اول در دیابت بارداری توصیه می‌کنند. تصمیم‌گیری درباره نوع انسولین، زمان مصرف و تعداد دوزها بر اساس الگوی قند خون هر فرد انجام می‌شود.

به نقل از NIH

متفورمین برای بارداری

متفورمین یکی از داروهای خوراکی است که گاهی در دوران بارداری برای کنترل قند خون تجویز می‌شود، به ویژه در مواردی که تغییرات رژیم غذایی و ورزش به تنهایی کافی نیستند. این دارو به کاهش مقاومت بدن نسبت به انسولین کمک می‌کند و باعث بهبود کنترل قند خون می‌شود.

اگرچه متفورمین نسبت به انسولین راحت‌تر مصرف می‌شود، اما استفاده از آن در دوران بارداری باید فقط با نظر پزشک و تحت نظارت دقیق صورت گیرد. مطالعات متعددی نشان داده‌اند که مصرف متفورمین در بارداری معمولاً بی‌خطر است، اما پزشک با توجه به شرایط مادر و جنین بهترین تصمیم را خواهد گرفت.

نحوه عملکرد داروهای دیابت چگونه است؟

داروهای دیابت به روش‌های مختلفی در کنترل قند خون نقش دارند که بسته به نوع دارو متفاوت است. برخی داروها مانند متفورمین با کاهش تولید گلوکز در کبد و افزایش حساسیت سلول‌ها به انسولین، به کاهش قند خون کمک می‌کنند. داروهای گروه سولفونیل اوره باعث تحریک پانکراس برای ترشح انسولین بیشتر می‌شوند. همچنین داروهایی مانند مهارکننده‌های DPP-4 با افزایش اثر هورمون‌های افزایش‌دهنده ترشح انسولین پس از غذا، قند خون را کنترل می‌کنند. داروهای تزریقی مانند انسولین به طور مستقیم کمبود انسولین در بدن را جبران کرده و به تنظیم دقیق‌تر قند خون کمک می‌کنند. به طور کلی، عملکرد این داروها در کاهش قند خون از طریق افزایش ترشح انسولین، بهبود حساسیت به انسولین، کاهش جذب قند یا کاهش تولید گلوکز صورت می‌گیرد تا به کنترل بهتر دیابت و پیشگیری از عوارض آن کمک کنند.

نحوه انتخاب داروی مناسب دیابت چگونه است؟

برای انتخاب داروی مناسب دیابت، پزشک ابتدا نوع دیابت (نوع ۱ یا نوع ۲) و شدت بیماری را بررسی می‌کند. سپس با توجه به میزان قند خون، شاخص هموگلوبین گلیکوزیله (HbA1c)، وضعیت کلی سلامت بیمار و وجود بیماری‌های زمینه‌ای مانند مشکلات کلیوی، کبدی یا قلبی، بهترین داروی مناسب را تعیین می‌کند. در دیابت نوع ۲، اغلب متفورمین به عنوان داروی خط اول انتخاب می‌شود، مگر در شرایط خاص که داروهای دیگر یا ترکیبی از داروها توصیه شود. همچنین پاسخ بیمار به درمان، تحمل عوارض جانبی و راحتی مصرف دارو در انتخاب نهایی تاثیرگذار است. نهایتاً، همراه با دارو درمانی، اصلاح سبک زندگی شامل تغذیه سالم، فعالیت بدنی و کنترل وزن نیز ضروری است تا بهترین کنترل قند خون حاصل شود. انتخاب دارو باید تحت نظر پزشک متخصص و با ارزیابی مستمر وضعیت بیمار انجام شود.

عوارض داروهای دیابت چیست؟

عوارض داروهای دیابت بسته به نوع دارو و وضعیت فرد می‌تواند متفاوت باشد. برخی از رایج‌ترین عوارض شامل هیپوگلیسمی (افت قند خون) است که به ویژه با داروهایی مثل سولفونیل اوره‌ها و انسولین بیشتر رخ می‌دهد. داروهایی مانند متفورمین ممکن است باعث مشکلات گوارشی مانند تهوع، اسهال یا درد معده شوند. برخی داروهای دیابت ممکن است بر کلیه‌ها یا کبد تأثیر بگذارند و نیاز به نظارت منظم دارند. همچنین، داروهای جدیدتر ممکن است عوارضی مثل افزایش خطر عفونت‌های ادراری یا اختلالات گوارشی به همراه داشته باشند. مهم است که بیماران هرگونه علامت غیرعادی را به پزشک گزارش دهند و درمان را تحت نظر متخصص ادامه دهند تا عوارض به حداقل برسد.

نتیجه گیری و راهنمای مراجعه به دکتر

دیابت درمان ندارد، اما داروهای دیابت در سال‌های اخیر توانسته‌اند به خوبی این بیماری را تحت کنترل درآورند. با این حال هیچ یک از این داروها، راه درمان قطعی این بیماری نیستند و تمام بیماران باید علاوه بر مصرف این داروها، سبک زندگی خاصی را در پیش بگیرند.

دقت داشته باشید هیچ یک از داروهای معرفی‌شده در این مطلب را نمی‌توانید بدون تجویز پزشک مصرف کنید. در دکترتو می‌توانید از دکتر غدد یا متخصص داخلی مشاوره دیابت دریافت کنید و یا برای اطلاعات بیشتر در مورد داروهای مصرفی خود با دکتر‌های داروساز مشاوره دارویی داشته باشید.