فهرست مطالب
هیدروسفالی نوعی اختلال عصبی روانی ناشی از تجمع بیش از اندازه مایع مغزی نخاعی در بطن‌های مغز است که باعث گشاد شدن بطن‌ها شده و فشار زیادی به بافت مغز وارد می‌کند. این اختلال می‌تواند علائمی مانند افزایش حجم سر و فاصله بین استخوان‌های جمجمه، فرورفتگی نرم مغز در ناحیه نقطه برگما، افزایش فشار داخل جمجمه که ممکن است باعث درد شدید سر، استفراغ و اختلال در بینایی شود، کندی در رشد طبیعی مغز و سر (میکروسفالی) و اختلال در حرکات چشم و دید مبهم را ایجاد کند. هیدروسفالی می‌تواند ذاتی (مادرزادی) یا اکتسابی (ثانویه) باشد. تا انتهای این مطلب همراه باشید تا با آب آوردن مغز، انواع هیدروسفالی، علائم و علت هیدروسفالی بیشتر آشنا شوید. برای تشخیص و درمان این بیماری حتما با متخصص مغز و اعصاب در ارتباط باشید. شما می‌توانید از طریق سایت دکترتو با بهترین پزشکان در ارتباط باشید. در دکترتو علاوه بر سیستم تعیین وقت حضوری امکان مشاوره آنلاین و تلفنی با پزشکان وجود دارد.
هیدروسفالی (آب آوردن مغز) چیست؟
هیدروسفالی از بیماری های مغزی خطرناک بوده که ناشی تجمع غیرطبیعی مایع مغزی-نخاعی داخل مغز است. این اصطلاح از کلمات یونانی «هیدرو» به معنی آب و «سفالوس» به معنی سر گرفته شده است. هیدروسفالی در گذشته به عنوان «آب در مغز» شناخته می‌شد. این «آب» در واقع مایع مغزی-نخاعی (CSF) است، مایع زلال و بی‌رنگی که مغز و نخاع را احاطه می‌کند.
بدن روزانه مقدار مایع مغزی نخاعی مورد نیاز را تولید و همان مقدار را جذب می‌کند. با این حال، زمانی که جریان یا جذب طبیعی این مایع مسدود شود، احتمال تجمع مایع و بزرگ شدن بطن‌ها در اثر افزایش این مایع وجود دارد. درنتیجه، فشار داخل سر افزایش می‌یابد و باعث اختلال در عملکرد مغز میشود.
طول عمر بیماران هیدروسفالی
در بیشتر موارد ابتلا، درمان فوری آب آوردن مغز در بزرگسالان، می‌تواند بیشتر علائم را برطرف کرده و مشکلات جسمی و شناختی را بهبود ببخشد. طول عمر بیماران هیدروسفالی با مدیریت و کنترل صحیح بیماری، عادی و طبیعی خواهد بود.
متن انگلیسی:
medicinenet
Survival in untreated hydrocephalus is poor. Approximately 50% of the affected patients die before 3 years of age and about 80% die before reaching adulthood
ترجمه متن:
میزان بقا در هیدروسفالی درمان نشده بسیار پایین است. تقریبا ۵۰ درصد بیماران کمتر از ۳ سال و حدود ۸۰ درصد بیماران قبل رسیدن به بزرگسالی فوت می‌کنند.
انواع هیدروسفالی
چهار نوع اصلی هیدروسفالی عبارتند از:
| انواع هیدروسفالی | توضیحات |
|---|---|
| هیدروسفالی ارتباطی (Communicating) | در این نوع، جریان مایع مغزی-نخاعی بین بطن‌های مغز و فضاهای مایع اطراف مغز و نخاع ادامه دارد، اما جذب طبیعی آن مختل میشود. |
| هیدروسفالی غیرارتباطی (Noncommunicating) | در این نوع، مسیر جریان مایع بین بطن‌های مغز و فضاهای مایع اطراف مسدود میشود. |
| هیدروسفالی اکس واکو (Ex vacuo) یا هیدروسفالی در بزرگسالان | بزرگ شدن بطن‌های مغز به دلیل آتروفی (کاهش حجم) بافت مغزی اطراف است. |
| هیدروسفالی با فشار طبیعی (Normal Pressure) | در این نوع، علی‌رغم افزایش حجم مایع مغزی-نخاعی، فشار داخل جمجمه طبیعی باقی می‌ماند. |
هیدروسفالی خفیف
هیدروسفالی خفیف نوعی از هیدروسفالی است که در آن افزایش مایع مغزی-نخاعی در بطن‌های مغز به میزان کمتری رخ می‌دهد. در این نوع، بزرگی بطن‌های مغز معمولا به اندازه‌ای نیست که باعث افزایش فشار داخل جمجمه شود. افزایش اندک حجم مایع در بطن‌های مغز و بزرگی بطن‌های مغز به میزان کم مشخصه‌های این نوع هیدروسفالی هستند.
این افراد گاهی اوقات بدون علائم بالینی واضح هستند یا تنها با علائم خفیف مانند افزایش اندک فشار داخل جمجمه مواجه می‌شوند. آب آوردن مغز در نوع خفیف بیشتر در جنین و نوزادان شایع است و گاهی اوقات نیاز به پیگیری و بررسی مداوم ندارد.
هیدروسفالی شدید
در هیدروسفالی انسدادی حاد، همانند موارد کیست کلوئیدی که مسیر فورامن‌های بین‌بطنی (مونرو) را مسدود می‌کند، افزایش ناگهانی فشار داخل بطنی می‌تواند به از دست دادن ناگهانی هوشیاری و حتی مرگ منجر شود. این وضعیت را می‌توان اختلال هیدرودینامیکی مایع مغزی-نخاعی نیز نامید.
هیدروسفالی حاد طی چند روز رخ می‌دهد. شرایطی مانند آتروفی مغزی و ضایعات مخرب کانونی نیز به افزایش غیرطبیعی مایع مغزی-نخاعی در سیستم عصبی مرکزی منجر می‌شوند.
مدام دچار سرگیجه و عدم تعادل میشی؟
برای بررسی مشکلات احتمالی نوبت بگیر.
هیدروسفالی خوش خیم
هیدروسفالی خوش خیم، نوعی از هیدروسفالی است که در آن تجمع مایع مغزی-نخاعی در مغز وجود دارد، اما به اندازه کافی زیاد نیست تا به صورت مشکل جدی تلقی شود. در این نوع سر به طور طبیعی بزرگتر از حالت عادی میشود، اما این افزایش اندازه سر چندان شدید نیست.
فرد معمولاً دچار مشکلات جدی نمی‌شود و ممکن است در طول زندگی هیچ نشانه‌ای از این وضعیت را نداشته باشد. در برخی موارد، هیدروسفالی خوش خیم خود به خود بهبود می‌یابد و نیازی به درمان نیست. در موارد نادر، ممکن است برای تخلیه مایع اضافی مغز نیاز به جراحی باشد.
هیدروسفالی در بزرگسالان
هیدروسفالی اکس واکو بیشتر در بزرگسالان و در اثر بیماری فرسایشی مانند آلزایمر، سکته مغزی یا تروما ایجاد میشود و به مغز آسیب رسانده و باعث جمع شدن بافت مغزی میشود.
علائم هیدروسفالی
آب آوردن مغز با افزایش سن علائم متفاوتی نشان می‌دهد و بسته به میزان پیشروی و شدت بیماری و میزان تحمل فرد نسبت به تجمع مایع مغزی نخاعی، علائم هیدروسفالی متفاوت خواهند بود. نشانه‌های آب آوردن مغز در نوزادان عبارتند از:
- بزرگ شدن غیر عادی سر نوزاد
- نرم شدن قسمت فوقانی سر
- نگاه به پایین چشم‌های نوزاد
- استفراغ
- بی‌خوابی
علائم آب آوردن مغز در کودکان عبارتند از:
- سردرد
- حالت تهوع و استفراغ
- مشکلات بینایی
- تاخیر در رشد
علائم هیدروسفالی در بزرگسالان عبارتند از:
- سردرد
- حالت تهوع و استفراغ
- مشکلات بینایی
- احساس خستگی
- مشکل در کنترل و هماهنگی عضلات
- از دست دادن حافظه کوتاه مدت
علائم هیدروسفالی در سالمندان عبارتند از:
- مشکلات در راه رفتن
- دمانس خفیف
- فراموشی
- بی‌اختیاری ادراری
علت هیدروسفالی
هیدروسفالی ممکن است مادرزادی یا اکتسابی باشد. ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی طی رشد جنینی باعث ایجاد هیدروسفالی مادرزادی می‌شوند. شایع‌ترین علل هیدروسفالی مادرزادی عبارتند از:
- تنگی مسیر کوچک بین بطن‌های سوم و چهارم مغز
- عوارض تولد زودرس، مانند خونریزی داخل بطن‌ها
- عفونت‌های دوران بارداری مانند سرخجه که باعث التهاب بافت مغزی جنین می‌شوند.
هیدروسفالی اکتسابی در هر زمانی پس از تولد ایجاد میشود و می‌تواند افراد در هر سنی را مبتلا کند. شایع‌ترین علل هیدروسفالی اکتسابی عبارتند از:
- تروما به سر
- سکته مغزی
- تومورهای مغزی یا نخاعی
- مننژیت یا سایر عفونت‌های مغز یا نخاع
علاوه بر این، خونریزی یا عوارض جراحی نیز باعث ایجاد هیدروسفالی فشار طبیعی می‌شوند.
راه های تشخیص هیدروسفالی
هیدروسفالی از طریق ارزیابی نورولوژیک، سونوگرافی، سی تی اسکن یا ام آر آی تشخیص داده میشود. از آزمایش‌های زیر هم برای تشخیص آب آوردن مغز در بزرگسالان استفاده می‌کنند:
- کنترل و مانیتور فشار داخل جمجمه
- معاینه عصب بینایی پشت چشم
تا دیر نشده برای تشخیص هیدروسفالی به متخصص مراجعه کن.
درمان هیدروسفالی
درمان هیدروسفالی بسته به علت زمینه‌ای و شدت آن متفاوت است. متداول‌ترین روش‌های درمان آب آوردن مغز عبارتند از:
- درمان جراحی و جایگذاری شانت
- آندوسکوپی برای ایجاد مسیر جدید برای گردش مایع مغزی-نخاعی
- درمان دارویی در موارد خفیف‌تر یا موقتی برای کاهش تولید مایع مغزی-نخاعی
درمان مناسب هیدروسفالی می‌تواند باعث بهبود علائم و جلوگیری از عوارض آن شود. برخی بیماران با درمان مناسب می‌توانند به زندگی عادی بازگردند.
۱. درمان هیدروسفالی بدون جراحی
درمان هیدروسفالی بدون جراحی در موارد خاصی ممکن است مد نظر قرار گیرد. این روش‌ها اغلب به عنوان درمان موقت یا کمکی استفاده شده و به تنهایی درمان قطعی محسوب نمی‌شوند. برخی از این درمان‌های غیرجراحی عبارتند از:
- درمان هیدروسفالی با دارو مانند آستازولامید (Acetazolamide) و فوروزامید (Furosemide)
- تغییرات رژیم غذایی و مصرف غذاهای کم سدیم
- استفاده از پمپ تخلیه مایع مغزی-نخاعی
- تکنیک‌های غیرتهاجمی دیگر مانند آکوپانکچر یا فشار مثبت هوا برای کاهش فشار داخل جمجمه
۲. جراحی هیدروسفالی
اصلی‌ترین جراحی‌های هیدروسفالی عبارتند از:
- شانت‌گذاری که رایج‌ترین و اصلی‌ترین روش درمان هیدروسفالی است. در این روش، لوله باریکی (شانت) برای هدایت مایع مغزی‐نخاعی اضافی از مغز به قسمت‌های دیگر بدن (مانند حفره شکمی یا قفسه سینه) قرار داده میشود.
- استوماتومی بطن سوم (Third Ventriculostomy): در این روش، سوراخ کوچکی در کف بطن سوم ایجاد میشود تا مایع مغزی‐نخاعی بتواند به راحتی جریان یابد. این روش برای برخی انواع هیدروسفالی مفید است و می‌تواند جایگزینی برای نصب شانت باشد.
- دریچه‌های قابل تنظیم (Adjustable Valves) که امکان تنظیم میزان جریان مایع مغزی‐نخاعی را فراهم می‌کنند.
- سایر جراحی‌های تکمیلی مانند برداشتن توده‌های مغزی یا ترمیم عیوب مادرزادی
انتخاب روش جراحی مناسب بسته به نوع، علت و شرایط هیدروسفالی فرد صورت می‌گیرد. همچنین ممکن است در برخی موارد، ترکیبی از این روش‌ها استفاده شود. جراح مغز و اعصاب بهترین فرد برای تشخیص و طراحی روش درمان مناسب است.
شنت گذاری هیدروسفالی (آب آوردن مغز شنت مغزی)
شنت گذاری یکی از رایج‌ترین و اصلی‌ترین روش‌های درمان هیدروسفالی است. در این جراحی، لوله باریکی (شنت) برای هدایت مایع مغزی‐نخاعی اضافی از مغز به قسمت‌های دیگر بدن قرار داده میشود. هدف از این روش، کاهش فشار و تجمع مایع مغزی‐نخاعی اضافی در مغز و جلوگیری از آسیب‌های ناشی از افزایش فشار داخل جمجمه است.
مراحل شنت گذاری شامل ایجاد سوراخی در جمجمه برای قرار دادن انتهای شنت در مغز، هدایت انتهای شنت از جمجمه به سمت حفره شکمی یا قفسه سینه، و قرار دادن شیر یا دریچه در مسیر شنت برای کنترل جریان مایع میشود.
۳. درمان خانگی هیدروسفالی
درمان خانگی هیدروسفالی شامل روش‌های زیر میشود:
- مدیریت آب و الکترولیت
- کنترل درد با مصرف مسکن و روش‌های غیردارویی مانند ماساژ و کمپرس سرد و گرم
- پیشگیری از عفونت با رعایت بهداشت فردی و شستن دست‌ها، پرهیز از تماس با افراد مبتلا به عفونت‌های تنفسی یا گوارشی
- تغذیه مناسب و رعایت رژیم غذایی متعادل و سالم، پرهیز از مصرف زیاد نمک
- فعالیت فیزیکی مانند پیاده‌روی و اجتناب از فعالیت‌های شدید که باعث افزایش فشار داخل جمجمه‌ای می‌شوند.
برای هیدروسفالی چی خوبه؟
برای درمان هیدروسفالی، موارد زیر توصیه میشود:
- درمان دارویی و استفاده از داروهای دیورتیک مانند کلرتیازید برای کاهش تولید مایع مغزی-نخاعی، مصرف داروهای ضدتشنج در صورت بروز تشنج
- درمان جراحی
- رژیم غذایی کم‌نمک برای کنترل سطح الکترولیت‌ها، مصرف مکمل‌های غذایی در صورت نیاز
- انجام معاینات منظم برای بررسی پیشرفت بیماری
- مانیتورینگ علائم و نشانه‌های تغییر در وضعیت افزایش فشار داخل جمجمه‌ای
- فیزیوتراپی و توانبخشی و تقویت عضلات و بهبود عملکرد حرکتی، کمک به کنترل تعادل و حرکات دقیق
عوارض هیدروسفالی
شایع‌ترین عوارض آب آوردن مغز عبارتند از:
- آسیب مغزی و جمع شدن مغز در اثر افزایش فشار داخل جمجمه
- تغییرات در شکل سر و بزرگ شدن سر
- مشکلات بینایی مانند کاهش دید محیطی و دوبینی
- کندی رشد جسمی و ذهنی کودک
- عفونت در ناحیه جراحی
- انسداد لوله‌های شنت
- در برخی موارد، خونریزی بعد از جراحی
- اختلالات شناختی و رفتاری و ایجاد مشکلاتی در حافظه، توجه، تمرکز و رفتار
متن انگلیسی:
mayoclinic
Without treatment, hydrocephalus leads to complications. Complications may include learning disabilities or developmental and physical disabilities. Complications of this condition also can result in death. When hydrocephalus is mild and it’s treated, there may be few, if any, serious complications
ترجمه متن:
عدم درمان عارضه آب آوردن مغز باعث بروز عوارضی برای بیمار میشود ازجمله ناتوانی در یادگیری، مشکلات رشدی و ناتوانی جسمی. در برخی موارد، عوارض هیدروسفالی ممکن است منجر به مرگ شوند. اگر بیماری خفیف باشد و درمان شود، معمولا عوارض جدی بسیار کم خواهد بود.
پیشگیری از هیدروسفالی
مراقبت پره‌ناتال مناسب، جلوگیری از مشکلات زایمان، تشخیص و درمان به موقع، اصلاح بیماری‌های زمینه‌ای، و رعایت اصول بهداشتی مانند استفاده از واکسن‌ها و پرهیز از مصرف مواد مخدر و سیگار در دوران بارداری می‌توانند از روش‌های پیشگیری از هیدروسفالی جنین باشند و تا حد زیادی از بروز هیدروسفالی در نوزادان و کودکان جلوگیری کنند.
نتیجه گیری و راهنمای مراجعه به دکتر
آب آوردن مغز یا هیدروسفالی عارضه‌ای ناشی از انباشتگی بیش از اندازه مایع مغزی-نخاعی در مغز است که به بافت مغز فشار آورده و باعث بزرگ شدن غیر طبیعی سر، اختلال در تعادل و هماهنگی اندام‌ها، مشکلات بینایی و جسمی، اختلال در رشد کودک، و بی‌اختیاری ادراری در بزرگسالان میشود. تشخیص به‌موقع و درمان مناسب می‌تواند از بروز عوارض هیدروسفالی جلوگیری کند. در صورت مشاهده علائم بلافاصله به پزشک متخصص مراجعه کنید.
شما می‌توانید از طریق سایت دکترتو با بهترین دکتر مغز و اعصاب در ارتباط باشید. در دکترتو علاوه بر سیستم تعیین وقت حضوری امکان مشاوره آنلاین مغز و اعصاب وجود دارد.
دکترتو مراقب سلامتی شماست!