پیوند مغز استخوان چیست و چگونه انجام میشود؟

خلاصه این مطلب را در این پادکست گوش دهید:

پیوند مغز استخوان فرآیندی پزشکی است که در آن مغز استخوان آسیب‌دیده فرد با مغز استخوان سالم از یک اهداکننده جایگزین می‌شود. این روش برای درمان بیماری‌هایی مانند سرطان خون، نارسایی مغز استخوان و اختلالات خونی استفاده می‌شود. سلول‌های بنیادی مغز استخوان به فرد دریافت‌کننده پیوند وارد شده و به تولید سلول‌های خونی جدید در بدن کمک می‌کنند. اما نکات مهم قبل و پیوند مغز استخوان چیست و چه هزینه‌ای دارد؟ در ادامه برای پاسخ به این سوالات همراه مجله سلامت دکترتو باشید. اگر به دنبال پزشک متخصص پیوند مغز استخوان هستید، می‌توانید از طریق سایت دکترتو اقدام کنید. در دکترتو علاوه بر تعیین وقت حضوری امکان مشاوره آنلاین و تلفنی با متخصصان وجود دارد.

پیوند مغز استخوان چیست؟

مغز استخوان بافتی نرم در داخل استخوان‌ها است که مسئول تولید و ذخیره سلول‌های خونی است. سلول‌های بنیادی در مغز استخوان مسئول ساخت انواع سلول‌های خونی هستند. پیوند مغز استخوان به انگلیسی Bone Marrow Transplant که برای جایگزینی مغز استخوان آسیب‌دیده به خصوص برای درمان سرطان مغز استخوان و اختلال خون انجام می‌شود، شامل انتقال سلول‌های بنیادی خون به مغز استخوان فرد است تا سلول‌های خونی جدید تولید شود. این روش معمولا برای درمان بیماری‌هایی مانند سرطان خون یا آسیب ناشی از شیمی‌درمانی انجام می‌شود.

پیوند مغز استخوان برای چه بیماری هایی است؟

پیوند مغز استخوان برای درمان بیماری‌هایی مانند درمان سرطان خون، کم‌خونی شدید، نارسایی مغز استخوان، تالاسمی، لنفوم و سایر بیماری‌های خونی کاربرد دارد. این روش معمولا زمانی استفاده می‌شود که مغز استخوان فرد بیمار قادر به تولید سلول‌های خونی سالم نباشد. پیوند سلول‌های بنیادی در پیوند مغز استخوان می‌تواند به بازسازی سیستم خونی و ایمنی بدن کمک کند.

به طور کلی، از پیوند مغز استخوان برای درمان بسیاری از بیماری‌ها مانند موارد زیر استفاده می‌شود:

• پیوند مغز استخوان برای سرطان خون حاد
• کم‌خونی آپلاستیک شدید و آنمی سیکل سل
• لنفوم‌ها (لنفوم هوچکین و غیر هوچکین)
• مولتیپل میلوما
• اختلالات نقص ایمنی
• برخی از سرطان‌ها با تومور جامد (در شرایط نادر)
• آدرنولوکودیتسروفی
• سندرم‌های شکست مغز استخوان
• لوسمی مزمن
• پیوند مغز استخوان برای تالاسمی
• هموگلوبینوپاتی‌ها
• کمبودهای ایمنی
• خطاهای ذاتی متابولیسم
• نوربلاستوما
• اختلالات سلول پلاسما
• نارسایی مغز استخوان
• آمیلوئیدوز اولیه
• پیوند مغز استخوان بیماران پسوریاسیس

هزینه پیوند مغز استخوان

عمل پیوند مغز استخوان عمل پرهزینه‌ای بوده و ممکن است برخی افراد از عهده پرداخت آن برنیایند. هزینه این عمل در ایران حدود ۵۰ میلیون تومان است. درصورتی‌که از سلول‌های بنیادی بیمار یا اعضای خانواده استفاده شود، هزینه در همین حدود باقی می‌ماند.

هزینه پیوند مغز استخوان به عواملی مانند نوع پیوند، کیفیت مغز استخوان اهداکننده، کشور انجام‌دهنده، وضعیت سلامتی بیمار و مدت زمان بستری شدن بستگی دارد. هزینه‌ها نیز شامل هزینه‌های بیمارستانی، داروهای بعد از پیوند، آزمایشات پیش و پس از پیوند و هزینه تیم پزشکی می‌شود. معمولا پیوند مغز استخوان از اهداکننده غیربومی هزینه‌ بیشتری دارد.

می‌دونی مراقبت‌های لازم قبل و بعد از پیوند استخوان چیه؟

همین حالا از متخصص مشاوره بگیر.

دکتر فوق تخصص خون

انواع پیوند مغز استخوان

انواع مختلفی از پیوند مغز استخوان وجود دارد که شامل پیوند مغز استخوان از خود فرد، پیوند مغز استخوان از خواهر و برادر و پیوند مغز استخوان از دوقلوهای همسان یا خون بند ناف هستندو

انواع پیوند مغز استخوان	توضیحات
پیوند اتولوگ مغز استخوان (پیوند مغز استخوان از خود فرد)	سلول‌های بنیادی از طریق برداشت مغز استخوان یا آفرزیس (فرایند جمع‌آوری سلول‌های بنیادی محیطی) از بیمار گرفته شده، پس از منجمد شدن و انجام روش‌هایی روی آن مجددا به بیمار منتقل می‌شود.
پیوند مغز استخوان آلوژنیک (پیوند مغز استخوان از خواهر و برادر)	سلول‌های بنیادی یا مغز استخوان از اهداکننده‌ای که از نظر ژنتیکی با بیمار مطابقت دارد، گرفته می‌شود. معمولا اهداکننده خواهر یا برادر بیمار است. سایر اهداکنندگان می‌توانند پدر یا مادر باشند و تطابق ژنتیکی حداقل باید نصف گیرنده باشد.
پیوند خون بندناف	سلول‌های بنیادی بلافاصله بعد از زایمان از بندناف خارج می‌شوند. این سلول‌های بنیادی سریع‌تر و مؤثرتر از سلول‌های گرفته شده از مغز استخوان، بالغ و تکثیر می‌شوند. سپس سلول‌های بندناف آزمایش، شمارش و منجمد می‌شوند تا زمانی که برای پیوند موردنیاز باشد.
پیوند مغز استخوان از اهداکننده	در پیوند مغز استخوان از اهداکننده دیگر، سلول‌های بنیادی از یک اهداکننده که تطابق ژنتیکی با بیمار دارد، انجام می‌شود. این روش برای درمان بیماری‌های خونی مانند لوسمی، لنفوم و اختلالات سیستم ایمنی استفاده می‌شود. خطرات آن نیز شامل رد شدن پیوند و عفونت‌های شدید است.

پیوند مغز استخوان در کودکان

پیوند مغز استخوان در کودکان برای درمان بیماری‌های خاص خونی مانند لوسمی، تالاسمی و اختلالات ژنتیکی استفاده می‌شود. این روش در کودکان معمولا موفقیت‌آمیزتر از بزرگسالان است زیرا سیستم ایمنی آن‌ها پاسخ بهتری به درمان دارد. پیوند مغز استخوان در کودکان نیاز به مراقبت‌های ویژه دارد و معمولا دوره بهبود آن طولانی است.

عمل پیوند مغز استخوان چگونه است؟

در عمل پیوند مغز استخوان، ابتدا سلول‌های بنیادی مغز استخوان از اهداکننده گرفته می‌شود. این سلول‌ها به بیمار تزریق می‌شوند تا مغز استخوان جدید شروع به تولید سلول‌های خونی کند. قبل از پیوند، بیمار باید تحت شیمی‌درمانی یا پرتو درمانی قرار گیرد تا سلول‌های مغز استخوان آسیب‌دیده از بین بروند. در نهایت پیوند از طریق خون به بدن بیمار وارد می‌شود.

به طور کلی، پس از اتمام آزمایش‌ها و مراحل قبل پیوند، فرایندی به نام تهویه مطبوع انجام می‌شود. در طول این روند بیمار تحت شیمی‌درمانی و احتمالا پرتودرمانی قرار می‌گیرد. این روش برای درمان بدخیمی و ایجاد فضا در مغز استخوان برای رشد سلول‌های جدید ضروری است.

عوارض جانبی فرایند تهویه می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• تهوع و استفراغ
• اسهال
• ریزش مو
• زخم در دهان
• عفونت
• خونریزی
• ناباروری یا نازایی
• کم‌خونی
• خستگی
• آب مروارید
• نارسایی قلب، کبد یا ریه

بعد از تکمیل فرایند تهویه مطبوع یا در صورت لزوم برای انجام بیوپسی مغز استخوان، عمل پیوند مغز استخوان انجام می‌شود. در حین عمل سلول‌های بنیادی از طریق کاتتر وریدی به جریان خون وارد می‌شوند. سلول‌های بنیادی به مغز استخوان راه پیدا کرده و در نهایت تولیدمثل و رشد سلول‌های سالم آغاز می‌شود.

متن انگلیسی:
A bone marrow transplant involves taking cells that are normally found in the bone marrow (stem cells), filtering those cells, and giving them back either to the donor (patient) or to another person.
ترجمه فارسی:
پیوند مغز استخوان شامل گرفتن سلول‌های بنیادی (سلول‌هایی که به طور معمول در مغز استخوان یافت می‌شوند)، فیلتر کردن این سلول‌ها و بازگرداندن آنها به اهدا کننده (بیمار) یا شخص دیگری است.

به نقل از سایت hopkinsmedicine

جمع‌ آوری سلول‌ بنیادی برای پیوند مغز استخوان چگونه انجام میشود؟

در قدم اول برای پیوند مغز استخوان، شرایط گیرنده و اهداکننده بررسی می‌شود. اگر تطابق بین دو فرد وجود داشت یا اگر استفاده از مغز استخوان خود بیمار ممکن بود، وارد مرحله دوم می‌شویم. در این مرحله باید سلول های بنیادی را استخراج کنیم. این کار بسته به نوع پیوند مغز استخوان متفاوت است.

• جمع‌آوری سلول‌های بنیادی در پیوند اتولوگ: اگر قرار باشد، پیوند از طریق سلول‌های خود بیمار انجام شود، از روشی تحت عنوان آفرزیس استفاده می‌شود. قبل از انجام پیوند روزانه فاکتور رشد برای افزایش تولید سلول‌های بنیادی و انتقال سلول‌های بنیادی به خون تزریق می‌شود. در این حالت می‌توان سلول‌های بنیادی را جمع‌آوری کرد.

• جمع‌آوری سلول‌های بنیادی در پیوند آلوژنیک: زمانی که برای سلول درمانی اهداکننده پیدا می‌شود، باید سلول‌های بنیادی آن شخص جمع‌آوری شود. سلول‌های بنیادی را می‌توان از خون اهداکننده یا مغز استخوان دریافت کرد. تیم پزشکی باتوجه‌به شرایط شخص یکی از این روش‌ها را انتخاب می‌کند.

در نوع دیگری از پیوند آلوژنیک از سلول‌های بنیادی خون بندناف استفاده می‌شود. مادران می‌توانند پس از تولد نوزاد بندناف را اهدا کنند.

پزشکان پیشنهادی

۴.۸ (۱۹۰ نظر)

دکتر اصغر بذرافشان

فوق تخصص بیماری های خون و سرطان کودکان (هماتولوژی، آنکولوژی)

نوبت بگیرید

۴.۷ (۱۷۶ نظر)

دکتر زاهد کریمی

فوق تخصص خون و سرطان بزرگسالان (هماتولوژی آنکولوژی بزرگسالان)

نوبت بگیرید

۴.۷ (۵۱ نظر)

دکتر فرید قاضی زاده

تخصص کودکان و اطفال

نوبت بگیرید

۵ (۳۷ نظر)

دکتر رحیم مهدی اوغلی محلهء

تخصص داخلی

نوبت بگیرید

۴.۴ (۴۹ نظر)

دکتر غلامرضا فتح پور

تخصص کودکان و اطفال

نوبت بگیرید

۵ (۷ نظر)

دکتر محمدسعید رحیمی نژاد

فوق تخصص بیماری های خون و سرطان کودکان (هماتولوژی، آنکولوژی)

نوبت بگیرید

علائم پس زدن پیوند مغز استخوان

علائم پس زدن پیوند مغز استخوان شامل احساس تب، درد مفاصل، راش‌های پوستی، التهاب روده و مشکلات گوارشی است. این مشکلات زمانی رخ می‌دهند که سیستم ایمنی بدن بیمار به مغز استخوان جدید حمله کند. درمان این عوارض معمولا شامل داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی است.

نوع حاد پس زدن پیوند مغز استخوان معمولا زودتر اتفاق می‌افتد. این عارضه در ماه‌های اول پس از پیوند روی پوست، دستگاه گوارش یا کبد تأثیر می‌گذارد. حالت مزمن این علائم دیرتر ایجاد می‌شود و بسیاری از اندام‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهند. علائم و نشانه‌های پیوند علیه میزبان در حالت مزمن عبارت‌اند از:

• درد مفاصل یا ماهیچه‌ها
• تنگی نفس
• سرفه مداوم
• تغییرات در بینایی مانند خشکی چشم
• تغییرات پوستی از جمله زخم زیرپوست یا سفتی پوست
• رنگ زردی روی پوست یا سفیدی چشم (زردی)
• خشک‌شدن دهان
• ایجاد زخم در دهان
• اسهال
• حالت تهوع
• استفراغ

شرایط پیوند مغز استخوان

شرط اصلی انجام پیوند مغز استخوان، تطبیق اهداکننده و گیرنده است. برای تطبیق تایپ بافت آنتی‌ژن لکوسیت انسانی (HLA) بررسی می‌شود. آنتی‌ژن‌های موجود روی سطح این گلبول‌های سفید خاص، ساختار ژنتیکی سیستم ایمنی فرد را تعیین می‌کنند. حداقل ۱۰۰ آنتی‌ژن HLA وجود دارد. اما چند آنتی‌ژن اصلی وجود دارد که تعیین می‌کنند آیا اهداکننده و گیرنده تطابق دارند یا نه.

تحقیقات پزشکی هنوز در حال بررسی نقش همه آنتی‌ژن‌ها در فرایند پیوند است. هرچه تعداد آنتی‌ژن‌های مشابه بیشتر باشد، پیوند بهتر انجام می‌شود. بیشتر ژن‌های مربوط به سیستم ایمنی روی یک کروموزوم قرار دارند. ازآنجایی‌که انسان ۲ کروموزوم داشته و آن‌ها را از هرکدام از والدین گرفته است، شانس تطابق خواهر یا برادر بیمار از ۱ تا ۴ است.

شرایط اهداکننده پیوند مغز استخوان

اهداکننده پیوند مغز استخوان می‌تواند خود بیمار، خواهر، برادر، والدین، خویشاوندان یا شخص غیرمرتبط باشد. برای بررسی تطابق اهداکننده با بیمار باید آزمایش‌هایی انجام شود. آزمایش‌های مختلفی مربوط به سلامت کلی، قرارگرفتن در معرض ویروس‌ها و تجزیه‌وتحلیل ژنتیکی برای تعیین میزان مطابقت انجام می‌شود. همچنین دستورالعمل‌هایی درباره نحوه اهدا مغز استخوان داده می‌شود.

سلول‌های بنیادی با برداشتن مغز استخوان جمع‌آوری می‌شوند. این کار را می‌توان با واردکردن سوزن در مرکز نرم استخوان یا با جمع‌آوری سلول‌های بنیادی از خون محیطی انجام داد. در حال حاضر اهدای سلول بنیادی از طریق خون محیطی بیشتر رایج است.

شرایط گیرنده مغز استخوان

قبل از پیوند مغز استخوان، ارزیابی گسترده‌ای روی گیرنده انجام می‌شود. گیرنده پیوند باید تمامی گزینه‌های درمانی از نظر سود و ضرر بررسی شوند. همچنین انجام معاینات فیزیکی و آزمایش‌های متعدد برای ارزیابی عملکرد اندام‌ها و خون بیمار ضروری است. در بیشتر مواقع بیمار باید ۱۰ روز قبل از انجام پیوند برای هیدراتاسیون، ارزیابی و سایر آماده‌سازی‌ها به مرکز پیوند مراجعه کند.

نکات و مراقبت های بعد از پیوند مغز استخوان

معمولا چند هفته بعد از پیوند طول می‌کشد تا تعداد سلول‌های خونی در بدن به حالت عادی بازگردد. این مسئله دربدن برخی افراد به زمان بیشتری نیاز دارد. در روز‌ها و هفته‌های پس از پیوند، آزمایش خون و سایر آزمایش‌ها برای نظارت بر وضعیت سلامت گیرنده انجام می‌شود. همچنین ممکن است برای کنترل عوارضی مانند تهوع و اسهال، پزشک داروهایی را تجویز کند.  

اگر بیمار عفونت یا سایر عوارض پیوند را تجربه کند، لازم است چند روز در بیمارستان بماند. همچنین ممکن است به تزریق دوره‌ای گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها نیاز باشد.

برای پیوند استخوان دکترت رو انتخاب کردی؟ از دکترتو نوبت بگیر.

دکتر پیوند مغز استخوان

طول عمر بیماران پیوند مغز استخوان چقدر است؟

طول عمر بیماران پیوند مغز استخوان بستگی به عوامل مختلفی مانند نوع بیماری، سن بیمار و موفقیت پیوند دارد. در صورت موفقیت‌آمیز بودن پیوند، بیمار می‌تواند زندگی طولانی‌تری داشته باشد اما اگر عوارض پس‌زدن پیوند یا عفونت‌های جدی بروز کند، این مدت کاهش می‌یابد.

درصد موفقیت پیوند مغز استخوان چقدر است؟

درصد موفقیت پیوند مغز استخوان بسته به بیماری و نوع پیوند متفاوت است. برای مثال، در پیوند از سلول‌های خود بیمار، موفقیت نسبتا بالاتر است. برای بیماری‌های خاص مانند لوسمی، نرخ موفقیت می‌تواند بین ۵۰ تا ۷۰ درصد باشد.

استفاده از مغز استخوان از اهداکنندگان مرتبط معمولا موفقیت بیشتری دارد.

مدت قرنطینه بعد از پیوند مغز استخوان چقدر است؟

بعد از پیوند مغز استخوان، بیمار باید دوره قرنطینه خاصی را برای جلوگیری از عفونت‌ها و تقویت سیستم ایمنی بدن طی کند. این دوره معمولا بین ۴ تا ۶ هفته است که بیمار باید تحت نظارت دقیق پزشکان و تیم درمانی باشد.

تغذیه بعد از پیوند مغز استخوان

پس از انجام عمل پیوند و سلول درمانی باید برای سالم ماندن و جلوگیری از افزایش وزن، رژیم غذایی مناسبی داشته‌باشید. برخی از توصیه‌های متخصصان برای تغذیه بعد از پیوند مغز استخوان عبارت‌اند از:

• خوردن غذاهای سالم و متنوع از جمله سبزیجات، میوه‌ها، غلات کامل، گوشت بدون چربی، مرغ و ماهی، حبوبات و چربی‌های سالم مانند روغن زیتون
• محدودکردن مصرف نمک
• محدودکردن مصرف الکل
• خودداری از خوردن گریپ‌فروت و آب گریپ‌فروت به دلیل تأثیر آن بر گروهی از داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی

عوارض پیوند مغز استخوان

پیوند مغز استخوان ممکن است عوارضی مانند ابتلا به عفونت‌ها، بیماری‌های گوارشی، اختلالات کبدی و مشکلات روده‌ای را ایجاد کند. این عوارض معمولا ناشی از ضعف سیستم ایمنی بدن بعد از درمان هستند. همچنین ممکن است پیوند سلول‌های خونی جدید با بدن بیمار سازگار نباشد و عوارض دیگری ایجاد شود.

عوارض پیوند مغز استخوان برای گیرنده

برای گیرنده پیوند، عوارض ممکن است شامل عفونت‌های مکرر، خونریزی و آسیب به اعضای مختلف بدن باشد. این عوارض معمولا به دلیل تضعیف سیستم ایمنی بیمار بعد از پیوند ایجاد می‌شوند. برای مدیریت این مشکلات، داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی تجویز می‌شود:

• عفونت باکتریایی، ویروسی و قارچی
• پلاکت پایین و گلبول قرمز کم
• ناراحتی تنفسی
• آسیب به اندام کبد و قلب
• شکست در پیوند

عوارض پیوند مغز استخوان برای دهنده

عوارض پیوند مغز استخوان برای اهداکننده معمولا محدود به ناحیه‌ای است که سلول‌های مغز استخوان از آن گرفته شده است. این عوارض می‌تواند شامل درد، خونریزی یا عفونت در محل اهدا باشد اما به طور کلی خطرات آن برای اهداکننده بسیار کم است.

سلول‌های بنیادی را می‌توان از قسمت خلفی استخوان لگن تحت بیهوشی عمومی دریافت کرد. جدی‌ترین عارضه پیوند برای اهداکننده اثرات بیهوشی حین عمل است. ممکن است اهداکننده بعد از عمل احساس خستگی یا ضعف کند و برای چند روز در راه‌رفتن مشکل داشته‌باشد.

در روشی که سلول بنیادی از خون گرفته می‌شود، عوارض کمتر است. قبل از اهدای خون، تزریق دارویی انجام شده تا تعداد سلول‌های بنیادی در خون افزایش پیدا کند. عوارض این داروها شامل درد استخوان، درد عضلانی، سردرد، خستگی، تهوع و استفراغ است. این عوارض چند روز بعد از قطع تزریق از بین می‌روند.

نتیجه گیری و راهنمای مراجعه به دکتر

پیوند مغز استخوان یک روش درمانی پیشرفته و موثر است و به بیمارانی که به دلیل بیماری‌های خونی یا سرطان‌هایی مانند لوسمی، لنفوم یا تالاسمی به مغز استخوان سالم نیاز دارند، کمک می‌کند. این روش می‌تواند به بازسازی سیستم ایمنی و تولید سلول‌های خونی سالم کمک کند.

با وجود مزایای فراوان، پیوند مغز استخوان با چالش‌هایی مانند خطر پس‌زدن پیوند همراه است. بنابراین، انتخاب نوع پیوند و مدیریت دقیق آن از اهمیت بالایی برخوردار است. اگر به دنبال متخصص خون باتجربه و حرفه‌ای هستید، می‌توانید از طریق سایت دکترتو اقدام کنید. در دکترتو علاوه بر تعیین وقت حضوری امکان مشاوره آنلاین و تلفنی با متخصصان هم وجود دارد.

دکترتو مراقب سلامتی شماست!