فهرست مطالب
بیماری سل یکی از مشکلات جدی بهداشتی در سراسر جهان است و تشخیص به‌موقع و دقیق آن برای درمان مؤثر ضروری است. نحوه تشخیص بیماری سل به پزشکان کمک می‌کند تا درمان مناسب را در زمان مناسب آغاز کنند و از گسترش بیماری جلوگیری شود. بهترین راه تشخیص بیماری سل شامل مجموعه‌ای از آزمایش‌ها و بررسی‌های پزشکی است که دقت و صحت نتایج آن‌ها در تصمیم‌گیری‌های درمانی نقش کلیدی دارد. از آنجایی که بیماری سل می‌تواند به شکل فعال یا نهفته بروز کند، تشخیص به‌موقع اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. تأخیر در شناسایی و درمان می‌تواند به عوارض جدی منجر شود و حتی جان بیمار را به خطر بیندازد. در این مقاله از دکترتو با شما هستیم تا به طور مفصل به بررسی نحوه تشخیص بیماری سل بپردازیم. اگر شما نیز به تازگی علائم تنفسی مشکوکی را تجربه می‌کنید بهتر است در این باره با متخصص ریه یا عفونی مشورت کنید. شما می‌توانید از سامانه دکترتو نسبت به دریافت نوبت حضوری و یا مشاوره آنلاین اقدام کنید.
نحوه تشخیص بیماری سل چیست؟
نحوه تشخیص بیماری سل شامل مجموعه‌ای از آزمایش‌ها و روش‌های تصویربرداری است که به شناسایی حضور باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس کمک می‌کنند. این فرآیند با ارزیابی علائم بالینی، انجام آزمایش‌های پوستی، خون و خلط آغاز می‌شود. همچنین، استفاده از روش‌های تصویربرداری مانند عکس قفسه سینه و سی‌تی‌اسکن برای بررسی آسیب‌های ریوی اهمیت دارد. در موارد خاص، آزمایش‌های مولکولی و نمونه‌برداری برای تشخیص دقیق‌تر انجام می‌شوند. در ادامه به بررسی دقیق هر کدام از این روش‌ها می‌پردازیم:
متن انگلیسی:
cdc
There are two types of tests for tuberculosis (TB) infection: the TB blood test and the TB skin test. A positive test result for TB infection means you have TB germs in your body.
ترجمه متن:
دو نوع آزمایش برای تشخیص عفونت سل (TB) وجود دارد: آزمایش خونی سل و آزمایش پوستی سل. مثبت بودن نتیجه آزمایش به این معنا است که باکتری‌های سل در بدن شما وجود دارند.
| روش تشخیص | توضیحات | مزایا | معایب |
|---|---|---|---|
| آزمایش پوستی (تست مانتو) | در این آزمایش، مقدار کمی از پروتئین سلول‌های کشته شده در پوست فرد تزریق می‌شود و بعد از ۴۸ تا ۷۲ ساعت مشاهده می‌شود که آیا واکنش پوستی ایجاد شده یا نه. | ارزان و سریع است. استفاده در جمعیت‌های بزرگ آسان است. | ممکن است مثبت کاذب یا منفی کاذب بدهد. همچنین به سایر انواع سل (مانند سل ریوی) تشخیص نمی‌دهد. |
| رادیوگرافی قفسه سینه | در این روش، از تصویر برداری با اشعه ایکس برای بررسی ریه‌ها و شناسایی آسیب‌ها و ضایعات سل استفاده می‌شود. | تصویربرداری می‌تواند آسیب به ریه‌ها را نشان دهد. | ممکن است در مراحل اولیه بیماری نتایج منفی کاذب بدهد. |
| کشت خلط (کشت باکتریولوژیک) | در این روش، خلط یا نمونه‌های مخاطی از ریه گرفته شده و در محیط آزمایشگاهی کشت داده می‌شود تا باکتری سل شناسایی شود. | دقیق‌ترین روش برای تشخیص سل است. می‌تواند مقاومت دارویی باکتری‌ها را هم نشان دهد. | زمان‌بر است و ممکن است چند هفته طول بکشد. |
| تست PCR (واکنش زنجیره‌ای پلیمراز) | این روش برای تشخیص DNA باکتری سل استفاده می‌شود. به خصوص برای شناسایی انواع مقاوم به دارو (مانند مقاوم به داروهای ریفامپین) مفید است. | سریع و دقیق است. مخصوصاً برای تشخیص انواع مقاوم به دارو مفید است. | هزینه‌بر و نیاز به تجهیزات پیشرفته دارد. |
| آزمایش خلط با میکروسکوپ | در این روش، نمونه‌ای از خلط فرد با میکروسکوپ بررسی می‌شود تا سلول‌های باکتریایی سل در آن شناسایی شوند. | ارزان و سریع است. در بسیاری از موارد سل را می‌توان از طریق این روش تشخیص داد. | حساسیت پایین دارد و ممکن است در افرادی که باکتری‌های سل را به میزان کم دارند، نتایج منفی کاذب دهد. |
| آزمایش بافتی (بیوپسی) | در این روش، از بافت‌های مشکوک بدن (مثلاً ریه، غدد لنفاوی، یا سایر اعضای آسیب‌دیده) نمونه‌برداری شده و زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود. | برای تشخیص سل در اعضای غیر ریوی (مانند سل غدد لنفاوی) مفید است. | نیاز به جراحی یا فرآیندهای پیچیده دارد. |
| آزمایش آزمایشگاهی خلط (عصاره‌ای) | برای تشخیص نوع باکتری سل در خلط افراد مشکوک به سل استفاده می‌شود. | دقت بالا در تشخیص باکتری سل و بررسی حساسیت دارویی. | ممکن است در صورت کم بودن تعداد باکتری‌ها، نتایج منفی باشد. |
۱. آزمایش پوستی توبرکولین (TST) یا تست مانتو
آزمایش پوستی توبرکولین یکی از رایج‌ترین روش‌ها برای شناسایی ابتلا به بیماری سل است. در این آزمایش، مقدار کمی توبرکولین به زیر پوست بازو تزریق می‌شود و پس از ۴۸ تا ۷۲ ساعت، پاسخ ایمنی بدن بررسی می‌شود. قرمزی و تورم در محل تزریق می‌تواند نشانه‌ای از ابتلا به سل باشد. اگرچه این آزمایش ساده است، اما نیاز به بررسی دقیق اندازه تورم دارد زیرا اندازه آن تعیین‌کننده مثبت یا منفی بودن تست است.
این تست به‌خصوص برای شناسایی سل نهفته کاربرد دارد. اگرچه دقت آن بالا است، اما عوامل مختلفی می‌توانند بر نتایج تأثیر بگذارند؛ از جمله واکسیناسیون قبلی با BCG یا ابتلا به سایر عفونت‌های باکتریایی. در برخی موارد، نتایج مثبت کاذب مشاهده می‌شود که پزشک باید با انجام آزمایش‌های تکمیلی آن را تأیید کند.
در مواردی که نتایج این تست مشکوک یا مثبت باشد، پزشکان معمولاً آزمایش‌های تکمیلی را برای تأیید تشخیص انجام می‌دهند. این آزمایش به‌دلیل هزینه پایین و سهولت اجرا، در بسیاری از کشورها به‌عنوان تست غربالگری اولیه استفاده می‌شود.
۲. روش گامای اینترفرون
روش گامای اینترفرون، آزمایشی خونی است که توانایی شناسایی عفونت سل را دارد. این آزمایش به‌ویژه برای افرادی که واکسن BCG زده‌اند، مفید است؛ زیرا نتایج آن تحت تأثیر این واکسن قرار نمی‌گیرد. این مزیت سبب می‌شود این روش در کشورهایی که واکسیناسیون BCG در آن‌ها رایج است، ترجیح داده شود.
آزمایش گامای اینترفرون با بررسی پاسخ سلول‌های ایمنی خون به آنتی‌ژن‌های باکتری سل عمل می‌کند. حساسیت و دقت بالای این روش، آن را به یکی از بهترین راه‌های تشخیص بیماری سل تبدیل کرده است. نتایج این آزمایش معمولاً ظرف چند روز آماده می‌شود و نیازی به مراجعه مجدد برای بررسی ندارد.
این آزمایش معمولاً همراه با تست مانتو استفاده می‌شود تا نتایج دقیق‌تری ارائه شود و موارد سل نهفته نیز به‌درستی شناسایی شوند. همچنین گامای اینترفرون می‌تواند به‌عنوان روش تأییدی در صورت مثبت شدن تست مانتو کاربرد داشته باشد.
متن انگلیسی:
cdc
A positive result from a TB blood test or TB skin test usually means TB infection. More tests, such as a chest radiograph, are needed to rule out TB disease. Some people with TB disease may have a negative result from a TB blood test or TB skin test.
ترجمه متن:
مثبت بودن نتیجه آزمایش خون سل یا آزمایش پوستی سل معمولاً به معنای وجود عفونت سل است. برای رد احتمال ابتلا به بیماری سل، آزمایش‌های بیشتری مانند عکس‌برداری از قفسه سینه لازم است. برخی افراد مبتلا به بیماری سل ممکن است نتیجه منفی در آزمایش خون یا آزمایش پوستی سل داشته باشند.
۳. آزمایش خلط و کشت باکتری
آزمایش خلط یکی از اصلی‌ترین روش‌های تشخیص سل ریوی است. در این روش، نمونه خلط بیمار زیر میکروسکوپ بررسی و کشت داده می‌شود تا وجود باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس تأیید شود. این آزمایش به‌ویژه برای بیمارانی که علائم تنفسی دارند، اهمیت دارد.
فرآیند کشت باکتری ممکن است چندین هفته طول بکشد، زیرا باکتری سل رشد کندی دارد. با این حال، این روش به پزشکان اجازه می‌دهد تا نوع دقیق باکتری و حساسیت آن به داروها را مشخص کنند. تعیین حساسیت دارویی برای جلوگیری از مقاومت دارویی در طول درمان حیاتی است. این آزمایش برای اطمینان از تشخیص و تعیین طرح درمان مناسب حیاتی است و در طول درمان نیز برای ارزیابی پاسخ به درمان تکرار می‌شود. نتایج آن نقش کلیدی در مدیریت بهینه درمان دارند.
علائم بیماری سل داری و باید کشت خلط بشی؟
برای بررسی نوبت بگیر.
۴. آزمایش مولکولی برای تشخیص سریع سل (PCR)
آزمایش مولکولی، مانند واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (PCR)، روشی پیشرفته و سریع برای شناسایی سل است. این روش با شناسایی DNA باکتری سل در نمونه‌های خلط یا بافت عمل می‌کند و نتایج را در عرض چند ساعت ارائه می‌دهد. سرعت بالای این آزمایش برای بیمارانی که نیاز به شروع سریع درمان دارند، بسیار ارزشمند است.
حساسیت بالا و سرعت این آزمایش باعث شده است که در موارد حاد و اضطراری، پزشکان از آن برای شروع سریع درمان استفاده کنند. PCR همچنین قادر به شناسایی مقاومت دارویی باکتری است که برای تعیین داروهای مؤثر ضروری است. این ویژگی آن را از دیگر روش‌ها متمایز می‌کند. این آزمایش به‌خصوص در مواردی که تشخیص سریع و دقیق اهمیت دارد، از اهمیت بالایی برخوردار است. به‌عنوان مثال، در بیمارانی با علائم شدید ریوی و نیاز به شروع فوری درمان، PCR نقش تعیین‌کننده‌ای دارد.
۵. آدنوزین د آمیناز
سطح آنزیم آدنوزین د آمیناز (ADA) در مایعات بدن مانند مایع پلورال می‌تواند به تشخیص سل کمک کند. افزایش سطح این آنزیم اغلب نشانه‌ای از واکنش سیستم ایمنی به عفونت سل است. این آزمایش به‌ویژه برای تشخیص سل پلورال، که تشخیص آن دشوار است، اهمیت دارد.
این آزمایش به‌ویژه برای تشخیص سل خارج ریوی، مانند سل پلورال، مفید است. سرعت و دقت بالای آن در کنار سایر روش‌ها، به پزشکان در تشخیص سریع کمک می‌کند. انجام این تست در مراحل اولیه علائم بیماری سل می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند. آزمایش ADA باید همراه با سایر آزمایش‌ها انجام شود تا تشخیص دقیق‌تری حاصل شود و احتمال خطا کاهش یابد. این روش به‌عنوان یک ابزار تکمیلی برای تأیید سایر یافته‌های بالینی استفاده می‌شود.
۶. عکس رادیولوژی از قفسه سینه
عکس‌برداری رادیولوژی از قفسه سینه یکی از اولین گام‌ها در ارزیابی بیمار مشکوک به سل ریوی است. این تصویر می‌تواند آسیب‌های ریوی و نواحی مشکوک را نشان دهد. پزشکان با مشاهده الگوهای خاص در تصاویر می‌توانند به تشخیص اولیه سل دست یابند.
اگرچه عکس قفسه سینه به‌تنهایی برای تشخیص قطعی کافی نیست، اما در ترکیب با سایر آزمایش‌ها، دید کلی خوبی از وضعیت ریه‌ها ارائه می‌دهد. این روش به پزشکان کمک می‌کند تا پیشرفت بیماری را نیز در طول درمان ارزیابی کنند. همچنین می‌توان با مقایسه تصاویر قبل و بعد از درمان، اثربخشی داروها را بررسی کرد. در برخی موارد، پزشکان برای بررسی‌های دقیق‌تر از روش‌های تصویربرداری پیشرفته‌تر استفاده می‌کنند. این بررسی‌های پیشرفته می‌توانند شامل سی تی اسکن و MRI باشند که جزئیات بیشتری از وضعیت ریه‌ها ارائه می‌دهند.
۷. سی تی اسکن
سی تی اسکن ابزار تصویربرداری پیشرفته‌ای است که تصاویر دقیق‌تری نسبت به عکس رادیولوژی ارائه می‌دهد. این روش می‌تواند نواحی کوچک آسیب‌دیده در ریه‌ها را شناسایی کند که ممکن است در تصاویر ساده دیده نشوند. وضوح بالای تصاویر سی تی اسکن آن را به ابزاری ارزشمند برای تشخیص سل تبدیل کرده است.
پزشکان از سی تی اسکن برای تشخیص موارد پیچیده‌تر سل و همچنین بررسی تأثیر بیماری بر سایر اندام‌ها استفاده می‌کنند. دقت بالای این روش در شناسایی سل فعال و نهفته اهمیت زیادی دارد. سی تی اسکن همچنین می‌تواند به شناسایی سل‌های مقاوم به درمان کمک کند. این روش به‌ویژه برای بیمارانی که علائم واضحی ندارند، اما مشکوک به سل هستند، کاربرد دارد. سی تی اسکن همچنین در تعیین میزان آسیب ریه و برنامه‌ریزی درمانی نقش مهمی ایفا می‌کند.
برای سرفه‌های مزمن قراره سی تی اسکن بدی؟ مشاوره بگیر.
MRI برای تشخیص سل مغزی و استخوانی
ام آر آی روشی غیرتهاجمی و قدرتمند برای بررسی سل در مغز و استخوان‌ها است. این نوع سل به‌دلیل موقعیت حساس و علائم مبهم، نیاز به تشخیص دقیق و سریع دارد. MRI تصاویر با جزئیات بالا از ساختارهای داخلی بدن ارائه می‌دهد که برای تشخیص سل مغزی و استخوانی حیاتی است.
تصاویر MRI به پزشکان اجازه می‌دهد تا وجود التهاب یا آسیب را در این نواحی به‌وضوح مشاهده کنند. این روش به‌ویژه برای بیمارانی که علائم عصبی یا استخوانی دارند، توصیه می‌شود. تشخیص زودهنگام سل مغزی می‌تواند از بروز آسیب‌های جدی عصبی جلوگیری کند. MRI با دقت بالای خود، به پزشکان کمک می‌کند تا درمان مناسب را سریع‌تر آغاز کنند و از عوارض جدی جلوگیری شود. همچنین می‌توان با استفاده از MRI پاسخ به درمان را در این نوع سل ارزیابی کرد.
نمونه برداری
نمونه‌برداری از بافت‌های مشکوک به سل روشی قطعی برای تأیید تشخیص است. این فرآیند شامل برداشت مقدار کمی از بافت و بررسی آن در آزمایشگاه برای شناسایی باکتری سل است. نمونه‌برداری معمولاً در مواردی انجام می‌شود که سایر روش‌ها نتایج قطعی ارائه نمی‌دهند.
نمونه‌برداری به‌ویژه در مواردی که سایر آزمایش‌ها نتایج قطعی ارائه نمی‌دهند، اهمیت دارد. این روش همچنین به پزشکان در تعیین شدت بیماری و طرح درمان کمک می‌کند. نمونه‌های به‌دست‌آمده از بافت می‌توانند اطلاعات ارزشمندی درباره وضعیت عفونت ارائه دهند. با وجود تهاجمی بودن این روش، دقت بالای آن در تشخیص سل، آن را به یکی از گزینه‌های اصلی پزشکان تبدیل کرده است. نمونه‌برداری باید تحت نظارت متخصص انجام شود تا خطر عوارض کاهش یابد.
نتیجه گیری و راهنمای مراجعه به دکتر
نحوه تشخیص بیماری سل نقش کلیدی در درمان مؤثر و جلوگیری از شیوع آن دارد. بهترین راه تشخیص بیماری سل شامل مجموعه‌ای از آزمایش‌های پوستی، خونی، مولکولی و تصویربرداری است که هر کدام در شرایط مختلف کاربرد خاص خود را دارند. مراجعه به پزشک متخصص ریه یا دکتر عفونی برای تفسیر نتایج این آزمایش‌ها و دریافت درمان مناسب ضروری است. در صورت مشاهده علائم مشکوک، باید بدون تأخیر به مراکز درمانی مراجعه کرد. درمان به‌موقع می‌تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشد. اگر دسترسی به پزشک ندارید می‌توانید از سامانه مشاوره آنلاین دکترتو بدین منظور کمک بگیرید.
دکترتو مراقب سلامتی شماست!