همه چیز را درباره مار گزیدگی را بدانید

مار گزیدگی یکی از خطرناک‌ترین اتفاقات در مناطق گرمسیری و روستایی جهان است که به فوریت‌های پزشکی نیاز دارد. این شرایط می‌تواند بسته به نوع مار، محل گزش و مقدار زهر تزریق‌شده، از یک زخم ساده تا یک وضعیت تهدیدکننده زندگی متفاوت باشد. هنگامی که نیش مار با پوست بدن تماس پیدا می‌کند، به‌ویژه اگر مار سمی باشد، آنزیم‌ها و ترکیبات پروتئینی موجود در زهر می‌توانند سیستم عصبی، خون و بافت‌های بدن را به شدت تهدید کنند. شناخت علائم مارگزیدگی، اقدامات اولیه صحیح و درمان مناسب مثل تجویز پادزهر، نقش مهمی در نجات جان فرد دارد.

مار گزیدگی چیست؟

مارگزیدگی زخمی است که در اثر فرو رفتن دندان‌های نیش مار در پوست ایجاد می‌شود. گزش مار سمی به‌ندرت کشنده است اما همیشه باید به عنوان اورژانس پزشکی درمان شود. حتی مار گزیدگی بی‌ضرر ممکن است جدی باشد، زیرا می‌تواند منجر به واکنش حساسیتی یا عفونت شود. گزش مارهای سمی می‌تواند مجموعه‌ای از علائم از جمله درد موضعی، تورم، تشنج، تهوع و حتی فلج را ایجاد کند. مار گزیدگی ممکن است به سرعت اتفاق بیفتد و مار نیز ناپدید شود و شما فقط متوجه یه گزش شوید.

مارها به دو دسته تقسیم می‌شوند: مارهای سمی و مارهای غیرسمی. زهر، ماده‌ای سمی است که مار برای شکار طعمه، دفاع از خود و کمک به گوارش غذا تولید می‌کند. اگر ماری سمی باشد، زهر را از طریق دندان‌های نیش خود به بدن قربانی تزریق می‌کند. از آنجایی که در اغلب موارد نوع مار را نمی‌دانیم، همه‌ی مارگزیدگی‌ها باید طوری درمان شوند که انگار همه‌ی آنها سمی هستند.

دچار مارگزیدگی شدی؟

فورا به پزشک مراجعه کن.

دکتر فوق تخصص داخلی

علائم مار گزیدگی در انسان چیست؟

نشانه‌های عمومی مارگزیدگی، علائمی که ممکن است در همه‌ی انواع مار گزیدگی‌ها دیده‌شود، شامل موارد زیر است:

• زخم با دو سوراخ
• تورم و قرمزی اطراف زخم
• درد در محل گزش
• تنفس سخت
• تهوع و استفراغ
• تاری دید
• تب، تعریق و ترشح بیش‌از‌حد بزاق
• بی‌حسی در صورت و اندام‌ها
• خونریزی شدید و اختلال در لخته شدن خون
• بزرگ شدن غدد لنفاوی در ناحیه آسیب‌دیده
• سرگیجه و غش کردن
• تشنج
• تغییر در وضعیت روانی یا هوشیاری

دسته‌بندی علائم	علائم رایج مارگزیدگی سمی
علائم موضعی (در محل گزش)	– درد شدید- تورم و قرمزی- کبودی- تاول یا زخم خونی- نکروز (مرگ بافتی)- خارش
علائم عمومی (سیستمیک)	– تب و لرز- تعریق شدید- ضعف و بی‌حالی- تهوع و استفراغ- سرگیجه یا غش
علائم قلبی و عروقی	– افت فشار خون- تپش قلب یا نبض سریع- شوک گردش خون
علائم عصبی	– تاری دید- بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن (مخصوصاً اطراف دهان)- فلج عضلانی- اختلال در هماهنگی حرکت
علائم گوارشی و کلیوی	– درد شکم- اسهال- کاهش عملکرد کلیه (در موارد شدید)
علائم تنفسی	– تنگی نفس- اختلال در تنفس (در موارد نادر و شدید)

۱. علائم مار گزیدگی با مار زنگی

این مارها حلقه‌ای در انتهای دمشان وجود دارد که وقتی احساس خطر می‌کنند آن را تکان می‌دهند، این حرکت باعث ایجاد صدای زنگوله می‌شود و هشداری برای افراد است که از آن دوری کنند. این نوع مار تقریبا در همه‌ی زیست‌بوم‌ها یافت می‌شود و به فضاهای باز که می‌تواند زیر نور خورشید استراحت کند، مانند تخته‌ی سنگ‌ها یا تنه‌ی درختان، علاقمند است. علائم همراه با گزیدگی مار زنگی فوری ایجاد می‌شوند و شامل درد شدید، افتادن پلک‌ها، فشار خون پایین، تشنگی، خستگی یا ضعف عضلانی می‌شود.

۲. علائم مار گزیدگی با مار زهردار آبی (Water Moccasin, Cottonmouth)

درون دهان این مار با لایه‌ای سفید، از جنس کتان پوشیده‌شده است. مار بالغ پوست قهوه‌ای تیره یا مشکی با خطوط متقاطع قهوه‌ای تیره یا مشکی دارد. مار جوان‌تر خطوط متقاطع نارنجی یا قهوه‌ای یا دم زرد‌رنگ دارد. علائم گزش آن با علائم مار Copperhead مشترک است. علائم اختصاصی شامل درد و علائم فوری مانند تغییر رنگ پوست، شوک، فشار خون پایین و ضعف می‌شود.

۳. نشانه های گزش مارهای Copperhead

مارهای قرمز یا طلایی رنگ با خطوط به شکل ساعت شنی هستند. اغلب در جنگل‌ها، مرداب‌ها، مناطق صخره‌ای و رودخانه‌های ایالات شرقی یافت می‌شوند. این مارها وحشی نیستند و اغلب گزیدگی با آنها وقتی اتفاق می‌افتد که افراد نزدیک آنها یا روی آنها قدم بگذارند. همانطور که پیش از این ذکر شد، علائم اختصاصی مشترک با مارهای Water Moccasin دارند که شامل درد و علائم فوری، تغییر رنگ پوست، شوک، فشار خون پایین و ضعف می‌شود.

۴. گزش با مارهای مرجانی (Coral Snake)

این مارها خطوط مشکی، زرد و طلایی دارند و اغلب با نوعی از مارهای غیرسمی (King Snake) اشتباه گرفته‌می‌شوند. با دقت به اینکه خطوط قرمز خطوط طلایی را قطع می‌کنند، می‌توان این مارها را تشخیص داد. آنها در چوب‌ها، مرداب‌ها، و نواحی شنی جنوب ایلات متحده امریکا زندگی می‌کنند. اغلب زیرِ زمین و توده‌های برگ پنهان می‌شوند. علائم مخصوص گزش مارهای مرجانی عبارتند از:

• دردی که فوری نیست
• علائمی که ساعاتی پس از گزیدگی ایجاد می‌شوند، مثل:
  • تشنج
  • افتادگی پلک‌ها
  • تغییر رنگ پوست
  • درد شکم
  • دشواری در بلع
  • سردرد
  • شوک
  • فلج

۵. علائم مارگزیدگی مار جعفری

مار جعفری یکی از مارهای سمی است. گزش مار جعفری می‌تواند باعث کاهش عملکرد کلیه‌ها و سایر علائم جدی مانند شوک ناشی از افت فشار خون، ورم (ادم) و نکروز بافتی در محل گزش شود. علائم و عوارض مار گزیدگی مار جعفری شامل موارد زیر است:

• درد شدید
• تورم
• کبودی
• افتادن پلک‌ها
• فشار خون پایین
• تشنگی
• خستگی
• ضعف عضلانی

۶. علائم مار گزیدگی در دام

حیوانات مانند انسان‌ها زبان ندارند بنابراین از کجا بفهمیم که مار آنها را گزیده و این اتفاقی خطرناک است یا نه؟ حیوانات نیز علائم مارگزیدگی را مانند انسان‌ها تجربه می‌کنند. یکی از علائمی که در هر دو طرف وجود دارد، درد شدید است. بنابراین حیوان شروع به بی‌تابی شدید می‌کند. گاهی نیز حیوان بی‌جان گوشه‌ای می‌افتد و این زمانی است که زمان زیادی از گزش گذشته و کسی متوجه نشده‌است.

عکس مار گزیدگی

اثر مارگزیدگی معمولاً به صورت دو سوراخ کوچک کنار هم که جای دندان نیش مار است، روی پوست دیده می‌شود و با علائمی مانند قرمزی، تورم، درد شدید، کبودی، تاول یا خونریزی همراه است. در موارد شدید، ممکن است پوست اطراف زخم دچار نکروز (مرگ بافت) شود و تمام عضو متورم شود. ظاهر زخم و شدت آن بسته به نوع مار و میزان زهر تزریق‌شده متفاوت است. تصویر مارگزیدگی به شکل زیر است.

علت مار گزیدگی چیست؟

مارگزیدگی معمولا زمانی ایجاد می‌شود که مار احساس خطر کند. در چنین مواقعی انسان را نیش می‌زند. گاهی نیز انسان وارد قلمرو و خانه‌ی مار می‌شود، بدون اینکه بداند. در مواقعی که مار گرسنه باشد هم بعید نیست که از نیش او در امان نمانید.

مار گزیدگی چگونه تشخیص داده می شود؟

پزشک پس از بررسی علائم مارگزیدگی را تشخیص می‌دهد. معمولا بر روی پوست فرد دو سوراخ وجود دارد که ناشی از نیش مار است. همچنین شرح حالی که بیمار می‌دهد در تشخیص مار گزیدگی موثر است. همچنین، آزمایش خون می‌تواند به پزشک کمک کند تا وجود زهر در بدن را تشخیص دهد و بر اساس آن، درمان مناسب را انتخاب کند. اگر مار را هنگام گزش دیده باشید می‌توانید مشخصات آن را به پزشک توضیح دهید تا بسته به نوع آن درمان سریع‌تر مشخص شود.

درمان مار گزیدگی چیست؟

مهم‌ترین کاری که باید برای مارگزیدگی انجام داد، رساندن بیمار به اورژانس پزشکی است. دکتر داخلی بیمار را ارزیابی می‌کند تا درمورد درمان اختصاصی تصمیم بگیرد. در برخی موارد، گزیدگی مار سمی تهدیدکننده‌ی حیات نیست. شدت آسیب، به محل گزش، سن و سلامتی بیمار بستگی دارد. اگر گزش جدی نباشد، پزشک زخم را تمیز می‌کند و به بیمار واکسن کزاز می‌زند.

اگر شرایط تهدیدکننده‌ی حیات باشد، پزشک ضدسم تجویز می‌کند؛ که ماده‌ای است که برای مقابله با علائم گزیدگی ساخته شده‌است. ضدسم به بیمار تزریق می‌شود. هرچه زودتر تزریق شود، تاثیر بیشتری دارد. در هنگام مار گزیدگی لازم است فورا درمان اورژانس انجام شود. اما نکاتی وجود دارد که لازم است به خاطر سپرده شود:

• فورا با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید.
• به زمان گزیدگی دقت کنید.
• آرام باشید و بی‌حرکت بمانید زیرا حرکت ممکن است باعث انتقال سریع‌تر سم در بدن شود.
• لباس‌ها یا جواهرات اطراف محل گزش را جدا کنید زیرا ناحیه اطراف گزش ممکن است متورم شود.
• اجازه ندهید فرد راه برود، او را با وسائل جابه‌جا کنید.
• مار را نکشید و حمل نکنید، اگر می‌توانید از آن عکس بگیرید اما وقت خود را برای شکار آن تلف نکنید.

مارگزیدگی رو درمان کردی اما هنوز درد داری؟ همین حالا با بهترین پزشکان مشورت کن.

دکتر حساسیت پوستی

اقدامات لازم در مار گزیدگی

شما باید هر نوع مارگزیدگی را یک فوریت پزشکی در نظر بگیرید، زیرا برخی مارها سمی هستند و نیش آن‌ها می‌تواند باعث مرگ شود. بلافاصله با اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرید. پس از تماس با اورژانس، مراحل زیر را انجام دهید:

• آرامش خود را حفظ کنید و به اطرافیان اطلاع دهید که مار شما را گزیده است.
• در مکانی امن و به دور از مار بنشینید یا دراز بکشید.
• زیورآلات یا وسایل تنگ (مثل انگشتر یا دستبند) را از بدن خود خارج کنید.
• محل گزش را با آب و صابون به‌آرامی شست‌وشو دهید.
• روی زخم را با یک پانسمان تمیز و خشک بپوشانید.
• تورم یا تغییرات پوستی اطراف محل گزش را یادداشت کنید و زمان دقیق آن‌ها را ثبت کنید.

از سایر اقداماتی که می‌توانید انجام دهید این است که تکنیک‌های کمک‌های اولیه قدیمی که اکنون به علت اینکه کمک‌کننده نیستند یا حتی مضر هستند، کنار گذاشته شده‌اند، استفاده نکنید. اقداماتی که نباید انجام دهید به شرح زیر است:

• محل زخم را نبندید.
• از محل زخم به داخل برش نزنید.
• کمپرس سرد استفاده نکنید.
• داروهای مسکن مانند آسپرین، ایبوپروفن یا ناپروکسن مصرف نکنید؛ این داروها می‌توانند خطر خونریزی را افزایش دهند.
• برای مکیدن سم به بیرون تلاش نکنید.
• از ابزارهای پمپ‌کننده استفاده نکنید، این دستگاه‌ها پیش از این برای پمپ سم به خارج پیشنهاد می‌شدند. اما اکنون اعتقاد بر این است که ضرر بیشتری دارند.

چه غذایی برای مارگزیدگی خوب است؟

مواد غذایی که قبلا مصرف می‌کردید را همچنان در برنامه‌ی غذایی خود داشته‌باشید. اما بهتر است که بالنگ را هم در این برنامه‌ی غذایی جای دهید. همچنین سرکه را همراه با آن فراموش نکنید. گفته شده‌است که این دو ماده برای خنثی کردن سریع‌تر سم مار و عقرب موثر هستند.

داروهای مار گزیدگی

داروی مارگزیدگی، پادزهر مار، آمپول مار گزیدگی و سرم مارگزیدگی است! سرم یا آنتی دوت سم مار می‌تواند یک درمان فوق‌العاده برای این مشکل باشد. پادزهر حاوی آنتی‌بادی‌هایی است که اثرات سمی زهر مار را خنثی می‌کنند. این دارو به‌صورت تزریق وریدی (از طریق رگ) تجویز می‌شود.

درمان سریع مار گزیدگی

سریع‌ترین راه درمان مار گزیدگی این است که از آمپول مار گزیدگی (پادزهر) و سرم مار گزیدگی استفاده شود. اگر به موقع این دارو وارد بدن بیمار شود، می‌تواند سم مار را تا حد زیادی خنثی کند. پس از گزش هرچه زودتر از سرم استفاده شود، مؤثرتر خواهد بود.

متن انگلیسی:
The amount of time it takes to completely recover depends on the kind of snake bite. On average, it could take a few weeks to a few months before you feel better. Some people may need longer to heal than others.
ترجمه‌ی فارسی:
مدت زمان بهبودی کامل به نوع مار و شدت گزش بستگی دارد. به‌طور میانگین، چند هفته تا چند ماه طول می‌کشد تا فرد احساس بهبودی کامل داشته باشد. برخی افراد ممکن است به زمان بیشتری برای ترمیم نیاز داشته باشند.

به نقل از my.clevelandclinic

درمان مار گزیدگی در طب اسلامی

به خاطر داشته‌باشید که از این روش‌ها نمی‌توان به عنوان تنها و اصلی‌ترین درمان استفاده کرد. این روش‌ها تنها به تسکین درد شما می‌توانند کمک کنند و نه بیشتر! در ادامه به دو روش که در طب اسلامی و طب سنتی برای درمان گزش مار توصیه شده‌اند، اشاره کرده‌ایم:

• از روغن گاو بر روی پوست آسیب دیده بمالید و کمی از آن بخورید. برای درمان مارگزیدگی مفید است.
• می‌توانید از تخم ترب و مخلوط آن با آب استفاده کنید. لازم است که تخم ترب را بکوبید و تبدیل به خمیر کنید. سپس بر روی بخش آسیب دیده ببندید.

درمان مار گزیدگی در خانه

مارگزیدگی از اورژانس‌هایی است که به هیچ عنوان نباید برای درمان آن در خانه اقدام کنید. سریعا به دکتر مراجعه کنید و یا آمبولانس را خبر کنید. هر ثانیه برای حفظ جان بیمار اهمیت دارد.

درمان مار گزیدگی حیوانات

مار گزیدگی در حیواناتی مانند سگ، گربه، گاو و گوسفند می‌تواند بسیار خطرناک باشد، به‌ویژه اگر مار سمی باشد. محل گزش معمولاً متورم، دردناک و ملتهب می‌شود و در موارد شدید، علائمی مانند افت فشار خون، بی‌حالی، تنفس سخت یا حتی مرگ دیده می‌شود. مهم‌ترین اقدام، انتقال سریع حیوان به دامپزشک است. در صورت تشخیص مارگزیدگی سمی، درمان با تزریق پادزهر (آنتی‌ونوم) آغاز می‌شود. همچنین ممکن است داروهایی برای کاهش درد، تورم، و پیشگیری از عفونت استفاده شود. اقدام سریع می‌تواند جان حیوان را نجات دهد و از عوارض دائمی جلوگیری کند.

داروی گیاهی برای مارگزیدگی حیوانات

گیاهانی مانند آویشن، زردچوبه، سیر و برگ سدر به دلیل خاصیت ضد التهابی و ضد میکروبی خود گاهی برای کاهش تورم و جلوگیری از عفونت پیشنهاد می‌شوند. استفاده از این گیاهان معمولاً به‌صورت ضماد روی محل گزش یا مخلوط با غذا انجام می‌شود. با این حال، این روش‌ها فقط به‌عنوان کمک‌کننده کاربرد دارند و نباید جایگزین درمان اصلی توسط دامپزشک یا استفاده از پادزهر شوند.

درمان خانگی مارگزیدگی گوسفندان

برای درمان مار گزیدگی دام و گوسفندان باید به دکتر دامپزشک اطلاع دهید. اینکه بخواهید در منزل و سرخود برای این علامت درمان در نظر بگیرید، احتمالا موفق نخواهید شد.

پزشکان پیشنهادی

۴.۹ (۴۶۱ نظر)

دکتر محمود اسلامی

تخصص داخلی

نوبت بگیرید

۴.۸ (۳۵۹ نظر)

دکتر احمد مشکورنیا

تخصص داخلی

نوبت بگیرید

۴.۷ (۳۴۷ نظر)

دکتر مهدی فرض مهدی

فوق تخصص ریه

نوبت بگیرید

۴.۹ (۲۹۰ نظر)

دکتر میلاد گندمی

پزشک عمومی

نوبت بگیرید

۴.۹ (۱۹۳ نظر)

دکتر حسن پاک روان

تخصص داخلی

نوبت بگیرید

۴.۶ (۲۰۲ نظر)

دکتر نازیلا محمدی

تخصص داخلی

نوبت بگیرید

عوارض مارگزیدگی چیست؟

جدی‌ترین عوارض ناشی از مار گزیدگی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تورم، درد، تغییر رنگ و ترشح چرک یا مایع از محل زخم (نشانه عفونت)
• سیاه شدن و مرگ بافت اطراف زخم (نکروز)
• واکنش منفی سیستم ایمنی به عفونت (سپسیس)
• افت شدید فشار خون و نارسایی اندام‌ها بر اثر عفونت (شوک سپتیک)
• کهیر، سختی در تنفس و/یا ورم شدید (واکنش آلرژیک)
• مرگ

همچنین، درد و تورم طولانی‌مدت در ناحیه‌ای از بدن که مار گزیده، از اثرات رایج و ماندگار مارگزیدگی است.

نتیجه گیری و راهنمای مراجعه به دکتر

بیشتر مارها برای انسان‌ها خطرناک نیستند. تنها حدود ۱۵٪ از مارهای جهان سمی هستند و گزش این مارها در صورت اقدامات فوری می‌تواند منجر به مرگ شود. بیشتر مار گزیدگی‌ها روی بازو، مچ یا دست رخ می‌دهند. پس از مارگزیدگی توسط مار سمی معمولاً درد و حساسیت شدید در محل گزش ایجاد می‌شود که ممکن است به مرور تبدیل به تورم و کبودی در محل و حتی تا بالای بازو یا پا شود. علائم دیگر می‌تواند شامل حالت تهوع، سختی در تنفس، ضعف عمومی و طعم عجیب در دهان باشد. بعد از مارگزیدگی در اولین فرصت باید به دکتر مراجعه کنید و خود را به مراکز درمانی برسانید و یا با ۱۱۵ تماس بگیرید. سریع ترین درمان، استفاده از آمپول پادزهر مارگزیدگی است.

دکترتو مراقب سلامتی شماست!