تا چه اندازه با انواع روش‌های پیشگیری از بارداری آشنا هستید؟

اگر زن و مردی بخواهند به هر روش جلوی حاملگی را بگیرند و از فرزنددار شدن جلوگیری کنند، قصدشان پیشگیری از بارداری است. زن و مرد با این روش می‌خواهند زمان بچه‌دارد شدن را به تاخیر بیندازند و در زمانی که خودشان تمایل دارند بچه‌دار شوند. روش‌های پیشگیری از بارداری دارای مکانیسم‌های عملکردی و اثر بخشی مختلف در جلوگیری از بارداری ناخواسته هستند. اثربخشی روش‌های پیشگیری از بارداری با تعداد حاملگی در هر ۱۰۰ زن با استفاده از یکی از روش‌ها در سال، اندازه‌گیری می‌شود.

گزینه‌های زیادی برای پیشگیری از بارداری وجود دارد. سوال این است که کدام گزینه بیش‌تر برای شما مناسب است؟ انتخاب آگاهانه‌ی یکی از روش‌های پیشگیری از بارداری یک اصل اساسی است. رابطه جنسی یکی از نیازهای بشر است و فوایدی برای سکس برشمرده می‌شود که داشتن آن را برای زنان و مردان اجتناب‌ناپذیر می‌کند. اما همه به دنبال سکس خوب هستند و آن سکسی خوب است که برای فرد با دغدغه‌های جانبی همراه نباشد. به همین دلیل می‌خواهیم انواع روش‌های جلوگیری از بارداری را با شما در میان بگذاریم.

انواع روش‌های پیشگیری از بارداری

انتخاب روش پیشگیری از بارداری به ویژگی‌های بدنی هر فرد بستگی دارد. روشی که برای یک نفر مناسب است، ممکن است برای فرد دیگری مناسب نباشد. سن، نسبت قد به وزن، داروهای مصرفی، بیماری‌های زمینه‌ای و علایق شخصی در انتخاب روش مناسب پیشگیری از بارداری در هر فرد دخیل هستند. دیگر نکات مهم در انتخاب بهترین روش پیشگیری از بارداری شامل ایمنی، اثربخشی، در دسترس بودن، مقرون به صرفه بودن و قابل قبول بودن هستند.

برخی روش‌های پیشگیری از بارداری می‌توانند از بارداری جلوگیری کنند و برخی از انواع روش‌ها نیز از شما در برابر عفونت‌های منتقله از راه جنسی (STI) محافظت می‌کنند. در انتخاب روش پیشگیری از بارداری، محافظت در برابر HIV و سایر بیماری‌های منتقله از راه جنسی (STD) نیز باید در نظر گرفته شود. پیشگیری از بارداری هورمونی و آی یو دی در جلوگیری از بارداری بسیار موثر هستند، اما شما را در برابر بیماری‌های منتقله از راه جنسی محافظت نمی‌کنند. استفاده مداوم و صحیح از کاندوم مردانه و کاندوم زنانه خطر ابتلا به عفونت HIV و سایر بیماری‌های مقاربتی از جمله عفونت کلامیدیا، عفونت گنوکوکی و تریکومونیازیس را کاهش می‌دهد. اما دکترها معمولا پیشنهاد می‌دهند که هر چند وقت یک‌بار نوع پیشگیری از بارداری را تغییر دهید.

روش‌های هورمونی پیشگیری از بارداری

روش‌های هورمونی پیشگیری از بارداری همگی حاوی مقدار کمی هورمون استروژن و پروژسترون مصنوعی هستند. این هورمون‌ها برای جلوگیری از بارداری، هورمون‌های طبیعی بدن را مهار می‌کنند. روش‌های هورمونی پیشگیری از بارداری معمولا تخمک گذاری را در بدن متوقف می‌کنند. این روش‌ها همچنین باعث تغییر مخاط دهانه‌ي رحم می‌شوند و نمی‌گذارند اسپرم مرد از دهانه رحم عبور کند. علاوه بر این، این روش می‌تواند با تغییر در پوشش رحم از لانه گزینی تخمک جلوگیری کند و مانع بارداری شود. 

• قرص‌های خوراکی ضد بارداری مثل قرص ال دی، اچ دی، تری فازیک، یاز، یاسمین
• آی یو دی هورمونی
• آمپول‌‌های ضد بارداری
• حلقه‌ی واژینال
• ایمپلنت زیر پوست یا کاشت کپسول ضد بارداری زیر پوست

روش‌های غیر هورمونی پیشگیری از بارداری

• کاندوم مردانه
• کاندوم زنانه
• آی یو دی مسی
• دیافراگم
• کلاهک دهانه‌ی رحم
• اسپرم کش‌ها
• طبیعی یا تقویمی
• روش سکس منقطع (بیرون کشیدن آلت مرد در هنگام انزال)
• وازکتومی یا بستن لوله‌ها در مردان
• تیوبکتومی یا بستن لوله‌های رحمی (لوله‌های فالوپ) در زنان

چه در روش‌های هورمونی و چه در روش‌های غیرهورمونی، میزان اثرگذاری هر روش با روش دیگر متفاوت است. بنابراین نیاز است که با شریک جنسی‌تان درباره این موضوع صحبت کنید و بهترین روش را مطابق با نیازتان برگزینید.

۱- قرص‌های ضد بارداری (Birth Control Pill)

داروهای ضد بارداری خوراکی حاوی ترکیبات هورمون‌های استروژن و پروژستین هستند. قرص‌های ضد بارداری خوراکی از آزاد شدن تخمک از تخمدان (تخمک گذاری) جلوگیری می‌کنند. اگر بیش از ۳۵ سال سن دارید، سیگار می‌کشید، سابقه‌ی لخته شدن خون دارید، سابقه‌ی سرطان پستان دارید یا در حال حاضر درگیر این سرطان هستید، وجود بیماری جدی قلبی یا کبدی، فشار خون بالا و میگرن، استفاده از قرص به شما توصیه نمی‌شود. برخی از داروها، از جمله آنتی بیوتیک‌ها و داروهای ضد تشنج، می‌توانند اثر قرص‌های جلوگیری از بارداری را کاهش دهند.

این قرص‌ها به دو شکل ۲۱ عددی و ۲۸ عددی موجود هستند که روزهای مصرفی در پشت بسته قید شده است. اگر بسته‌ی ۲۱ روزه را مصرف می‌کنید، بسته جدید را ۷ روز پس از اتمام بسته‌ی قبلی شروع کنید. اگر از بسته‌ی ۲۸ روزه استفاده می‌کنید، پس از مصرف آخرین قرص، بسته‌ی جدید را شروع کنید. از قرص‌ّای پیشگیری از بارداری می‌توان به قرص ال  دی (LD) و قرص اچ دی (HD)، تری فازیک، قرص‌های یاز و یاسمین اشاره کرد.

از عوارض جانبی قرص‌های پیشگیری از بارداری می‌توان به حالت تهوع، دردناک یا متورم شدن سینه‌ها، خونریزی یا لکه بینی بین دوره‌های پریودی، دوره‌های قاعدگی سبک‌تر، افزایش وزن، تغییرات خلق و خوی و سردرد خفیف اشاره کرد. در صورت مشاهده‌ی علائمی مانند درد شکم (معده درد)، درد قفسه‌ی سینه، سردرد شدید، مشکلات چشم مثل تاری دید یا وجود تورم و درد در پاها و ران‌ها به مراکز درمانی مراجعه کنید.

 برخی از قرص‌های پیشگیری از بارداری حتی ممکن است دوره‌های دردناک قاعدگی را کاهش دهند و یا ممکن است تاثیر مثبتی بر آکنه و جوش‌های پوستی داشته باشند. داروهای ضد بارداری خوراکی شما را در برابر بیماری‌های منتقله از راه جنسی محافظت نمی‌کند.

در صورتی که مصرف قرص‌های ضدبارداری را فراموش کردیم، چکار کنیم؟

اگر مصرف قرص ضد بارداری را فراموش کردید، به محض یادآوری آن را مصرف کنید. اگر فراموش کردید ۱ روز قرص ضد بارداری را مصرف کنید، ۲ قرص بخورید. اگر ۲ روز مصرف قرص‌های ضد بارداری فراموش کردید، همان روزی که به یاد آوردید ۲ قرص و روز بعد نیز ۲ قرص بخورید. سپس به برنامه‌ی معمول خود باز گردید. اگر مصرف قرص را  بیش از ۲ روز فراموش کردید، با پزشک خود تماس بگیرید تا متناسب با شرایط، راهنمایی لازم را کسب کنید. ممکن است لازم باشد بسته‌ی قرص ضد بارداری جدیدی را شروع کنید یا از روش‌های دیگر پیشگیری از بارداری کمک بگیرید.

۲- آی یو دی هورمونی (Hormonal IUD)

یکی از روش‌های پیشگیری از بارداری، استفاده از آی یو دی است. دستگاه داخل رحمی (IUD)، دستگاه کوچکی به شکل T است که توسط پزشک، کارشناس مامایی یا کارکنان مراکز بهداشتی در داخل رحم کار گذاشته می‌شود. این دستگاه هر روز مقدار کمی هورمون پروژستین آزاد می‌کند تا از بارداری جلوگیری کند. پروژستین ماده‌ای است که از نظر ماهیتی بسیار شبیه به هورمون پروژسترون تولیدشده توسط بدن است. IUD هورمونی بسته به نوع دستگاه به مدت ۳ تا ۶ سال در رحم شما باقی می‌ماند.

ممکن است پس از قرار دادن آی یو دی در رحم، خونریزی نامنظم و لکه بینی در ۶ ماه اول استفاده رخ دهد. یکی دیگر از مزایای آی یو دی هورمونی در کاهش درد پریودی و کاهش میزان خونریزی است. لازم است بدانید که آی یو دی، شما را در برابر بیماری‌های منتقله از راه جنسی محافظت نمی‌کند.

بیشتر بخوانید

حاملگی خارج رحمی و عوارض آن در صورت عدم درمان به موقع

۳- آمپول‌‌های ضدبارداری (Birth Control Shot)

این آمپول که Depo-Provera نام دارد و گاهی هم با نام Depo شناخته می‌شود، شامل یک نسخه‌ی مصنوعی از هورمون پروژسترون است. این آمپول در ماهیچه‌ی باسن یا بازوی خانم‌ها تزریق می‌شود و طی ۱۲هفته‌ی پس از تزریق، این هورمون به آرامی در جریان خون آزاد می‌شود. هورمون پروژسترون از تخمک‌گذاری جلوگیری می‌کند و زمانی که هیچ تخمکی آزاد نشود، حاملگی هم رخ نخواهد داد. لازم است هر ۱۲ تا ۱۴ هفته تزریق آمپول Depo را تکرار کنید. این تزریق ممکن است باعث خونریزی قاعدگی نامنظم شود. آمپول پیشگیری از بارداری باعث محافظت در برابر بیماری‌های منتقله از راه جنسی نمی‌شود.

۴- حلقه‌ي ضدبارداری واژینال (Vaginal Ring)

در این روش از یک حلقه‌ی پلاستیکی انعطاف پذیر استفاده می‌شود که به طور مداوم هورمون‌هایی را آزاد می‌کند که مانع تخمک گذاری می‌شود. هورمون‌های استروژن و پروژستین آزادشده توسط حلقه بارداری به صورت آهسته و پیوسته آزاد می‌شوند و با ضخیم کردن مخاط دهانه رحم مانع از حرکت آزادانه‌ی اسپرم‌ها می‌شوند. این حلقه در واژن قرار می‌گیرد و هورمون پروژستین آزاد می‌کند. خودتان می‌توانید حلقه‌ی واژن را وارد کرده و بردارید. با برداشتن حلقه، توانایی باروری به سرعت برمی‌گردد. حلقه‌ی واژینال از شما در برابر بیماری‌های منتقله از راه جنسی محافظت نمی‌کند.

حلقه ضدبارداری باید تا ۳ هفته درون واژن خانم‌ها قرار داشته باشد و در هفته پریودی باید برداشته شود.

۵- میله ضدبارداری (Birth Control Implant)

در این روش، یک میله کوچک و انعطاف پذیر در زیر پوست بازوی زنان قرار داده می‌شود و به همین دلیل به آن ایمپلنت ضدبارداری هم گفته می‌شود. این میله، نوعی هورمون پروژسترون آزاد می‌کند. این هورمون مانع آزاد شدن تخمک از تخمدان شده و باعث ضخیم شدن مخاط دهانه‌ی رحم می‌شود و ورود اسپرم به رحم را دشوار می‌کند. استفاده از این روش در ایران منسوخ شده است.

۶- اسفنج بارداری (Birth Control Sponge)

اسفنج یکی از روش‌های جلوگیری از بارداری است که با استفاده از دستگاه درون واژن قرار می‌گیرد و مانع از رسیدن اسپرم‌ها به تخمک‌ها می‌شود. اسفنج بارداری می‌تواند اسپرم‌ها را از بین ببرد و به صورت فیزیکی از بارداری جلوگیری می‌کند.

۷- کاندوم مردانه (Male Condom)

کاندوم مردانه به عنوان یک مانع فیزیکی عمل می‌کند و مانع ورود اسپرم به بدن زن می‌شود. مرد باید کاندوم رو روی آلت تناسلی مردانه بکشد تا از ورود اسپرم به واژن زن جلوگیری شود. کاندوم‌های لاتکس، رایج‌ترین نوع کاندوم‌ها هستند که از بارداری، HIV و سایر بیماری‌های مقاربتی جلوگیری می‌کنند. کاندوم فقط ۱ بار قابل استفاده است. می‌توانید برای روان کردن کاندوم، از ژل یا مواد روان کننده بر پایه‌ی آب استفاده کنید. از روان کننده‌های روغنی مانند روغن ماساژ، روغن بچه یا لوسیون برای روان کردن کاندوم لاتکس استفاده نکنید. مواد روغنی کاندوم را ضعیف کرده و باعث پارگی آن می‌شوند.

۸- کاندوم زنانه (Female Condom)

کاندوم زنانه مانع از ورود اسپرم به بدن زن می‌شود. این نوع کاندوم با یک ماده‌ی روان کننده بسته بندی شده و در داروخانه‌ها موجود است. می‌تواند تا ۸ ساعت قبل از مقاربت جنسی کاندوم را وارد واژن کنید. کاندوم زنانه به جلوگیری از بیماری‌های مقاربتی نیز کمک می‌کند.

۹- آی یو دی مسی (Copper IUD)

این نوع آی یو دی (IUD) که از جنس مس است، با آزاد کردن مس به اسپرم‌ها آسیب می‌‌رساند و از برخورد اسپرم و تخمک جلوگیری می‌کند و یکی از روش‌های پیشگیری از بارداری است که بسیار موثر است. آی یو دی مسی ممکن است خونریزی در دوران قاعدگی را افزایش دهد و آی یو دی هورمونی باعث می‌شود خونریزی قاعدگی کم‌تر شده یا حتی کاملا متوقف شود هر دو نوع IUD در شیردهی ایمن هستند و تحت تاثیر سایر داروها نیستند. آی یو دی مسی را می‌توان ۵ تا ۱۰ سال در رحم نگه داشت. به محض خارج کردن آی یو دی می‌توانید باردار شوید.

۱۰- دیافراگم (Diaphragm)

دیافراگم وسیله‌ای مانند یک فنجان کم عمق از جنس سیلیکون، نرم و کوچک است که برای جلوگیری از ورود اسپرم به رحم در داخل واژن قرار می‌گیرد. این فنجان کوچک سیلیکونی یک حلقه محکم دارد که به دیواره‌ی لگن خاصره محکم می‌شود و کاری می‌کند تا دیافراگم محکم سر جای خود قرار بگیرد. دیافراگم نیز مانند کاندوم بین اسپرم مرد و تخمک زن یک مانع فیزیکی ایجاد می‌کند. دیافراگم باید حداقل ۶ ساعت بعد از رابطه جنسی در جای خود بماند. اما تا ۲۴ ساعت بعد از رابطه‌ی جنسی باید آن را بیرون بیاورید و تمیز کنید. می‌توانید از دیافراگم بیش از ۱ بار استفاده کنید. این روش پیشگیری از بارداری در بیماری‌های منتقله از راه جنسی جلوگیری نمی‌کند.

۱۱- چسب بارداری (Birth Control Patch)

چسب بارداری یا پچ بارداری جایی روی پوست چسبانده می‌شود و از بارداری جلوگیری می‌کند. این چسب می‌تواند روی بازو، معده یا باسن جسبانده شود. مهم خاصیت این چسب است که تولید هورمون‌های استروژن و پروژستین است. معمولا از این چسب تا ۳ هفته استفاده می‌شود. در هفته چهارم چسب برداشته می‌شود تا پریود به صورت طبیعی اتفاق بیفتد. چسب بارداری اثربخشی بسیار بالایی دارد.

۱۲- اسپرم کش‌ها (Spermicide)

این محصولات اسپرم‌ها را از بین می‌برند و به اشکال مختلف کف، ژل، کرم، شیاف یا قرص موجود هستند. اسپرم کش‌ها را باید در مدت بیش از ۱ ساعت قبل از مقاربت جنسی در واژن قرار دهید. می‌توانید علاوه بر استفاده از کاندوم مردانه، دیافراگم یا کلاهک دهانه‌ی رحم، از اسپرم کش‌ها نیز استفاده کنید.

۱۳- کاپ دهانه رحم (Cervical Cap)

کاپ دهانه رحم یک کاپ سیلیکونی است که برای جلوگیری از بارداری باید ۶ ساعت پیش از داشتن رابطه جنسی درون واژن زن قرار بگیرد. به این کاپ FemCap هم گفته می‌شود. کاپ دهانه رحم برای عملکرد درست باید در کنار اسپرم‌کش‌ها استفاده شود. در صورت استفاده درست، میزان اثرگذاری این کاپ از ۷۱ تا ۸۶ درصد است.

۱۴- روش تقویمی یا تاریخ برداری زمان تخمک گذاری

این روش می‌تواند به شما در برنامه ریزی برای بارداری یا جلوگیری از بارداری کمک کند. اگر چرخه‌ی قاعدگی منظمی دارید، تخمک گذاری در هر ماه حدود ۹ روز طول می‌کشد که احتمال باروری در این زمان بیش‌تر است. اگر نمی‌خواهید باردار شوید، در روزهایی که احتمال بارداری بالا است رابطه‌ی جنسی نداشته باشید یا در آن روزها از روش‌های پیشگیری از بارداری استفاده کنید. اندازه گیری دمای بدن و چک کردن ترشحات واژن در چرخه‌ی قاعدگی، به شما کمک می‌کند تا زمان تخمک گذاری را تشخیص دهید. در دوره‌ی تخمک گذاری، دمای بدن مقداری افزایش می‌یابد و ترشحات واژن نیز بیش‌تر می‌شود.

بیشتر بخوانید

داروی یاسمین 28 چیست؟ کاربرد و عوارض مصرف آن

۱۵- وازکتومی مردان (Vasectomy)

عقیم سازی باعث از بین بردن کامل توانایی تولید مثل می‌شود. عقیم سازی یک روش دائمی پیشگیری از بارداری است و برای افرادی مناسب است که مطمئن هستند هرگز نمی‌خواهند بچه دار شوند یا فرزند دیگری نمی‌خواهند. این عمل برای جلوگیری از انتقال اسپرم به آلت تناسلی مردان انجام می‌شود. بنابراین در مایع منی هرگز اسپرم وجود ندارد که بتواند تخمک را بارور کند. این روش به طور معمول در بیمارستان یا مراکز جراحی انجام می‌شود. بیماران می‌توانند همان روز مرخص شوند و به خانه برود. زمان بهبودی نیز کم‌تر از ۱ هفته است. پس از وازکتومی، برای آزمایش شمارش اسپرم و اطمینان از پایین آمدن تعداد اسپرم باید به پزشک خود مراجعه کنید. این پروسه حدود ۱۲ هفته طول می‌کشد. تا زمانی که تعداد اسپرم مرد به صفر برسد، باید از سایر روش‌های کنترل بارداری استفاده کنید.

۱۷- بستن لوله‌های رحمی در زنان (Tubal Ligation)

یکی از روش‌های پیشگیری از بارداری تیوبکتومی یا بستن لوله‌های رحمی در خانم‌ها است. خانم‌ها می‌توانند با کمک دکترهای متخصص زنان لوله‌های رحمی خود را به وسیله‌ی عمل جراحی ببندند تا اسپرم و تخمک یکدیگر را ملاقات نکنند. این روش را می‌توان در بیمارستان یا در مرکز جراحی انجام داد. می‌توانید در همان روز جراحی مرخص شوید و به خانه بروید و طی چند روز بعد از استراحت، فعالیت‌های عادی جنسی خود را از سر بگیرید. این روش بلافاصله در پیشگیری از بارداری موثر است و به استفاده از سایر روش‌های پیشگیری از بارداری نیازی ندارد.

۱۸- پیشگیری اورژانسی از بارداری 

به یاد داشته باشید که پیشگیری اورژانسی از بارداری، یک روش منظم برای جلوگیری از بارداری نیست. پیشگیری اورژانسی از بارداری را می‌توان پس از شکست روش‌های پیشگیری از بارداری استفاده کرد. یادتان باشد این قرص تنها مربوط به زمانی که است رابطه جنسی محافظت‌نشده داشته‌اید و نمی‌خواهید باردار شوید. به همین دلیل، از قرص اورژانسی با نام «قرص روز بعد» هم یاد می‌شود. قرص‌های اورژانسی پیشگیری از بارداری تنها ۳ تا ۴ بار در سال قابل استفاده هستند. نباید پس از هر رابطه‌ی جنسی از آن‌ها استفاده کرد زیرا تعادل هورمونی خانم‌ها را مختل می‌کند. از این قرص‌ها می‌توان بین ۲۴ تا ۷۲ ساعت بعد از رابطه جنسی استفاده کرد. برای کسب اطلاعات بیش‌تر راجع به قرص‌های اورژانسی این مطلب را مطالعه کنید.

منبع: cdc، health، who، medlineplus، nhs، betterhealth، webmd، mayoclinic، familyplanning، medicinenet، healthline