دیالیز چیست و برای چه افرادی ضروری است؟

خلاصه این مطلب را در این پادکست گوش دهید:

دیالیز یک روش درمانی حیاتی است که برای جایگزینی عملکرد کلیه‌ها در افرادی که کلیه‌های آن‌ها قادر به تصفیه خون و حفظ تعادل شیمیایی بدن نیستند، استفاده می‌شود. این فرآیند با از بین بردن مواد زاید و سموم از خون، به حفظ سلامت بیماران مبتلا به بیماری‌های کلیوی کمک کرده و کیفیت زندگی آن‌ها را بهبود می‌بخشد. دیالیز زمانی ضروری است که کلیه‌ها نتوانند به طور مؤثر وظایف خود را انجام دهند. در این مقاله به بررسی انواع دیالیز، کارکرد دستگاه‌های آن و عوارض و چالش‌های مرتبط با این روش درمانی خواهیم پرداخت.

دیالیز چیست؟

دیالیز روش درمانی برای افرادی است که کلیه‌هایشان به درستی کار نمی‌کند. زمانی که دچار نارسایی کلیه می‌شوید، کلیه‌ها خون را به درستی فیلتر نمی‌کنند. در نتیجه، مواد زاید و سموم در جریان خون تجمع می‌یابند. مواد زاید، اوره (زباله‌های نیتروژنی)، کراتینین (زباله‌های عضلانی) و اسیدها هستند که معمولاً در زمان دفع ادرار از بدن خارج می‌شوند. دیالیز وظیفه کلیه‌های را با حذف محصولات زاید و مایعات اضافی از خون شما انجام می‌دهد. بیش از ۲ میلیون نفر در سراسر جهان برای درمان بیماری کلیوی از این روش یا پیوند کلیه استفاده می‌کنند.

علت دیالیز کلیه چیست؟

کسانی که دچار بیماری‌های مزمن کلیوی مثل نارسایی کلیه هستند گاهی به دیالیز نیاز خواهند داشت تا کلیه آنها به درستی کار کند. بیماری مزمن کلیوی زمانی اتفاق می‌افتد که یک بیماری یا وضعیت خاص باعث اختلال در عملکرد کلیه‌ها شود و موجب بدتر شدن آسیب کلیوی در طول چند ماه یا سال‌ها گردد. بیماری‌ها و شرایطی که باعث بیماری مزمن کلیوی می‌شوند عبارتند از:

• عفونت‌های مکرر کلیه، که به آن پیلونفریت نیز گفته می‌شود
• دیابت نوع ۱ یا نوع ۲
• فشار خون بالا
• لوپوس
• نفریت اینترستی‌شیال، التهاب لوله‌های کلیه و ساختارهای اطراف آن
• بیماری کلیه پلی‌کیستیک یا سایر بیماری‌های کلیوی ارثی
• انسداد طولانی‌مدت مجاری ادراری، ناشی از شرایطی مانند پروستات بزرگ شده، سنگ کلیه و برخی از سرطان‌ها
• رفلاکس وزیکو-یورترال (شرایطی که باعث برگشت ادرار به کلیه‌ها می‌شود).

معرفی انواع دیالیز و کاربرد آن

دیالیز به دو روش انجام می‌شود: همودیالیز و دیالیز صفاقی یا نموداری. در ادامه هر یک از این روش‌ها را توضیح می‌دهیم.

همودیالیز خون چیست؟

همودیالیز رایج‌ترین نوع دیالیز است. در همودیالیز، خون بیمار از بدن (معمولا از رگ بازو) خارج می‌شود و به دستگاه منتقل می‌شود. در دستگاه دیالیز، خون از طریق یک فیلتر و غشا تصفیه شده و مواد زاید، سموم و اضافه وزن آب از خون جدا می‌شوند. سپس خون تصفیه شده به بیمار بازمی‌گردد. این روش معمولا در مراکز درمانی کلیه انجام می‌شود و ممکن است چند بار در هفته و به مدت چند ساعت انجام شود. هر جلسه می‌تواند بین سه تا هشت ساعت طول بکشد.

دیالیز صفاقی چیست؟

در دیالیز صفاقی یا نموداری، از غشای نازوفارنژیال (غشا پریتونیال) در داخل شکم بیمار استفاده می‌شود. در این روش، محلول دیالیزی به وسیله یک لوله وارد شکم بیمار شده و مخلوط با مایعات بدنی از طریق غشا پریتونیال جذب و تصفیه می‌شود. سپس محلول آلوده به ضایعات و مواد زاید از شکم خارج خواهند شد. این روش انعطاف‌پذیری بیشتری در زمان اجرا و آزادی بیشتری برای بیمار دارد و می‌تواند در خانه‌ی بیمار انجام شود. دو نوع اصلی دیالیز صفاقی وجود دارد: دیالیز صفاقی پیوسته سرپایی و صفاقی خودکار.

تفاوت دیالیز و همودیالیز خون

همودیالیز خون را از بدن خارج کرده و از طریق دستگاهی به نام دیالیزر فیلتر می‌کند و سپس به بدن باز می‌گرداند. این فرآیند معمولاً در مرکز درمانی یا خانه انجام می‌شود. در دیالیز صفاقی، خون خارج از بدن فیلتر نمی‌شود، بلکه مایع مخصوص به داخل شکم وارد شده و لایه داخلی شکم مواد زاید را از خون جذب می‌کند. این روش به طور روزانه و معمولاً در خانه انجام می‌شود.

متن انگلیسی:
Both types of dialysis perform normal kidney functions, filtering waste and excess fluid from the blood
ترجمه متن:
هر دو نوع دیالیز، کار عملکرد طبیعی کلیه‌ها را انجام داده و مواد زاید و مایعات اضافی را از خون دفع می‌کنند.

clevelandclinic

دیالیز برای درمان چه بیماری هایی است؟

دیالیز کاربردهای گسترده‌ای در درمان بیماران با مشکلات کلیوی دارد. در کل، دیالیز برای کنترل عوارض نارسایی کلیوی و بهبود علائم درد کلیه و بهبود کیفیت زندگی بیماران با مشکلات کلیوی تجویز می‌شود. برخی از بیماری‌هایی که به وسیله‌ی دیالیز درمان می‌شوند عبارت است از:

• نارسایی کلیه: در مراحل نهایی نارسایی کلیوی وقتی عملکر کلیه‌ها به شدت کاهش یافته است.
• افتادگی کلیه: زمانی که کلیه به طور کامل عمل نمی‌کند.
• بیماری های کلیوی مزمن: برخی بیماری‌ها مثل کلیه پلی کیستیک، نفروزیسترونوفرونتروزیس و گلومرولونفریت.
• مسمومیت حاد: در مسمومیت‌های شدید با مواد شیمیایی، داروها و میگو و حشرات برای حذف سریعتر و کاهش سموم از خون.
• درمان بیماری های خاص: مانند بیماری همولیتیک اورمیک (HUS)، سندرم گوود‌پاستور (Goodpasture syndrome)، و بیماری فابر (Fabry disease)

نیاز به دیالیز داری؟

از متخصص مشاوره بگیر.

فوق تخصص کلیه

چه کسانی باید دیالیز شوند؟

دیالیز کلیه برای افرادی مناسب است که در مرحله پیشرفته‌ای از نارسایی کلیوی قرار دارند و عملکرد کلیه‌هایشان به طور کامل کاهش یافته است. افرادی که مشکلات زیر را دارند، کاندیدای مناسبی برای این کار هستند:

• نارسایی کلیوی مزمن
• عوارض نارسایی کلیوی
• نارسایی کلیوی حاد
• بیماری‌های خاص

کراتین ۳ نیاز به دیالیز دارد؟

مقدار نرمال کراتین در خون به سن و سایر عوامل بستگی دارد. به طور کلی اگر سطح کراتین در نوزادان ۲ و یا بیشتر و در بزرگسالان ۵ یا بیشتر باشد، نشان‌دهنده‌ی آسیب کلیوی است و ممکن است در این شرایط پزشک دیالیز را تجویز کند.

کراتین چند نیاز به دیالیز دارد؟

میزان کراتین خون وضعیت عملکرد کلیه‌ها را نشان می‌دهد. جهت بررسی سلامت کلیه‌ها باید آزمایش کراتین انجام شود. هرچند مقدار دقیق ممکن است بین پزشکان و مراکز درمانی متفاوت باشد، اما معمولا سطح کراتین خون بالای ۵ میلی‌گرم در دسی لیتر نقطه شروع دیالیز است و علائم بالا بودن کراتین خون شدید می‌شود.

دیالیز برای چه کسانی مناسب نیست؟

دیالیز کلیه در موارد زیر ممکن است برای برخی افراد مناسب نباشد:

• بیماری‌های ترمیم‌ناپذیر چرا که باعث کاهش عملکرد عضلات و توانایی انجام روتین روزانه می‌شود.
• بیماری‌های ترمیم‌ناپذیر سایر اعضا مانند بیماری قلبی شدید، بیماری ریوی پیشرفته یا بیماری عروقی
• روان‌پریشی شدید یا بیماری روانی جدی

‏دیالیز کلیه چگونه انجام میشود؟

قبل از شروع جلسه دیالیز، بیمار روی صندلی یا تختی قرار می‌گیرد که به راحتی به دستگاه دیالیز دسترسی داشته باشد. محل دستگاه و نقاط دسترسی به رگ‌ها (معمولا شریان و ورید) ضدعفونی می‌شود و سرنگ‌هایی برای اتصال به دستگاه آماده می‌شوند. نقطه دسترسی به رگ‌ها با استفاده از سرنگ و کانکشن خاصی به دستگاه متصل می‌شود. اپراتور، دستگاه دیالیز پمپی را به منظور جریان خون راه‌اندازی می‌کند.

محلول دیالیز که شامل آب و مواد معدنی است، به بیمار داده شده تا تعادل الکترولیتی بدن حفظ شود. مدت زمان هر جلسه دیالیز خون بسته به وضعیت بالینی و نیازهای بیمار چند ساعت ۲ تا ۴ جلسه در هفته انجام می‌شود. پس از اتمام جلسه، کانکشن بین بیمار و دستگاه قطع می‌شود. بیمار ممکن است در این مرحله احساس خستگی یا ضعف کند و نیاز به استراحت داشته باشد.

دستگاه دیالیز چگونه کار میکند؟

خون بیمار از طریق یک دستگاه ویژه به ماشین دیالیز متصل می‌شود. این دستگاه با استفاده از فیلترها و غشاهای خاص، مواد زاید، سموم و اضافه آب را از خون جدا می‌کند. سپس خون تصفیه شده به بیمار بازمی‌گردد. در همودیالیز، از فیلترهای خاصی به عنوان کلیتر (دیالیزر) برای تصفیه خون استفاده می‌کنند. خون تصفیه شده با استفاده از سیستمی از نوع نفرودیالیز به بیمار بازمی‌گردد.

علائم از کار افتادن فیستول دیالیز

فیستول شریانی و وریدی یک اتصال غیرطبیعی بین شریان و ورید است که باعث می‌شود خون از شریان به ورید وارد شود. در برخی موارد، برای انجام دیالیز در بیماران با بیماری کلیوی شدید، فیستول به صورت جراحی ایجاد می‌شود. علائم از کار افتادن فیستول دیالیز شامل موارد زیر است:

• کاهش یا عدم جریان خون از فیستول
• تورم در بازو یا دست
• درد یا حساسیت در محل فیستول
• نشنیدن صدای معمول
• تغییر در رنگ پوست یا دمای ناحیه فیستول

آیا با دیالیز کلیه برمیگردد؟

خیر، برای بیمارانی که عملکرد کلیه‌هایشان ناکافی است، دیالیز ممکن است به صورت مداوم و به عنوان بخشی از روند درمانی استفاده شود. برای بازگرداندن عملکرد کلیه به حالت طبیعی، باید پیوند کلیه انجام شود.

آمادگی برای انجام دیالیز

در ابتدا، مهم است که با پزشک خود در مورد نیاز به دیالیز و جزئیات آن مشورت کنید تا شرایط خاص شما را بررسی و برنامه‌ای برای آمادگی شما برای انجام آن تعیین کند. پزشک قبل از شروع جلسات درمان، آزمایشاتی مانند آزمایش عملکرد کلیه، ادرار و سایر آزمایشات تشخیصی را انجام می‌دهد تا عملکرد کلیه‌ها، سطح سموم و نیازهای شیمیایی بیمار را بررسی کند.

در صورت استفاده از کاتتر وریدی برای دیالیز، پزشک کاتتر را در یک ورید بزرگ (معمولا ورید تحتانی) قرار می‌دهد که گاهی ممکن است با جراحی کوچک انجام شود. پزشک باید با شما در مورد عوارض و محدودیت‌های مرتبط با این روش کلیه صحبت کند. انجام دیالیز خون ممکن است روی زندگی روزمره و روحیه شما تاثیر بگذارد. بنابراین بیمار به کمک و پشتیبانی خانواده، دوستان و تیم پزشکی در این مسیر نیاز دارد.

درمان افت فشار خون در دیالیز

معمولا برای درمان افت فشار خون حین دیالیز، به طور موقت میزان تخلیه خون را کاهش داده و یا قطع می‌کنند. همچنین ممکن است بیمار را در موقعیت خاصی قرار دهند تا جریان خون به مغز بیشتر شود. گاهی به بیمار مایعات وریدی تزریق می‌شود و در موارد شدیدتر، از دارویی به نام میدودرین استفاده می‌شود.

حال بیمار بعد از دیالیز چگونه است؟

بعد از دیالیز کلیه، بیمار به دلیل از دست دادن مایعات خون دچار خستگی، ضعف عمومی و تشنگی می‌شود. در برخی هم شاهد افزایش یا کاهش فشار خون و علائمی مانند سردرد، سرگیجه و احساس عدم تعادل هستیم. حال بیمار بعد از دیالیز با مصرف مواد غذایی مناسب و مایعات کافی، استراحت کافی و دنبال کردن روند درمانی مشخص شده طی چند روز به حالت عادی برمی‌گردد.

بعد از دیالیز چه باید کرد؟

مراقبت‌های بعد از دیالیز بسیار مهم هستند و به بیمار کمک می‌کنند تا بهبود و سلامت عمومی خود را حفظ کند:

• اگر از کاتتر وریدی استفاده می‌کنید، محل ورود و خروج کاتتر را تمیز و خشک نگه دارید. دستورالعمل‌های پزشک در مورد تعویض بانداژ یا مواد ضدعفونی کننده را رعایت کنید.
• به علائم و عوارضی مانند خستگی شدید، تهوع، استفراغ، اسهال ، تنگی نفس، درد یا سفتی در محل ورود و خروج کاتتر و تغییرات قابل توجه در فشار خون توجه کنید. در صورت وجود هرگونه مشکل، به پزشک اطلاع دهید.
• تغذیه مناسب بعد از دیالیز کلیه بسیار مهم است. رژیم غذایی خاصی ممکن است توسط پزشک یا متخصص تغذیه تجویز شود که رعایت این رژیم غذایی مناسب، مصرف مایعات کافی و محدودیت در مصرف موادی مانند نمک، پتاسیم و فسفر  به حفظ سلامتی شما کمک می‌کند.

مهمترین نکته این است که در مورد هرگونه تغییر، مشکلات یا نگرانی‌هایی که بعد از دیالیز تجربه می‌کنید، به پزشک مراجعه کنید.

بعد از دیالیز چه بخوریم؟

پس از جلسات دیالیز، تغذیه صحیح و مناسب بسیار مهم است. مصرف پروتئین‌های با کیفیت بالا می‌تواند به بازسازی عضلات کمک کند و نیازهای پروتئینی شما را تامین کند. منابع پروتئینی مفید شامل گوشت‌ سفید (مانند مرغ و ماهی)، تخم مرغ، لبنیات مانند ماست یا پنیر کم چرب و منابع گیاهی نظیر لوبیا، نخود و نارگیل هستند. مصرف میوه‌ها و سبزیجات غنی از مواد مغذی، آنتی‌اکسیدان‌ها، آبمیوه‌ها و سوپ‌های سبزیجات و فیبر، غلات مرغوب مانند جو، برنج قهوه‌ای و لوبیاها را در رژیم غذایی خود بگذارید.

پس از دیالیز کلیه مایعات کافی مصرف کنید تا از بروز خشکی و کاهش حجم خون جلوگیری کنید. می‌توانید آب، آبمیوه‌ها، سوپ‌ها، نوشیدنی‌های غیرالکلی و نوشیدنی‌های گرم مانند چای و قهوه بدون شکر مصرف کنید.

برخی از بیماران دیالیزی نیاز به محدودیت نمک، پتاسیم و فسفر دارند. براساس توصیه‌های پزشک، محصولات غذایی حاوی نمک زیاد، مواد غذایی پرپتاسیم مانند موز و خرما و غذاهایی که حاوی فسفر زیاد هستند مانند ماهی، مغزها و محصولات لبنی را محدود کرده و به جای آن‌ها گزینه‌های دیگری در نظر بگیرید.

مصرف مواد محرک مانند قهوه، چای، نیکوتین و الکل را محدود یا از رژیم غذایی خود حذف کنید چرا که تاثیر نامطلوبی روی فشار خون، سیستم عصبی و سلامت کلی بدن دارند. در برخی موارد، پزشک مصرف مکمل‌های ویتامینی و معدنی را جهت تامین نیازهای مغذی بدن و حفظ سلامت عمومی تجویز می‌کند.

طول عمر بیماران دیالیزی چقدر است؟

متوسط طول عمر بیماران دیالیزی ۵ تا ۱۰ سال است. اگرچه بسیاری از بیماران کلیوی ۲۰ تا ۳۰ سال زندگی می‌کنند. افرادی که کلیه اهدا شده از یک اهداکننده زنده دریافت می‌کنند معمولاً ۱۵ تا ۲۰ سال قبل از نیاز به کلیه جدید زندگی می‌کنند.

متن انگلیسی:
Many patients have lived well on dialysis for 20 or even 30 years
ترجمه متن:
بیماران زیادی علیرغم انجام دیالیز کلیه ۲۰ یا حتی ۳۰ سال بعد هم عمر کردند.

kidney

عوارض دیالیز کلیه چیست؟

دیالیز یک روش جایگزین کارکرد کلیه‌های ناسالم است و هدف آن تصفیه خون از مواد زاید و سموم است که به طور طبیعی توسط کلیه‌ها انجام می‌شود. اما این روش مفید برای بیماران کلیوی، گاهی ممکن است عوارضی هم داشته باشد. مهم‌ترین خطرات و عوارض دیالیز عبارت است از:

• فشار خون ناپایدار (افزایش یا کاهش فشار خون)
• خشکی پوست و دهان، تشنگی بیش از حد و خارش به‌دلیل دفع مایعات اضافی خون
• احتمال عفونت به دلیل ورود مکرر سوزن و لوله به بدن
• نارسایی قلبی به دلیل تغییرات فشار خون و تغییرات مایع در بدن
• اختلالات الکترولیتی
• تغییرات روحی و روانی، افزایش خستگی، اضطراب، افسردگی و مشکلات خواب

نگران عوارض دیالیز هستی؟ با مشورت پزشک خیال خودت رو راحت کن.

دکتر همودیالیز

عوارض دیالیز در افراد مسن

عوارض دیالیز در افراد مسن احتمالا بیشتر و شدیدتر باشد که عبارتند از:

• ضعف عمومی به دلیل کاهش ذخایر انرژی و مایعات در بدن و همچنین تأثیرات فیزیولوژیکی افزایش سن
• مشکلات قلبی به‌خاطر عدم تحمل فشارهای فیزیکی و شیمیایی درمان
• عفونت‌ها، خونریزی‌ها و خونریزی گوارشی
• تغییرات روحی و روانی بیشتر مانند افسردگی، اضطراب، اختلالات خواب و افزایش خستگی عاطفی
• مشکلات تغذیه‌ای

علت لرز بعد از دیالیز چیست؟

کاهش فشار خون، تحریک دستگاه عصبی مرکزی ناشی از تغییرات الکترولیتی، عوارض جانبی داروهای دیالیز خون و استرس و اضطراب ناشی از انجام این کار می‌توانند علت لرز بعد از دیالیز کلیه باشند.

عوارض دیالیز از گردن چیست؟

عوارض دیالیز از گردن معمولاً به دلیل آمیلوئیدوز مرتبط با دیالیز (DRA) ایجاد می‌شود که در آن پروتئین بتا-۲ میکروگلوبولین به فیبریل‌هایی تبدیل می‌شود که در مفاصل و استخوان‌ها تجمع می‌کنند و باعث درد و آسیب می‌شوند. این فیبریل‌ها ابتدا در دیسک‌های گردن تجمع می‌کنند و می‌توانند منجر به مشکلاتی مانند درد مزمن، سفتی مفاصل و در موارد شدیدتر، شکستگی‌ها و کیست‌های استخوانی شوند. این عوارض معمولاً در افرادی که مدت زمان زیادی تحت دیالیز هستند، مشاهده می‌شود.

دیالیز و مرگ؛ ایا دیالیز کشنده است؟

دیالیز یک روش حیاتی برای جایگزین کارکرد کلیه است و تنها راه برای حفظ زندگی برای بسیاری از بیماران کلیوی مزمن است. اما در برخی موارد ممکن است منجر به مرگ در بیماران دیالیزی شود، عواملی که احتمال مرگ در این روش را بالا می‌برند عبارتند از:

عوامل خطر مرگ در دیالیز	شرح عوامل
مرگ ناشی از عوارض جانبی جدی	مانند عفونت‌، خونریزی‌ و خونریزی گوارشی
بیماری‌های همراه	مانند بیماری‌های قلبی، دیابت، سرطان
سوتغذیه	باعث ضعف سیستم ایمنی، کاهش تحمل به عفونت‌ها و در نهایت مرگ بیمار می‌شود.
مشکلات قلبی و عروقی	شامل نارسایی قلبی، آریتمی قلبی، افزایش فشار خون
عوارض مرتبط با عملیات دیالیز	مانند ترومبوز (تشکیل لخته خون در رگ‌ها) و آمبولی (ترشح خون در دیالیز).

اگر دیالیز جواب ندهد چه می شود؟

اگر دیالیز کلیه جواب ندهد باید راه‌های دیگری برای مدیریت بیماری کلیوی و جایگزینی عملکرد کلیه مورد بررسی قرار بگیرند که عبارتند از:

• پیوند کلیه
• دیالیز شکمی یا پریتونیال
• همودیالیز مستقیم
• پیوند کلیه مصنوعی

حرف آخر از دکترتو و راهنمای مراجعه به دکتر

دیالیز کلیه یک روش درمانی برای بیمارانی است که کلیه‌هایشان به طور کامل عمل نمی‌کند و سموم و فضولات بدن را از طریق دستگاه دفع می‌کند. این روش کلیه یکی از روش‌های مؤثر در مدیریت بیماران کلیوی است و به افراد زیادی کمک کرده تا عمر و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند. بعد از شروع دیالیز، بسیاری از بیماران قادر به ادامه زندگی نسبتا طبیعی هستند. با این حال، ممکن است برخی تغییرات را در روند زندگی خود تجربه کنند. اگر به دیالیز نیاز دارید باید به متخصص نفرولوژی یا اورولوژی مراجعه کنید.

دکترتو مراقب سلامتی شماست!