مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس (MS) چیست؟
مولتیپل اسکلروز یا ام اس (MS) یک بیماری ناتوان کننده‌ی مغز و نخاع (سیستم عصبی مرکزی) است. در این بیماری در سیستم ایمنی بدن به غلاف حفاظتی فیبرهای عصبی (میلین) حمله می‌کند و باعث ایجاد مشکلات ارتباطی بین مغز و بقیه‌ی قسمت‌های بدن می‌شود و در نهایت، این بیماری می‌تواند باعث آسیب دائمی یا از بین رفتن اعصاب شود. علائم و نشانه‌های MS به طور گسترده ای متفاوت هستند و به میزان آسیب عصبی و اعصاب درگیر بستگی دارد؛ مثلا در برخی افراد که شدت بیماری در آن‌ها زیاد است، ممکن است توانایی راه رفتن مستقل یا در کل این توانایی را از دست بدهند، در حالی که دیگران ممکن است مدت طولانی بهبودی پیدا کنند و هیچ گونه علائم جدیدی را تجربه نکنند. هیچ درمانی برای مولتیپل اسکلروز وجود ندارد، با این حال، درمان‌ها میتوانند در سرعت بهبودی بعد از حملات، تغییر مسیر بیماری و مدیریت علائم آن کمک کنند.
مولتیپل اسکلروز یا ام اس (MS) یک بیماری ناتوان کننده‌ی مغز و نخاع (سیستم عصبی مرکزی) است. در این بیماری در سیستم ایمنی بدن به غلاف حفاظتی فیبرهای عصبی (میلین) حمله می‌کند و باعث ایجاد مشکلات ارتباطی بین مغز و بقیه‌ی قسمت‌های بدن می‌شود…
اکثر افراد مبتلا به MS دارای دوره‌ی عود کننده‌ی بیماری هستند. افراد دوره‌هایی همراه با علائم جدید یا عود بیماری را که چند روز تا چند هفته ادامه دارد را تجربه می‌کنند و معمولا به طور کلی یا قسمتی از آن بهبود می‌یابد و این عود ناشی از دوره‌ی بهبودی و خاموشی بیماری است، که می‌تواند ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول بکشد.
افزایش اندک دمای بدن می‌تواند به طور موقت علائم و نشانه‌های MS را بدتر کند، اما به معنای عود بیماری نیست.
حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد از افراد مبتلا به MS با عود مکرر و در نهایت پیشرفت مداوم علائم با یا بدون دوره‌های بهبودی، دچار مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس پیشرونده‌ی ثانویه هستند و بدتر شدن علائم معمولا شامل مشکلات حرکتی و راه رفتن می‌شود، که میزان پیشرفت بیماری در افراد مبتلا به MS پیشرونده‌ی ثانویه متفاوت است و بعضی افراد مبتلا به MS شروعی تدریجی و پیشرفت مداوم نشانه‌ها و علائم بدون عود را تجربه می‌کنند، که به عنوان MS پیشرونده‌ی اولیه شناخته می‌شود.
مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس (MS) چه علائمی دارد؟
اولین علائم و نشانه‌های مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس معمولا از سن ۲۰ تا ۴۰ سالگی ظاهر می‌شود و ممکن است از فرد به فرد و در دوره‌های گوناگون بیماری متنوع باشد، که بستگی به موقعیت فیبرهای عصبی آسیب دیده دارد و علائم اغلب بر حرکت تاثیر می‌گذارد، مانند:
- بی حسی یا ضعف در یک یا چند عضو که معمولا در یک طرف بدن به طور همزمان رخ می‌دهد، یا در پاها و تنه
- احساس شوک الکتریکی که با حرکات خاص گردن رخ می‌دهد، به ویژه خم شدن گردن به جلو (نشانه‌ی لرمیت یا حساسیت الکتریکی)
- لرزش، فقدان هماهنگی یا راه رفتن نامناسب
- لکنت زبان
- خستگی
- سرگیجه
- مورمور شدن یا درد در قسمت‌های مختلف بدن
- مشکلات جنسی
- مشکل در عملکرد روده و مثانه
مشکلات بینایی نیز شایع هستند، از جمله:
- از دست دادن کامل یا قسمتی از بینایی، معمولا در یک چشم در یک زمان، اغلب همراه با درد در هنگام حرکت چشم
- دوبینی طولانی مدت
- تاری دید
عوارض جانبی زیر نیز ممکن است دیده شود:
- سفتی یا گرفتگی ماهیچه
- فلج شدن، معمولا در پاها
- تغییرات ذهنی مانند فراموشی و نوسانات خلقی
- افسردگی
- صرع
دلایل ایجاد مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس چیست؟
علت مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس ناشناخته است و تصور بر این است که یک بیماری خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به بافتهای خود حمله می‌کند؛ بدین گونه که نقص عملکرد در سیستم ایمنی موجب تخریب ماده‌ی چربی پوشش و محافظ الیاف عصبی در مغز و نخاع (میلین) می‌شود و میلین را میتوان با پوشش عایق بر روی سیم‌های برق مقایسه کرد. هنگامی که میلین آسیب ببیند و فیبر عصبی در معرض قرار گیرد، ممکن است پیام‌هایی که در امتداد این عصب حرکت می‌کنند مسدود شوند یا به کندی انتقال یابند و احتمال دارد خود عصب نیز آسیب ببیند. این موضوع که چرا بیماری MS در بعضی افراد پیشرفت می‌کند و در بعضی دیگر نه، هنوز مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد که ترکیبی از ژنتیک و عوامل محیطی مسئول است.
عوامل زیر خطر ابتلا به مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس را افزایش می‌دهند:
سن: MS ممکن است در هر سنی رخ دهد، اما معمولا در افراد بین ۱۶ تا ۵۵ ساله رخ می‌دهد.
جنسیت: احتمال ابتلا به MS در زنان بیش از دو تا سه برابر در مردان است.
سابقه‌ی خانوادگی: اگر یکی از والدین یا خواهر و برادر مبتلا به MS باشند، فرد در معرض خطر ابتلا به بیماری است.
برخی از عفونت ها: انواع ویروس‌ها با بیماری MS مرتبط هستند، مانند ویروس اپشتین بار که عامل مونونوکلئوز عفونی است.
نژاد: افراد سفید پوست، به خصوص نسل شمال اروپا، بیشترین خطر ابتلا به MS را دارند و افراد آسیایی، آفریقایی یا بومی‌های آمریکا دارای کمترین احتمال خطر هستند.
آب و هوا: MS در کشورهای دارای آب و هوای معتدل، از جمله کانادا، شمال آمریکا، نیوزیلند، جنوب شرقی استرالیا و اروپا، بسیار شایع است.
ویتامین D: داشتن سطح پایین ویتامین D و کم در معرض نور خورشید بودن، با افزایش شانس ابتلا به MS مرتبط است.
برخی بیماریهای خود ایمنی: بیماریهای تیروئیدی، دیابت نوع ۱ یا بیماری التهابی روده، احتمال ابتلا به MS را افزایش می‌دهد.
سیگار کشیدن: امکان عود بیماری MS در افراد سیگاری دارای علائم آن، بیشتر از افراد غیر سیگاری است.
چگونه مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص MS می‌تواند دشوار باشد، چرا که ممکن است علائم آن همانند سایر اختلالات عصبی باشد. در صورت اینکه پزشک شما به این بیماری شک کند، شما را به متخصص مغز و اعصاب ارجاع می‌دهد و پزشک راجع به سابقه‌ی بیماری سوال هایی می‌پرسد و معاینات بالینی جهت تشخیص هرگونه آسیب به مغز، نخاع و عصب چشم انجام می‌دهد.
تشخیص MS تنها با یک آزمایش امکان پذیر نیست، بنابراین پزشک شما آزمایشات زیر را انجام می‌دهد:
آزمایش خون: جهت افتراق بیماری هایی که علائم مشابهی دارند، مانند بیماری لایم و ایدز
بررسی تعادل بدن: هماهنگی قسمت‌های مختلف بدن با هم،قدرت بینایی و سایر عملکردهای دیگر جهت چگونگی وضعیت اعصاب انجام MRI که تمامی چزئیات ساختار بدن را نشان می‌دهد.
تجزیه و آنالیز CSF: مایعی که مغز و نخاع را در بر می‌گیرد، به نام مایع مغزی نخاعی (CSF)، که اغلب در افراد مبتلا پروتئین‌های خاصی در CSF دیده می‌شود.
ارزیابی فعالیت الکتریکی مغز: آزمون پتانسیل‌های برانگیزشی که فعالیت الکتریکی مغز را اندازه‌گیری می‌کند.
تشخیص‌های افتراقی مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس چیست؟
- بیماریهای خود ایمنی/ التهابی
- اختلال طیفی نورومیلیت عصب بینایی
- آنسفالومیلیت منتشر حاد
- میلین الیگودندروسیت گلیکوپروتئین مرتبط با از بین رفتن غلاف میلین
- سندرم شوگرن
- لوپوس سیستم عصبی مرکزی
- سارکوئیدوز
- بیماری بهجت
- واسکولیت سیستم عصبی مرکزی
- عفونت‌های سیستم عصبی مرکزی
- سیفلیس سیستم عصبی مرکزی
- بیماری لایم
- ویروس لنفوتروپیک T انسانی (HTLV)
- ایدز
- بیماریهای متابولیکی
- کمبود ویتامین B12
- کمبود مس
- بیماری میتوکندریایی
- انواع لکودیستروفی
- درگیری‌های عروقی
- بیماری عروق کوچک
- سکته مغزی
- سندرم سوزاک
- سندرم کاداسیل (آرتریوپاتی مغزی اتوزومال غالب به همراه انفارکتوس ساب کورتیکال و لکوانسفالوپاتی)
- سندرم آنتی بادی ضد فسفولیپید
- سایر دسته ها
- لنفوم سیستم عصبی مرکزی
- میلوپاتی پارانئوپلاستیک
درمان MS چیست؟
در حال حاضر هیچ درمانی برای MS وجود ندارد؛ اما تعدادی از اقدامات میتوانند عملکرد بدن را بهبود بخشند، همچنین پزشک می‌تواند با تجویز برخی داروها روند بیماری را کند کرده، از حملات جلوگیری یا آن‌ها را درمان کند، علائم را کاهش دهد یا در کنترل استرس ناشی از بیماری به فرد کمک کند. داروهایی که ممکن است به کند شدن روند بیماری یا به اعصاب آسیب دیده کمک کنند، عبارتند از:
- اینترفرون بتا (آونکس، بتاسرون، ربیف)
- کوپلیمر ۱ (کوپاکسون)
- دالفام پریدین (آمپیرا)
- دی متیل فومارات (تکفیدرا)
- میتوکسانترون (نووانترون)
- ناتالیزوماب (تیزابری)
- اکلیزومب
- تری فلومونید
داروهای استروئیدی: جهت کوتاه‌تر شدن و کاهش شدت حملات میتوان از داروهای استروئیدی استفاده کرد.
بوتاکس: برای کاهش اسپاسم عضلانی و درمان برخی دیگر از علائم میتوان از شل کننده‌های عضلانی، آرام بخش‌ها یا سم بوتولینوم (بوتاکس) را امتحان کرد.
فیزیوتراپی: فیزیوتراپی با آموزش یک سری تمرینات به حفظ قدرت و تعادل و کنترل خستگی و درد کمک می‌کند و یک کار درمان می‌تواند راه‌های جدیدی برای انجام کارها به فرد مبتلا آموزش دهد تا کارها راحت تر و مراقبت فردی نیز آسان تر شود. اگر مشکل در راه رفتن است، میتوان از عصا، واکر یا آتل میتوانند کمک کننده باشند.
اقدامات حمایتی: همراه با درمان، میتوان اقدامات دیگری برای کاهش علائم MS انجام داد، به طور مثال ورزش منظم و پرهیز از گرمای بیش از حد جهت افزایش انرژی و از پزشک خود درباره تاثیر یوگا بر کاهش خستگی یا استرس سوال کنید، همچنین مراقب سلامت احساسی خود باشید. از خانواده، دوستان و مشاور خود برای کنترل استرس یا اضطراب کمک بخواهید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت ابتلا به هرگونه از علائم فوق بدون علت شناخته شده، به پزشک خود مراجعه کنید.
منایع: mayoclinic، webMD ، medicalnewstoday ، nationalmssociety
