متاستاز چیست و آیا قابل درمان است؟

متاستاز پدیده‌ای است که سرطان را پیشرفته‌تر و درمان آن را سخت‌تر می‌کند. اما متاستاز چیست؟ وقتی می‌گوییم سرطان تهاجمی است، به این معناست که سلول‌های سرطانی به بافت‌های مجاور یا دیگر اندام‌های بدن حمله کرده‌اند و باعث ایجاد سرطان در آن‌جا شده است. متاستاز در تعریف مرحله سرطان معنا پیدا می‌کند. سرطان‌هایی که در مرحال بالاتر هستند، قدرت متاستاز بالاتری دارند و بافت‌های دیگر را درگیر کرده‌اند. این مسئله در برنامه‌ریزی برای درمان اهمیت زیادی دارد.

در این مطلب از مجله سلامت دکترتو می‌خواهیم پدیده متاستاز را بررسی کنیم. تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.

متاستاز چیست؟

پزشکان طب ایرانی، سرطان را نوعی ورم تعریف می‌کنند که اخلاط بدن را تغییر می‌دهد. در تعریف پزشکی جدید، علت وقوع سرطان مشخص نیست و احتمالا به‌دلیل اختلال فعالیت‌های سلولی یا عوامل ژنتیکی به‌وجود می‌آید. از کنترل خارج شدن رشد سلول‌‌ها و تجمع‌شان کنار هم در هر عضوی از بدن، باعث ایجاد سرطان می‌شود. سرطان عملکرد صحیح بدن را مختل می‌کند. در بیشتر موارد، مبتلایان سرطان را شکست داده و پس از درمان به زندگی عادی خود باز می‌گردند. گاهی جهش سلول‌های سرطانی اولیه موجب تغییر در خصوصیات سلول‌های اولیه می‌شود. سلول‌های سرطانی اولیه به سایر اندام‌ها و بافت‌های بدن سرایت می‌کنند و به اصطلاح متاستاز می‌دهند. متاستاز واژه‌ای یونانی به ‌معنای تغییر مکان دادن است.

به گسترش سلول‌های سرطانی به سایر اندام بدن، متاستاز (متاستاز به انگلیسی Metastasis) می‌گویند. به این ترتیب که سلول‌های سرطانی از عضوی که سرطان در آن شروع شده به سایر نقاط بدن گسترش پیدا می‌کنند. در این مرحله به سرطان «سرطان متاستاتیک»، «سرطان پیشرفته» یا «سرطان مرحله ۴» می‌گویند. اما هرکدام از این نام‌ها معانی مختلفی دارند. مثلا غده سرطانی که بزرگ باشد، اما به سایر اندام بدن گسترش نداده است را می‌توان سرطان پیشرفته یا سرطان پیشرفته موضعی نامید.   

متاستاز چگونه به وجود می‌آید؟

در برخی انواع سرطان یا در مراحل بالاتر بیماری، سلول‌های سرطانی از بافت سرطانی اولیه جدا می‌شوند و از طریق سیستم لنفاوی یا جریان خون به سایر نواحی و اندام‌های بدن می‌رسند، سپس در محل جدید مستقر و تکثیر می‌شوند. این پدیده باعث می‌شود که اندام‌های بیشتری از بدن درگیر سرطان شوند و روند درمان بیماری سخت‌تر و گاهی غیرممکن شود.

وقتی سلول‌های سرطانی متاستاتیک می‌شوند، سلول تومور سرطانی اولیه ویژگی‌هایش را همچنان حفظ می‌کند. با توجه به این مسئله متخصص انکولوژی می‌تواند منشاء متاستاز را تشخیص دهد. این مشکل معمولا زمانی روی می‌دهد که سلول‌های سرطانی از تومور اصلی سرطانی جدا شده و وارد جریان خون یا سیستم لنفاوی شوند و بتوانند به تمام اندام‌های بدن سفر بکنند. یعنی سلول‌های سرطانی بتوانند از غده یا تومور سرطانی اولیه به ‌سمت سایر قسمت‌های بدن حرکت کنند، وارد سایر اندام‌های بدن شوند، در آنجا ریشه بزنند و تومورهای سرطانی جدیدی تشکیل بدهند. فرایند تکثیر سلول‌های سرطانی و متاستاز طی چند مرحله صورت می‌گیرد که خلاصه آن به شرح زیر است:

• مرحله اول، جدا شدن سلول‌های سرطانی از غده سرطانی اولیه است.
• در مرحله دوم، بستر خارج سلولی تخریب می‌شود.
• پس از تخریب شدن، سلول‌های سرطانی به سمت سایر اندام‌های بدن حرکت می‌کنند.
• و نهایتا نوبت به استقرار سلول‌های سرطانی در محل جدید و تکثیر می‌رسد.

گاهی هم سرطان وقتی گسترش پیدا می‌کنند که سلول‌های سرطانی تومور اصلی که معمولا در شکم یا وریدهای شکمی هستند، جدا می‌شوند و در نواحی اطراف مثل کبد، ریه‌ها یا استخوان‌ها ریشه زده و رشد می‌کنند. متاستاز در هر نوع سرطانی ممکن است اتفاق بیفتد. وقوع آن به عوامل مختلفی بستگی دارد که عبارت‌اند از:

• نوع سرطان: برخی سرطان‌ها نسبت به سایر سرطان‌ها بیشتر احتمال گسترش دارند.
• سرعت رشد سرطان چقدر باشد.
• رفتار سرطان: عوامل مربوط به رفتار تومور سرطانی که پزشک آنها را تشخیص می‌دهد.

---

نشانه‌های سرطان متاستاتیک

گسترش سلول‌های سرطانی به بافت و اندام‌های دیگر بدن که سرطان متاستاتیک نامیده می‌شود، گاهی بدون علامت است. اما در صورتی‌که بیمار مبتلا به سرطان، نشانه‌های زیر را مشاهده کرد، باید بلافاصله اقدامات لازم جهت تشخیص، درمان و کنترل سرطان متاستاتیک را اتخاذ نماید:

• درد و شکستگی اسخوان ناشی از گسترس سرطان به استخوان
• تشنج، سردرد و سرگیجه متاثر از گسترس سرطان به مغز
• تنگی نفس ناشی از گسترس سرطان به ریه
• تورم در شکم و زرد شدن پوست و سفیدی چشم به‌دلیل گسترس سرطان به کبد.

آیا شما هم علائم سرطان نخاع را دارید؟

برای تشخیص دقیق همین الان نوبت بگیر.

مشاوره آنلاین دکتر متخصص خون و سرطانمتخصص انکولوژی

کدام اندام بدن بیشتر درگیر متاستاز می‌شود؟

برخی سرطان‌ها به یک‌سری اندام‌های خاص سرایت می‌کنند و فقط آن قسمت‌ها را درگیر می‌کنند. اما متاسفانه سرطان این قابلیت را دارد که تقریبا به تمام قسمت‌های بدن انتشار پیدا کند. بیشترین اندام‌هایی که دچار متاستاز می‌شوند عبارت‌اند از:

• استخوان‌ها
• غدد لنفاوی
• کبد
• ریه
• مغز.

در ادامه برخی سرطان‌هایی که به برخی اندام‌ها و نواحی خاص متاستاز می‌دهند را ذکر می‌کنیم:

• سرطان سینه می‌تواند استخوان‌ها، کبد، ریه، قفسه سینه، و مغز را درگیر کند.
• سرطان ریه با سرایت به مغز، استخوان‌ها، کبد و غدد فوق کلیوی، در بدن گسترش پیدا می‌کند.
• سرطان پروستات به استخوان‌ها، کبد، ریه و غدد فوق کلیوی گسترش می‌یابند.
• سرطان روده بزرگ هم ریه‌ها و کبد را درگیر می‌کند.
• سرطان مثانه به کبد، ریه و استخوان حمله می‌کند.
• سرطان کلیه پس از گسترش، غده آدرنال، استخوان، کبد، ریه و مغز را درگیر می‌کند.
• سرطان تخمدان به کبد، ریه و صفاقی متاستاز می‌دهد.
• سرطان رحم پس از متاستاز، اندام‌های واژن، ریه، کبد و صفاقی را درگیر می‌کند.

در موارد نادری هم احتمال متاستاز سرطان به پوست، عضلات و سایر اندام‌های بدن وجود دارد، اما چندان شایع نیست. گاهی متاستاز در لایه اطراف ریه‌ها یعنی حفره پلور (pleural cavity) و فضای دور شکم که به آن حفره شکمی (یا پریتونیال/ peritoneal cavity) می‌گویند، دیده می‌شود.

انواع متاستاز

سرطان ثانویه استخوان شایع‌ترین نوع سرطان بدخیم است که منشا آن می‌تواند از تومور سرطانی در ریه، سینه، تیروئید، پروستات یا اندام‌های دیگری باشد. در این بیماری غده سرطانی پس از تکثیر و رشد به استخوان‌های ستون مهره‌ها، دنده، جمجمه، لگن، ران و بازو می‌رسد. در این مرحله به ‌اصطلاح گفته می‌شود که سرطان به استخوان متاستاز داده است.

براساس آمار، هر ساله بیشتر از یک میلیون ابتلای جدید به سرطان شناسایی می‌شوند که نصف بیشتر این تعداد به استخوان متاستاز می‌دهند. موفقیت‌های پزشکی، ارتقای سطح خدمات و مراقبت‌های پزشکی موجب شده است که هر ساله تعداد زیادی از مبتلایان سرطان سینه، پروستات و ریه عمر بیشتری داشته باشند. اما در عین ‌حال عوارض بیماری‌شان هم بیشتر می‌شود. حمله سلول‌های سرطانی به استخوان و سایر اندام‌ها از جمله مهم‌ترین عوارض سرطان هستند.

علائم متاستاز به کبد و ریه معمولا در مراحل پیشرفته نشان داده می‌شود و تا پیش از آن، بیمار متوجه بیماری نمی‌شود. اما متاستاز استخوان علائم بارز دارد و در نتیجه زودتر قابل تشخیص است. در ادامه مطلب انواع متاستاز در بافت‌ها و اندام‌های مختلف را بررسی می‌کنیم.

۱. متاستاز استخوان

متاستاز استخوان با سرایت سلول‌های سرطانی به سمت استخوان روی می‌دهد. هر نوع سرطانی ممکن است پس از متاستاز به ‌سمت استخوان‌ها رفته و در آنجا تکثیر شود. متداول‌ترین نوع متاستاز استخوانی معمولا در لگن و ستون فقرات مشاهده می‌شود. گاهی این مشکل استخوانی از اولین نشانه‌های ابتلا به سرطان است، گاهی هم چند سال پس از درمان به‌وجود می‌آید. در مواردی، متاستاز استخوانی بدون نشانه است، اما گاهی هم با علائم زیر همراه خواهد بود:

• درد استخوان
• شکستگی استخوان
• بی‌اختیاری در کنترل روده
• بی‌اختیاری ادرار
• ضعف دست و پا
• میزان کلسیم خون بالا که موجب حالت تهوع، استفراغ، و یبوست می‌شود.

یکی دیگر از بیماری‌های شایع مربوط به استخوان و مفصل، آرتریت مفصلی است که با درد، خشکی و کاهش دامنه حرکتی همراه است. در صورتی‌که پزشک حاذق نباشد و تجربه کافی برای تشخیص را نداشته باشد، ممکن است به اشتباه متاستاز استخوان و آرتریت را از هم تمایز نداده و تجویز نادرستی برای بیمار داشته باشد. اگر علائم بالا را دارید بهتر است با چند پزشک متخصص ارتوپدی مشورت کنید یا از تجربه و تخصص پزشک خود مطمئن باشید.

---

۲. متاستاز مغز

زمانی‌که سلول‌های سرطانی گسترش پیدا می‌کنند و به سمت مغز می‌روند، سرطان ثانویه‌ای شکل می‌گیرد که به آن متاستاز مغزی می‌گویند. معمولا به‌دلیل درگیر شدن مغز، خطرات متاستاز مغزی بسیار وخیم‌تر از سرطان اولیه است.

علائم متاستاز مغزی

حدود ۲۴ تا ۴۵% بیمارانی که نوعی سرطان را تجربه‌ کرده‌اند، در طول دوره درمان و پس از آن با متاستاز مغزی هم روبه‌رو شده‌اند. از علائم و نشانه‌های شایع این بیماری و مشکل مغزی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سردردهای صبحگاهی
• تشنج در بیمارانی که سابقه تشنج ندارند یا تغییر شکل تشنج
• حالت تهوع همراه با سردرد
• استفراغ
• سفت شدن گردن و فلج شدن اندام‌ها
• اختلالات شناختی
• ترس از نور.

۳. متاستاز کبد

سرطان کبد کشنده است و به‌دلیل بدخیم بودن و درمان سختی که دارد، در زمره مهمترین علل مرگ‌ومیر دنیا دسته‌بندی می‌شود. معمولا سرطان کبد به‌خاطر متاستاز غده سرطانی است که قسمتی از بدن را درگیر کرده و پس از سرایت به کبد رسیده است. به این حالت سرطان ثانویه کبد هم می‌گویند. متاستاز اولیه کبد ناشی از سرطان اولیه کبد است که از وجود غده سرطانی در خود کبد به‌دلیل وجود علائم هپاتیت یا سیروز کبدی نشات می‌گیرد.

احتمالا سرطان متاستاتیک کبد درمان ندارد و اغلب درمان‌ها در نقش تسکین‌دهنده عمل می‌کنندو در واقع این درمان‌ها صرفا برای کنترل نشانه‌های سرطان و افزایش طول عمر بیمار استفاده می‌شوند.

علائم متاستاز کبد

معمولا مراحل ابتدایی متاستاز کبد بدون علامت است. در مراحل بعدی شاهد تورم کبد و مسدود شدن جریان طبیعی خون و صفرا خواهیم بود. در این صورت، نشانه‌های زیر در بیمار بروز پیدا می‌کنند:

• تورم شکم یا نفخ
• کاهش اشتها و کاهش وزن
• ادرار سیاه رنگ
• زرد شدن پوست یا زرد شدن سفیدی چشم
• درد در شانه راست
• درد در قسمت بالای سمت راست شکم (سفت شدن سمت راست شکم زیر قفسه سینه نشانه بزرگ شدن کبد است)
• حالت تهوع
• استفراغ
• گیجی
• عرق کردن
• تب.

---

۴. متاستاز لنفوم

سرطان غدد لنفاوی که به آن لنفوم هم گفته می‌شود، سیستم‌های ایمنی بدن یا لنفوسیت‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این سرطان بیشتر سلول‌های سیستم لنفاوی بدن را درگیر می‌کند. متاستاز لنفوم می‌تواند به اندام‌های مهم بدن از جمله آلت تناسلی، ریه‌ها، استخوان‌ها و اندام شکمی سرایت کند و گاهی نتایج مرگ‌باری به‌ دنبال داشته باشد.

علائم سرطان غدد لنفاوی

• کاهش وزن بی‌دلیل
• احساس خستگی مداوم
• تب و تعریق شبانه
• تنگی نفس
• تورم غدد لنفاوی گردن، زیر بغل، و کشاله ران.

---

۵. متاستاز سرطان سینه

در سرطان‌های سینه پیشرفته معمولا شاهد متاستاز سینه خواهیم بود که سلول‌های سرطانی سینه از طریق سیستم لنفاوی و عروق خونی به سایر بافت‌های بدن سرایت می‌کنند. یکی از اندام‌های بدن که بیش از همه تحت تاثیر متاستاز سرطان سینه قرار می‌گیرد، کبد است. احتمال متاستاز سرطان سینه به کبد، در این نوع سرطان بسیار شایع است. حتی در صورت درمان سرطان اولیه، باز هم احتمال عود و متاستاز کبدی در سال‌های آتی وجود خواهد داشت.

علائم متاستاز سرطان ریه

متاستاز ریه و متاستاز غده آدرنال هم از دیگر انواع سرطان‌های متاستاتیک هستند. متاستاز به غده آدرنال هم معمولا نشانه‌ای ندارد. از نشانه‌های متاستاز ریه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سرفه‌های مداوم
• درد در قفسه سینه
• تنگی نفس.

---

روش تشخیص متاستاز

بیماران سرطان غیرمتاستاتیک که درمان شدند، همچنان باید تحت نظر پزشک مراحل درمانی خود را طی کنند و به‌صورت منظم آزمایش بدهند. در این فرآیند آزمایش‌های خاصی از بیماران گرفته می‌شود تا مشخص گردد که آیا متاستازی رخ داده است یا خیر.

اما گاهی برخی بیماران سرطانی از همان ابتدای تشخیص سرطان، علائم متاستاز را بروز می‌دهند. در چنین شرایطی، سرطان متاستاتیک در همان آزمایش‌های اولیه تشخیصی سرطان مشخص می‌شوند. سرطان متاستاتیک علائمی مثل درد یا تنگی نفس دارد. گاهی هم این علائم و نشانه‌ها، پزشک را به‌ سمتی می‌کشاند تا آزمایش‌های لازم برای پیدا کردن متاستازها را انجام دهد.

از روش‌های مختلفی برای تشخیص متاستاز استفاده می‌شود که در ادامه به برخی از آن‌ها پرداخته‌ایم:

• عکس‌برداری با اشعه ایکس
• سونوگرافی
• سی‌تی اسکن
• آنژیوگرافی
• اسکن MRI
• لاپاروسکوپی
• بیوپسی
• آزمایش خون.

آیا متاستاز درمان دارد؟

معمولا درمان متاستاز با درمان تومور سرطانی اصلی متفاوت است. پزشک روشی را برای درمان انتخاب می‌کند که اگر آن روش درمانی جواب ندهد، روش‌ دیگری پیش گرفته می‌شود. گاهی هم از چند شیوه برای درمان بیماری استفاده می‌کنند. قابلیت درمان سرطان متاستاتیک به موارد مختلفی بستگی دارد، از جمله:

• سرطان اولیه از کدام عضو بدن شروع شده باشد.
• سرطان چقدر گسترش یافته و به کدام قسمت‌ها متاستاز داده است.
• سن و میزان سلامت جسمی بیمار چقدر است.
• نوع درمانی که بیمار برای سرطان انتخاب کرده است.

در بیشتر موارد سرطان متاستاتیک درمان ندارد. متاستاز عموما در مراحل پیشرفته سرطان به وجود می‌آید و اگر گسترده باشد، عموماً درمان ندارد. در این شرایط از درمان تسکینی استفاده می‌شود. در درمان تسکینی از روش‌های درمانی جهت کنترل بیماری و جلوگیری از پیشرفت بیشتر غده‌های سرطانی و بهبود علائم بیماری استفاده می‌شود. درمان‌های هدفمند و ایمونوتراپی از جمله شیوه‌های متداول برای درمان سرطان متاستاتیک به شمار می‌روند. البته برخی مشکلات متاستیک قابل درمان‌تر هستند.

انواع درمان سرطان‌ متاستاتیک

انواع اصلی شیوه‌های درمانی که برای متاستاز به‌ کار می‌روند، عبارت‌اند از:

• درمان سیستمیک: این روش شامل شیمی‌درمانی، هورمون‌درمانی و ایمونوتراپی می‌شود. این مدل درمان بر کل بدن تاثیر می‌گذارد.
• درمان موضعی: این روش برای ناحیه مبتلا به سرطان به‌کار می‌رود و شامل جراحی و پرتودرمانی می‌شود.

آیا سرطان نخاع درمان دارد؟ همین الان مشاوره بگیر

دکتر متاستاز استخوان

کدام سرطان متاستاتیک قابل درمان نیست؟

برخی سرطان‌های متاستاتیک قابل کنترل هستند، اما درمان نمی‌شوند. از جمله:

• سرطان سینه ثانویه
• متاستاز ریه یا سرطان ریه ثانویه
• سرطان کبد ثانویه
• سرطان استخوان ثانویه
• تومورهای مغزی ثانویه
• لوسمی مزمن لنفاوی
• لوسمی میلوئید مزمن
• مزوتلیوما.

---

طول عمر بیماران سرطانی بعد از متاستاز چقدر است؟

مهمترین نکته در فرایند درمان بیماری سرطان، تشخیص زودهنگام است. در صورتی‌که وجود غده سرطانی در مراحل اولیه مشخص شود، احتمال درمان بسیار بالا خواهد بود و معمولا بیمار طول عمر طبیعی طی خواهد کرد. حدودا نیمی از بیماران مبتلا به سرطان، پس از شیمی درمانی، رادیوتراپی، پرتودرمانی، هورمون درمانی و جراحی به زندگی عادی برمی‌گردند. اما این موضوع در رابطه با بیماران سرطانی متاستاتیک فرق می‌کند. تشخیص دیرهنگام بیماری به معنی متاستاز تومور اولیه به سایر اندام‌ها است. این مسئله روند درمان را مختل خواهد کرد. متاسفانه سرطان متاستاتیک در اغلب موارد در نهایت به مرگ بیمار ختم خواهد شد.

---

نشانه‌های مرگ بیمار سرطانی

وجود نشانه‌های زیر در بیمار سرطانی نشان می‌دهند که بیمار روزهای پایانی عمرش را می‌گذراند:

• ضعف و خستگی شدید که روند صعودی دارد.
• نیاز بیمار به خواب بیشتر می‌شود، بیشتر ساعات روز خواب است.
• کاهش وزن شدید و آب شدن عضلات
• بی‌اشتهایی و اختلال در بلع
• کاهش توانایی تکلم
• کند شدن تنفس همراه با مکث‌های طولانی بین نفس‌ها
• خِرخِر کردن و تنفس پر سروصدا
• خشک شدن لب و دهان بیمار
• سرد و کبود شدن پوست (به‌خصوص دست و پاهای بیمار به رنگ آبی می‌زند)
• بی‌اختیاری و عدم کنترل ادرار و مدفوع
• حرکات غیرارادی و ناآرامی
• توهم
• بیهوش شدن و کاهش واکنش محیطی.

---

راهنمای مراجعه به پزشک

سلول‌های سرطانی از طریق غدد لنفاوی یا جریان عروقی به سایر اندام‌های بدن گسترش پیدا می‌کنند و باعث بروز سرطان ثانویه‌ یا سرطان متاستاتیک می‌شوند. متاستاز سرطان درمان مشخصی ندارد و بیشتر روش‌های درمانی صرفا برای بهبود کیفیت زندگی بیمار و کنترل گسترش بیماری هستند. اگر بیماری سرطان و حتی متاستاز به موقع تشخیص داده شود، بیمار شانس بیشتری برای زنده ماندن و درمان خواهد داشت. از این رو شاید انتخاب پزشک حاذق بیشترین تاثیر را در درمان یا کنترل سرطان داشته باشد.

با مراجعه به وب‌سایت دکترتو می‌توانید با توجه به تجربیات بیماران و نظرات آن‌ها در مورد پزشکان و اطلاعات دیگری که در اختیار شما قرار داده شده است، بهترین متخصص انکولوژی را برای درمان بیماری خود انتخاب کنید. پس از انتخاب پزشک به‌راحتی و رد عرض چند دقیقه می‌توانید از پزشک وقت ویزیت حضوری بگیرید و یا اگر نیاز به مشاوره پزشکی داشته باشید می‌توانید از خدمات مشاوره آنلاین و مشاوره تلفنی با پزشکان استفاده کنید.

دکترتو، مراقب سلامتی شماست!