فهرست مطالب
آیا جذام هنوز وجود دارد؟ بله؛ بیماری جذام هنوز در برخی از مناطق جهان و حتی ایران مشاهده میشود و به‌طور کامل ریشه‌کن نشده است. بیماری جذام (Leprosy) یک عفونت باکتریایی نادر اما قابل درمان است، که با روش‌های جدید به‌راحتی تشخیص داده شده و کنترل میشود. این مقاله به شما اطلاعاتی جامع درباره این بیماری، علائم، روش‌های انتقال، تشخیص و درمان آن ارائه می‌دهد، تا این بیماری را بهتر بشناسید. در دکترتو امکان مشاوره با بهترین دکتر عفونی به صورت حضوری، تلفنی و آنلاین وجود دارد.
بیماری جذام چیست؟
جذام که با نام بیماری هانسن هم شناخته میشود، یک بیماری عفونی مزمن و نادر است که توسط باکتری‌های مایکوباکتریوم لپره و مایکوباکتریوم لپروماتوزیس ایجاد میشود. این باکتری‌ها رشد بسیار کندی دارند و معمولاً پوست، اعصاب محیطی، مخاط دستگاه تنفسی و چشم‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهند. بیماری جذام می‌تواند منجر به آسیب‌های عصبی، ضعف عضلانی و تغییرات ظاهری در دست‌ها، پاها و حتی صورت شود. اگرچه در گذشته جذام به عنوان یک بیماری بسیار مسری و خطرناک شناخته میشد، اما امروزه این بیماری به‌آسانی منتقل نمی‌شود و کاملاً قابل کنترل است.
علائم بیماری جذام
علائم جذام (بیماری هانسن) می‌تواند بسته به نوع و شدت بیماری بسیار متنوع باشد. این بیماری که به واسطه عفونت باکتریایی ایجاد میشود، در صورت عدم درمان به موقع، ممکن است عوارض جدی و دائمی برای فرد به همراه داشته باشد. تشخیص زودهنگام علائم نقش مهمی در پیشگیری از پیشرفت بیماری و کاهش آسیب‌های جسمی دارد. علائم جذام معمولاً در دو دسته عمده تقسیم‌بندی می‌شوند که شدت و نوع تأثیرات آنها بر بدن متفاوت است. این تقسیم‌بندی به پزشکان کمک می‌کند تا درمان مناسب را با توجه به وضعیت هر بیمار تعیین و به بهبود کیفیت زندگی افراد کمک کنند این علائم عبارتند از:
۱. علائم اولیه بیماری جذام
علائم اولیه شامل لکه‌های بی‌رنگ یا تیره روی پوست و کاهش حس در این نواحی است که تشخیص زودهنگام برای جلوگیری از عوارض ضروری است. این علائم که معمولاً خفیف هستند، شامل موارد زیر است:
- لکه‌های پوستی: این لکه‌ها معمولاً روشن‌تر از پوست اطراف هستند، و در نواحی سردتر بدن مانند دست‌ها، پاها و صورت به‌وجود می‌آیند.
- بی‌حسی: در بیش از ۹۰ درصد بیماران بی‌حسی از اولین علائم بیماری جذام است. این مورد به‌خصوص در دست‌ها، پاها، بازوها و بخش‌هایی که لک پوستی وجود دارد، دیده میشود.
- ضعف عضلانی خفیف.
- خشکی و ضخیم شدن پوست.
- تورم یا توده‌های بدون درد روی صورت یا لاله گوش.
- گرفتگی یا خونریزی بینی.
روی پوستت لکه‌های روشن ایجاد شده و علتش رو نمی‌دونی؟
از متخصص نوبت بگیر.
۲. علائم پیشرفته بیماری جذام
در مراحل پیشرفته جذام، آسیب شدیدتر به اعصاب محیطی، پوست، بینی و چشم‌ها رخ می‌دهد که می‌تواند منجر به زخم‌های عمیق، تغییر شکل اندام‌ها، فلج یا نابینایی شود. در صورت عدم تشخیص و درمان به‌موقع، بیماری جذام باعث علائم شدیدتری مانند موارد زیر میشود:
- بی‌حسی شدید: ممکن است بخش‌های وسیع‌تری از بدن حس لامسه یا درد را از دست بدهند، به شکلی که بیمار حتی زخم، سوختگی یا بریدگی را احساس نکند.
- زخم‌های مزمن و عفونی به‌خصوص کف پا که به‌سختی بهبود می‌یابند.
- تغییر شکل اندام‌ها: بیماری هانسن می‌تواند منجر به تغییر شکل، کوتاه شدن یا از دست دادن انگشتان دست و پا و تغییر شکل بینی یا سایر اندام‌ها شود.
- اختلالات بینایی.
- ضخیم و متورم شدن بافت‌های صورت و گوش‌ها.
- ریزش ابرو و مژه‌ها.
عکس جذام خشک
جذام خشک، که به عنوان یکی از انواع خفیف جذام شناخته میشود، معمولاً علائم پوستی مشخصی دارد. این علائم شامل لکه‌های قرمز یا مایل به صورتی با حاشیه برجسته و مرکز کم‌رنگ یا بی‌رنگ هستند. این لکه‌ها معمولاً روی پوست خشک ظاهر می‌شوند و ممکن است با کاهش حس در ناحیه مبتلا همراه باشند. در این نوع جذام، معمولاً آسیب‌های عصبی شدیدتر نیستند و روند بیماری به آرامی پیش می‌رود. تشخیص زودهنگام جذام خشک بسیار اهمیت دارد، زیرا می‌توان با درمان مناسب از پیشرفت بیماری و عوارض احتمالی آن جلوگیری کرد.
وضعیت جذام در ایران: از گذشته تا امروز
بیماری جذام از زمان‌های قدیم در ایران وجود داشته، و در متون پزشکی قدیمی مانند آثار ابوعلی سینا و رازی، به آن اشاره شده است. در دهه‌های ۱۳۴۰و ۱۳۵۰، مراکز اختصاصی برای مبتلایان مانند دهکده جذامیان باباباغی در تبریز تأسیس شدند، که نقش بزرگی در تغییر نگرش جامعه و بهبود شرایط درمانی داشتند. پس از انقلاب، با اجرای برنامه‌های درمانی و آموزشی گسترده، به شکل قابل توجهی شیوع این بیماری کاهش یافت. امروزه با اینکه جذام به‌عنوان یک بیماری نادر در ایران شناخته میشود، اما همچنان در برخی مناطق مانند سیستان و بلوچستان، هرمزگان و کرمان دیده میشود.
راه های انتقال جذام (آیا بیماری جذام مسری است؟)
جذام برخلاف بسیاری از بیماری‌های عفونی، به‌راحتی منتقل نمی‌شود، و نیاز به تماس طولانی‌مدت و نزدیک با بیمار درمان‌نشده دارد. بیماری جذام از طریق دست دادن، بغل کردن، استفاده از لباس و وسایل مشترک یا حتی رابطه جنسی منتقل نمی‌شود. این بیماری تنها از طریق قطرات تنفسی هنگام سرفه یا عطسه به دیگران منتقل میشود. همچنین از آنجایی که باکتری مایکوباکتریوم لپره در خارج از بدن دوام کمی دارد و بسیار کند رشد می‌کند، حتی احتمال ابتلا در صورت تماس نزدیک هم پایین است.
علت بیماری جذام
بیماری جذام یک عفونت باکتریایی است که عمدتاً توسط باکتری مایکوباکتریوم لپره ایجاد میشود. این باکتری با رشد بسیار کند و دوره نهفتگی طولانی می‌تواند سال‌ها بدون بروز علائم در بدن باقی بماند و به تدریج به اعصاب، پوست و بافت‌های دیگر آسیب بزند. مایکوباکتریوم لپره در دماهای پایین رشد می‌کند و به همین دلیل، معمولاً نواحی خنک‌تر بدن مانند دست‌ها، پاها و صورت را درگیر می‌کند. باکتری مایکوباکتریوم لپروماتوز هم ممکن است در ایجاد جذام، به‌ویژه در انواع شدیدتر، نقش داشته باشد.
متن انگلیسی:
who
Mycobacterium leprae multiplies very slowly with an incubation period of about five years, but symptoms can take as long as 20 years to appear.
ترجمه متن:
مایکوباکتریوم لپره بسیار آهسته تکثیر میشود و دوره نهفتگی آن حدود پنج سال است، اما ممکن است علائم بیماری تا ۲۰ سال پس از عفونت هم ظاهر نشوند.
عوامل خطر بیماری جذام
با اینکه علت دقیق ابتلای برخی افراد به جذام و مقاومت برخی دیگر هنوز به‌طورکامل مشخص نشده است، برخی عوامل می‌توانند احتمال ابتلا به جذام را افزایش دهند. افرادی که به‌طور طولانی و از نزدیک با بیماران جذامی درمان‌نشده در تماس هستند، در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به بیماری قرار دارند. همچنین، برخی افراد به دلیل ژنتیک یا ضعف سیستم ایمنی، در برابر مایکوباکتریوم لپره آسیب‌پذیرتر هستند. در آخر زندگی در شرایط بهداشتی و محیطی نامناسب عامل دیگری است که می‌تواند شیوع جذام را تشدید کند. کشورهایی مانند هند، برزیل و اندونزی بیشترین موارد ابتلا را دارند.
راه های تشخیص بیماری جذام
تشخیص بیماری جذام با معاینه بالینی ضایعات پوستی و بررسی علائم عصبی آغاز میشود. تأیید تشخیص معمولاً از طریق آزمایش‌های میکروسکوپی، بیوپسی پوست و تست‌های مولکولی انجام می‌گیرد. تشخیص جذام با توجه به علائم غیرمشخص و دوره نهفتگی طولانی آن، نیازمند استفاده از روش‌های مختلف بالینی و آزمایشگاهی زیر است:
- بررسی علائم بالینی بیمار، سابقه بیماری و ارتباطات فرد با افراد مبتلا توسط پزشک.
- نمونه‌برداری از ضایعات پوستی (بیوپسی).
- تست لپرومین: با تزریق آنتی‌ژن باکتری جذام به صورت زیرجلدی، نوع جذام و واکنش سیستم ایمنی بیمار به باکتری عامل این بیماری، ارزیابی میشود.
- آزمایش اسمیر یا خراش پوستی (Skin Slit Smear): پزشک یک شکاف کوچک در ضایعه پوستی ایجاد کرده و نمونه‌ای از بافت یا مایع آن را جمع‌آوری و با رنگ‌آمیزی اسید فاست بررسی می‌کند.
- تست‌های عصبی: این تست‌ها برای ارزیابی آسیب به اعصاب محیطی انجام می‌شوند و شامل آزمایش‌های لمسی و سنجش حس حرارتی و درد در نواحی آسیب‌دیده هستند.
- تصویربرداری‌های تکمیلی: در موارد پیشرفته که احتمال تغییر شکل استخوان‌ها و مفاصل وجود دارد، از تصویربرداری برای ارزیابی آسیب به استخوان‌ها و بافت‌های عمقی استفاده میشود.
درمان بیماری جذام
بیماری جذام که در گذشته به‌عنوان یک بیماری غیرقابل درمان شناخته میشد، امروزه با استفاده از روش‌های مؤثری قابل درمان است. مهم‌ترین روش‌های درمان بیماری جذام عبارت‌اند از:
۱. درمان چند دارویی (MDT)
درمان چنددارویی یا MDT، روش اصلی درمان بیماری هانسن است که توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO) توصیه میشود. این درمان ترکیبی از چند آنتی‌بیوتیک است که همزمان به باکتری عامل بیماری حمله می‌کنند، و به این شکل از پیشرفت بیماری جلوگیری کرده و به درمان کمک می‌کنند. دوره درمان جذام با این روش بستگی به نوع و شدت بیماری دارد؛ برای مثال، در موارد خفیف مانند جذام توبرکلوئید، دوره درمان ممکن است ۶ ماه طول بکشد، درحالی که در موارد شدید مانند جذام لپروماتوز، درمان ممکن است طولانی‌تر از ۲ سال باشد.
برای بررسی شدت بیماری و انتخاب بهترین روش درمان، می‌توانید با پزشکان عفونی دکترتو در ارتباط باشید. مهم‌ترین آنتی‌بیوتیک‌هایی که برای درمان بیماری جذام استفاده می‌شوند عبارت‌اند از:
- ریفامپین: این آنتی‌بیوتیک نقش مهمی در از بین بردن باکتری عامل بیماری جذام دارد.
- داپسون: این دارو با کاهش فعالیت باکتری مایکوباکتریوم لپره به کنترل علائم بیماری کمک می‌کند.
- کلوفازیمین: در صورت پیشرفت بیماری جذام، این آنتی‌بیوتیک به کنترل علائم و کاهش التهابات پوستی کمک می‌کند.
۲. مراقبت های حمایتی و توانبخشی در درمان جذام
علاوه بر درمان دارویی، بیماران مبتلا به جذام به مراقبت‌های حمایتی و توانبخشی نیز نیاز دارند. این روش‌های حمایتی به بهبود سلامت جسمی و روانی بیماران، جلوگیری از تغییر شکل اندام‌ها و افزایش توانایی‌های حرکتی کمک می‌کنند و عبارت‌اند از:
- درمان زخم‌ها و پیشگیری از عفونت: شست‌وشوی روزانه، پانسمان و اجتناب از فشار و آسیب به نواحی آسیب‌دیده
- فیزیوتراپی و توانبخشی: بیماری جذام در برخی موارد می‌تواند منجر به ضعف عضلانی و تغییر شکل اندام‌ها شود. فیزیوتراپی با تقویت عضلات ضعیف و کمک به بازگشت توان‌حرکتی به جذامیان کمک می‌کند.
- جراحی ترمیمی و پلاستیک: در مواردی که جذام به تغییر شکل شدید اندام‌ها منجر شود، اینکار می‌تواند به بهبود ظاهر و عملکرد اندام‌ها و بازگشت بیماران به زندگی عادی کمک کند.
- مشاوره و حمایت روانی: جذام علاوه بر اثرات جسمانی، با پیامدهای روانی و اجتماعی عمیقی همراه است، که نیاز به مشاوره با روانپزشک یا روانشناس دارد. فراموش نکنیم که حمایت خانواده و عزیزان، مهم‌ترین قدم در مسیر درمان جذام است.
انواع بیماری جذام
سازمان بهداشت جهانی (WHO) بیماری هانسن را بر اساس تعداد باکتری‌های عامل بیماری در بدن، به دو نوع اصلی طبقه‌بندی می‌کند. این دسته‌بندی به پزشکان کمک می‌کند تا شدت بیماری را ارزیابی کرده و درمان مناسب را ارائه دهند. آشنایی با این دو دسته می‌تواند به درک بهتر این بیماری و مدیریت آن کمک کند، که در ادامه به بررسی جزئیات هر کدام خواهیم پرداخت.
| ویژگی‌ها | Paucibacillary (PB) پسی‌باسیلاری | Multibacillary (MB) مالتی‌باسیلاری |
|---|---|---|
| میزان باکتری در بدن بیمار | کم (باکتری در آزمایش پوستی دیده نمی‌شود) | زیاد (باکتری در آزمایش پوستی دیده میشود) |
| تعداد ضایعات پوستی | ۱ تا ۵ ضایعه | بیشتر از ۵ ضایعه |
| شدت بی‌حسی | محدود و غیرگسترده | شدید و گسترده |
| آسیب عصبی | کم یا بدون آسیب عصبی | آسیب عصبی شدید، تغییر شکل اندام‌ها |
| احتمال انتقال بیماری | پایین | بالا |
| شدت بیماری | خفیف | شدید |
| مدت درمان | کوتاه (معمولاً ۶ ماه) | طولانی (۱ تا ۲ سال) |
علاوه بر این، جذام بر اساس شدت و میزان پیشرفت بیماری هم به سه دسته تقسیم میشود. شناخت انوع جذام به پزشکان در انتخاب روش درمانی مناسب کمک کرده و به بیماران این امکان را می‌دهد تا درک بهتری از بیماری خود داشته باشند.
۱. جذام توبرکلوئید
جذام توبرکلوئید، که در ایران به نام‌های جذام خشک یا جذام سلی هم شناخته میشود، نوع خفیف جذام است. در این نوع، بدن به خوبی با عفونت مقابله می‌کند و باکتری نمی‌تواند در سراسر بدن گسترش یابد. جذام توبرکلوئید معمولاً با تعداد محدودی لکه‌های روشن و بی‌حس روی پوست همراه است و کمتر از سایر انواع مسری است. پس از تکمیل دوره درمان، احتمال بازگشت این بیماری و انتقال آن به دیگران بسیار کم است.
بی‌حسی پوستی و علائم دیگه نگرانت کرده؟ از متخصص مشاوره بگیر.
۲. جذام مرزی
جذام مرزی یا جذام بینابینی نوعی از بیماری جذام است که علائمی از هر دو نوع جذام توبرکلوئید و لپروماتوز دارند. این بیماری ممکن است با لکه‌های روشن و بی‌حس روی پوست و گاه با ضایعات پوستی همراه باشد. در جذام مرزی، آسیب به اعصاب محیطی به‌طور پیشرونده پیشرفت کرده و نواحی بیشتری را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در صورت عدم تشخیص و درمان به‌موقع، جذام مرزی می‌تواند به جذام لپروماتوز تبدیل شود.
۳. جذام لپروماتوز
جذام لپروماتوز شدیدترین نوع بیماری جذام است که می‌تواند به پوست، اعصاب محیطی و حتی اعضای داخلی مانند کلیه‌ها آسیب‌های جدی وارد کند. برای آشنایی بیشتر با علائم جذام لپروماتوز، می‌توانید به بخش علائم پیشرفته جذام در همین مطلب مراجعه کنید. احتمال انتقال این بیماری به دلیل تعداد زیاد باکتری‌ها در بدن مبتلایان بسیار بالا است؛ بنابراین تشخیص و درمان سریع برای پیشگیری از عوارض دائمی و جلوگیری از انتقال آن به دیگران ضروری است.
عوارض بیماری جذام
بیماری جذام در صورت عدم درمان می‌تواند به عوارض جدی مانند آسیب‌های عصبی، ضعف عضلانی، تغییر شکل اندام‌ها و از دست دادن حس منجر شود. این عوارض اغلب باعث ناتوانی دائمی و کاهش کیفیت زندگی فرد می‌شوند. باعث عوارض جدی و جبران‌ناپذیر عبارتند از:
- مشکلات بینایی شدید و حتی کوری: جذام با آسیب به اعصاب و بافت‌های چشم می‌تواند منجر به گلوکوم (آب‌سیاه)، ایریت (التهاب عنبیه)، خشکی چشم و زخم قرنیه شود.
- اختلالات نعوظ و ناباروری در مردان.
- تغییر شکل دائمی صورت و اندام‌ها.
- ضعف عضلانی شدید و فلج شدن
- ریزش مو
- نارسایی کلیه
- آسیب به بینی و مشکلات تنفسی: جذام می‌تواند با تخریب بافت‌های داخلی بینی باعث خونریزی‌های مکرر، گرفتگی مزمن و حتی تغییر شکل بینی شود.
- آسیب شدید به اعصاب محیطی و بی‌حسی اندام‌های بدن: این بی‌حسی خطر سوختگی، بریدگی و عفونت‌های مکرر را افزایش می‌دهد، زیرا بیمار متوجه آسیب نمی‌شود.
راه های پیشگیری از بیماری جذام
پیشگیری از بیماری جذام با شناسایی زودهنگام موارد مبتلا، درمان مناسب و جلوگیری از انتقال عفونت به دیگران ممکن است. آموزش عمومی و بهبود بهداشت فردی و اجتماعی نیز نقش مهمی در کاهش شیوع این بیماری دارد. با اینکه بیماری هانسن به‌راحتی منتقل نمی‌شود، اما رعایت نکاتی مانند موارد زیر می‌تواند از شیوع جذام در جامعه جلوگیری کند.
- تشخیص و درمان به‌موقع مبتلایان.
- عدم تماس طولانی‌مدت و نزدیک با بیماران درمان‌نشده.
- آگاهی‌سازی و آموزش عمومی: بسیاری از مردم هنوز اطلاعات کافی درباره جذام ندارند و تنها از نام آن می‌ترسند. به همین دلیل در راستای آگاهی‌سازی اجتماعی، این اطلاعات را با دیگران به اشتراک بگذارید.
- تقویت سیستم ایمنی: داشتن سیستم ایمنی قوی، تغذیه مناسب و سبک زندگی سالم، بهترین واکسن برای درمان بیماری هانسن است.
- بهبود شرایط بهداشتی و محیط زندگی: جذام بیشتر در مناطقی شیوع دارد، که از کم‌ترین امکانات بهداشتی محروم هستند. نظارت بر این مناطق و بهبود شرایط بهداشتی به تشخیص زودهنگام و جلوگیری از گسترش بیماری کمک می‌کند.
نتیجه گیری و راهنمای مراجعه به دکتر
بیماری جذام یا هانسن یک بیماری عفونی باکتریایی است که برخلاف باورهای نادرست، کاملاً قابل درمان است. اگر شما یا یکی از عزیزانتان علائمی مانند لکه‌های پوستی بی‌حس، ضعف عضلانی یا خشکی غیرعادی پوست دارید، توصیه میشود هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید. پزشک با استفاده از روش‌های تشخیصی پیشرفته وضعیت سلامت شما را ارزیابی کرده و بهترین روش درمان را به شما پیشنهاد می‌دهد.
برای پیشگیری از بروز عوارض و پیشرفت بیماری جذام، می‌توانید با بهترین پزشک عفونی در سایت دکترتو در ارتباط باشید. در دکترتو علاوه بر سیستم تعیین وقت حضوری امکان مشاوره با دکتر آنلاین عمومی و ویزیت آنلاین متخصص پوست وجود دارد.
دکترتو مراقب سلامتی شماست!