بیماری سل و هر آنچه درباره سل باید بدانید

خلاصه این مطلب را در این پادکست گوش دهید:

CDC تخمین می‌زند که یک سوم جمعیت جهان به بیماری سل آلوده باشند که منجر به حدود ۱/۳ میلیون مرگ در سال می‌شود. حدود ۶۰ درصد از کل افراد آلوده به سل در هند، اندونزی، چین، نیجریه، پاکستان و آفریقای جنوبی زندگی می‌کنند. اگر با این بیماری و یا علائم آن مواجه شدید باید با متخصص ریه مشورت کنید. دکتر ریه می‌تواند برای درمان و جستجوی علائم شما را معاینه و بررسی کند. در دکترتو می‌توانید با بهترین پزشکان متخصص ریه یا دکتر عفونی در شهر خود آشنا شوید و برای دریافت نوبت ویزیت حضوری اقدام کنید.

بیماری سل چیست؟

سل به انگلیسی Tuberculosis یک بیماری عفونی و از جمله بیماری های ریه است که به وسیله‌ی باکتری به نام مایکوباکتریوم توبرکلوزیس (یا باکتری سل) ایجاد می‌شود و چندین ارگان را درگیر می‌کند. سل شایع‌ترین علت مرگ‌و‌میر ناشی از بیماری‌های عفونی در سراسر جهان است. طبق آمارهای موجود، حدود ۱۰ میلیون نفر در سراسر جهان در سال ۲۰۱۷ به سل مبتلا بودند که بیشتر این افراد به فرم سل نهفته آلوده بوده‌اند. با توجه به آمارهای منتشر‌شده از سوی WHO و CDC، حدود ۱/۳ میلیون نفر در سراسر جهان بر اثر سل فوت کردند.

طبق نظر محققان، سل یک مقلد بزرگ است، زیرا می‌تواند علائم بسیاری از بیماری‌های دیگر را تقلید کند. شایع‌ترین محل درگیری در سل (حدود ۸۵ درصد) دستگاه تنفسی است، اگرچه ممکن است سایر قسمت‌های بدن را نیز آلوده کند. انسان تنها میزبان شناخته‌شده‌ی باکتری سل است.

جالب است بدانید، وزارت بهداشت برای کنترل بیماری سل، تمام آزمایشات تشخیصی و درمان این بیماری را کاملا رایگان در اختیار افراد قرار‌داده‌است. برای تشخیص و درمان بیماری سل نیازی به پرداخت هیچ هزینه‌ای نیست. افراد مشکوک به سل می‌توانند برای غربالگری و درمان این بیماری، به مراکز بهداشت و درمان مراجعه کنند.

آیا سل انواع مختلفی دارد؟

انواع مختلفی از بیماری سل وجود دارد، اما به ۲ نوع اصلی فعال یا پنهان طبقه‌بندی می‌شود:

• سل فعال:

زمانی است که بیماری به طور فعال علائم ایجاد می‌کند و می‌تواند به افراد دیگر نیز منتقل شود.

• سل نهفته:

زمانی است که فرد به باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس آلوده است، اما باکتری‌ها علائمی ایجاد نمی‌کنند. معمولا به دلیل سرکوب رشد و گسترش باکتری توسط سیستم ایمنی بدن، این فرم از سل ایجاد می‌شود. در این نوع باکتری سل در خلط وجود ندارند و افراد مبتلا به سل نهفته معمولا باکتری سل را به دیگران منتقل نمی‌کنند. سل نهفته شبیه عفونت آبله مرغان است که خاموش می‌ماند و ممکن است سال‌ها بعد دوباره فعال شود و باعث بیماری زونا شود. اگر سیستم ایمنی بدن از کار بیفتد، باکتری‌ها مجددا فعال شده و رشد می‌کنند، که منجر به سل فعال می‌شود که مسری بوده و قابل انتقال به دیگران است.

عکسبرداری از قفسه‌ی سینه در فرد مبتلا به سل نهفته، هیچ علائمی را نشان نمی‌دهد. اما آزمایش خون یا تست پوستی سل می‌تواند وجود باکتری در بدن را نشان دهد.

طبق معیار دیگری، بر اساس ارگانی از بدن که توسط باکتری سل آلوده می‌شود، می‌توان این بیماری را دسته‌بندی کرد.

• سل ریوی به طور عمده سیستم تنفسی (ریه‌ها) را آلوده می‌کند، در واقع باکتری‌های سل ترجیح می‌دهند به ارگان‌هایی حمله کنند كه به خوبی اکسیژن دریافت می‌كنند، به عنوان مثال ریه‌ها، كلیه‌ها و استخوان‌ها.
• سل پوستی باعث ایجاد علائم پوستی می‌شود.
• در‌حالی‌که سل میلیاری یا ارزنی، قسمت‌های کوچک آلوده‌ای (ضایعات یا گرانولوم با اندازه‌ی حدود ۱ تا ۵ میلی متر) را در سراسر اندام‌های بدن، ایجاد می‌کند.

در ادامه به معرفی اصطلاحاتی می‌پردازیم که ممکن است با آنها مواجه شده‌باشید. برخی در طبقه‌بندی انواع سل قرار می‌گیرند:

۱. سل ریوی چیست؟ (سل ریه)

سل ریوی نوعی بیماری عفونی است که توسط باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد شده و عمدتاً ریه‌ها را درگیر می‌کند. این بیماری از طریق قطرات تنفسی فرد مبتلا، مانند سرفه، عطسه یا صحبت کردن، به دیگران منتقل می‌شود. علائم شایع سل ریوی شامل سرفه مزمن (بیش از ۳ هفته)، خلط خونی، درد قفسه سینه، تب، تعریق شبانه، کاهش وزن و خستگی است. برای تشخیص، تست پوستی مانتو، آزمایش خون، تصویربرداری از قفسه سینه و بررسی خلط انجام می‌شود. درمان سل ریوی شامل مصرف آنتی‌بیوتیک‌های خاص مانند ایزونیازید، ریفامپین، پیرازینامید و اتامبوتول به مدت ۶ تا ۹ ماه است.

۲. سل استخوانی چیست؟

Bone tuberculosis یا سل استخوانی به بیماری گفته می‌شود که در آن باکتری از ریه‌ها خارج شده و در استخوان‌ها جای گرفته است. معمولا باکتری سل از طریق غدد لنفاوی و سیستم لنف از ریه‌ها به بخش‌های دیگر بدن راه پیدا کرده است. سل استخوانی از موارد نادر و خطرناک است و راههای انتقال سل استخوانی با لنف مرتبط است.

۳. سل ادراری چیست؟

سل ادراری نوعی سل خارج ریوی است که در اثر گسترش باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس از ریه‌ها به دستگاه ادراری ایجاد می‌شود. این بیماری می‌تواند کلیه‌ها، حالب‌ها، مثانه و در برخی موارد مجرای ادرار را درگیر کند. علائم سل ادراری شامل سوزش و درد هنگام ادرار، تکرر ادرار، وجود خون در ادرار (هماچوری)، درد پهلو و عفونت‌های مکرر ادراری است که به درمان‌های معمولی پاسخ نمی‌دهند. برای تشخیص، آزمایش ادرار، کشت مایکوباکتریوم، تصویربرداری از کلیه‌ها و در برخی موارد سیستوسکوپی انجام می‌شود. درمان آن معمولاً شامل ترکیبی از آنتی‌بیوتیک‌های ضد سل مانند ایزونیازید، ریفامپین و پیرازینامید به مدت ۶ تا ۱۲ ماه است.

دائم سرفه می‌کنی؟ فکر می‌کنی سل گرفتی؟

همین حالا از متخصص مشاوره بگیر!

نوبت دهی دکتر عفونی

۴. سل رحمی چیست؟

سل رحمی ابتدا از لوله‌های فالوپ شروع می‌شود و آرام آرام به باقی بخش‌های رحم می‌رسد. این باکتری به سرعت شروع به رشد می‌کند و با ایجاد عفونت در لوله‌های فالوپ باعث بسته شدن لوله‌های رحمی می‌شود. همچنین می‌تواند به تمامی بخش‌های رحم خود را برساند و سپس تخمدان‌ها را نیز آلوده کند. در مواقع خاص ممکن است که عفونت به سرویکس، واژن و وولو نیز خود را برساند و همه‌ جا را درگیر عفونت بکند.

علائم سل چیست؟

در صورت تجربه‌ی هر یک از علائم زیر به نزدیک‌ترین مرکز بهداشت مراجعه کنید. علائم بالینی کلاسیک و علائم بیماری سل ریوی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تب
• عرق شبانه
• سرفه مزمن و سرفه کردن که که بیش از ۳ هفته طول بکشد.
• خلط خونی صبحگاهی یا شبانه
• کاهش یا از‌دست‌دادن اشتها
• کاهش وزن شدید یا کاهش حجم عضله
• خستگی یا بی‌حالی
• درد قفسه سينه و پشت (درد هنگام تنفس)
• خس خس کردن سینه
• احساس تنگی نفس
• تورم غدد لنفاوی
• پنومونی ریه یا ذات الریه که به معنای التهاب و عفونت در ریه‌هاست (ممکن است تنها علامت در افراد مسن باشد).

علت بیماری سل و راه انتقال سل چیست؟

زمانی که شما قطرات آلوده به باکتری توبرکلوز را که از یک شخص آلوده در هوا شناور هستند، تنفس می‌کنید، به بیماری سل مبتلا می‌شوید. باکتری‌های توبرکلوز بیشتر به ریه‌ها علاقه نشان می‌دهند و معمولا این عضو را درگیر می‌کنند. اما تنها بخشی از بدن که درگیر سل می‌شود، ریه‌ها نیستند و معمولا بخش‌های مختلف شکم هم می‌توانند درگیر این بیماری شوند. پس نمی‌توان گفت که سل تنها یک بیماری ریوی است. بلکه می‌توان گفت که شایع‌ترین نوع سل، سل ریوی است.

بیماری سل واگیر دار است؟

سل یک بیماری مسری است و می‌تواند توسط قطرات تنفسی که هنگام عطسه و سرفه در هوا پخش می‌شوند و تماس با خلط، به دیگران منتقل شود. بنابراین تماس نزدیک با افراد آلوده به این بیماری، می‌تواند فرد را مبتلا کند. شیوع سل، بیش‌تر در مکان‌های شلوغ و پر ازدحام رخ‌می‌دهد. البته، ابتلا به سل آسان نیست. معمولا فرد باید مدت زمان طولانی را در اطراف بیمار مبتلا به سل که مقدار زیادی باکتری در ریه‌های خود دارد، قرار بگیرد.

باکتری سل روی سطوح رشد نمی‌کند. به همین دلیل این بیماری از طریق حمام و دستشویی مشترک، بوسه، خمیردندان، دست‌دادن با شخص مبتلا، غذا یا نوشیدنی، منتقل نمی‌شود.

عوامل خطر ابتلا به سل کدامند؟

عوامل خطر زیادی برای ابتلا به سل وجود دارد. گرچه سل به راحتی شیوع پیدا نمی‌کند، اما معمولا بین افرادی که در تماس نزدیک با یکدیگر هستند، با هم کار یا زندگی می‌کنند، شیوع پیدا می‌کند.

گروه خاصی از افراد در معرض خطر زيادی هستند مانند افرادس كه در بيمارستان‌ها و ساير مناطقی كه ممکن است افراد آلوده به سل در آنجا زندگی كنند مانند زندان‌ها، خانه‌های سالمندان و محل‌های نگهداری از بيماران اچ‌آی‌وی.

ارتباط نزدیک با مصرف‌کنندگان مواد مخدر یا افراد مبتلا به عفونت سل شناخته‌شده، احتمال ابتلا به سل را افزایش می‌دهد. سایر عوامل خطری که فرد را در معرض خطر ابتلا به سل قرار می‌دهند، شامل موارد زیر هستند:

• مسافرت به مناطقی که شیوع سل در آن‌ها بالا است.
• کودکان و سالخوردگانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند.
• بیماران مبتلا به عفونت HIV
• سوءمصرف مواد مخدر، به ویژه مصرف مواد مخدر تزریقی
• مصرف دخانیات و دود سیگار خطر ابتلا به سل را افزایش می‌دهد. این عوامل همچنین درمان بیماری را دشوارتر کرده و احتمال بازگشت آن پس از درمان را نیز بیش‌تر می‌کنند.
• افرادی که برای زندگی و کار بیش از ۳ ماه در منطقه‌ای با شیوع بالای سل، زندگی کرده باشند.
• بیماران مبتلا به سرطان سر و گردن
• بیمارانی که پیوند عضو شده‌اند.
• افراد مبتلا به دیابت
• بیماری کلیوی
• افرادی که داروهای سرکوب‌کننده‌ی سیستم ایمنی دریافت می‌کنند. مانند داروهایی که برای درمان سرطان، روماتیسم مفصلی، بیماری کرون، پسوریازیس و لوپوس استفاده می‌شوند.
• سیلیکوز؛ نوعی بیماری ریوی که بر اثر استنشاق ذرات غبار سیلیس ایجاد می‌شود.

میزان شیوع سل در چه کشورهایی بالاست؟

مناطقی از جهان با میزان بالای سل شامل کشورهای زیر هستند:

• آفریقا (به ویژه آفریقای جنوبی و صحرای بزرگ آفریقا و غرب آفریقا)
• جنوب آسیا (کشورهایی از جمله هند، پاکستان، اندونزی و بنگلادش)
• روسیه
• چین
• آمریکای جنوبی
• منطقه غرب اقیانوس آرام (از جمله ویتنام، کامبوج و فیلیپین)

تشخیص بیماری سل با تست سل

تشخیص بیماری سل شامل چندین روش است که بسته به نوع و شدت بیماری انتخاب می‌شوند. تست پوستی مانتو (PPD test) و آزمایش خون (IGRA) برای تشخیص سل نهفته استفاده می‌شوند. در موارد مشکوک به سل فعال، آزمایش خلط (کشت باکتری، PCR یا بررسی میکروسکوپی) انجام می‌شود. همچنین، تصویربرداری از قفسه سینه (X-ray یا CT scan) برای بررسی درگیری ریه‌ها و تشخیص ضایعات سل ریوی کاربرد دارد. در برخی موارد خاص، نمونه‌برداری از سایر بافت‌های بدن مانند غدد لنفاوی یا مغز استخوان نیز انجام می‌شود.

متن انگلیسی:
«A technician injects a small amount of fluid into the skin of your lower arm. After ۲-۳ days, they’ll check for swelling in your arm. You might get this test more than once.»
ترجمه متن:
«یک متخصص مقداری مایع را در زیر پوست بازوی شما تزریق می‌کند و بعد از ۲-۳ روز ورم پوست شما بررسی می‌شود. ممکن است این تست را بیش از یکبار انجام دهید.»

به نقل از webmd

پزشکان پیشنهادی

۴.۶ (۱۸۵ نظر)

دکتر مژده محمدی

تخصص داخلی

نوبت بگیرید

۴.۹ (۱۶۶ نظر)

دکتر حسن پاک روان

تخصص داخلی

نوبت بگیرید

۴.۶ (۱۷۹ نظر)

دکتر غلام عباس مومنی

تخصص داخلی

نوبت بگیرید

۴.۶ (۶۰۹ نظر)

دکتر فرزین خوروش

تخصص بیماری های عفونی و گرمسیری

نوبت بگیرید

۴.۸ (۵۵۶ نظر)

دکتر مژگان زمانی

تخصص داخلی

نوبت بگیرید

۴.۹ (۱۹۰ نظر)

دکتر بهادر مشتاقیان

تخصص داخلی

نوبت بگیرید

۴.۶ (۱۸۵ نظر)

دکتر مژده محمدی

تخصص داخلی

نوبت بگیرید

۴.۹ (۱۶۶ نظر)

دکتر حسن پاک روان

تخصص داخلی

نوبت بگیرید

۴.۶ (۱۷۹ نظر)

دکتر غلام عباس مومنی

تخصص داخلی

نوبت بگیرید

۴.۶ (۶۰۹ نظر)

دکتر فرزین خوروش

تخصص بیماری های عفونی و گرمسیری

نوبت بگیرید

۴.۸ (۵۵۶ نظر)

دکتر مژگان زمانی

تخصص داخلی

نوبت بگیرید

۴.۹ (۱۹۰ نظر)

دکتر بهادر مشتاقیان

تخصص داخلی

نوبت بگیرید

درمان سل چیست؟ (آیا بیماری سل درمان دارد ؟)

سل یک بیماری قابل درمان است. همه‌ی افراد مبتلا به سل، بدون توجه به فعال یا نهفته‌بودن بیماری، به درمان نیاز دارند. مصرف آنتی‌بیوتیک برای یک دوره‌ی ۶ تا ۹ ماهه می‌تواند این بیماری را از بین ببرد. چندین آنتی بیوتیک مختلف برای درمان این بیماری استفاده‌می‌شود زیرا برخی از اشکال سل در برابر آنتی‌بیوتیک‌های خاصی مقاوم هستند.

درمان سل به نوع عفونت سل و حساسیت دارویی باکتری بستگی دارد. برای درمان سل، از داروی ضد‌سل استفاده می‌شود. این داروها عبارتند از:

• قرص ایزونیازید (INH)
• قرص ریفامپین (RIF)
• ریفاپنتین (RPT)
• اتامبوتول (EMB)
• پیرازینامید.

آنتی‌بیوتیک‌های تزریقی مانند:

• آمیکاسین
• کاپرئومایسین
• کانامایسین
• بداکویلین
• اتیونامید
• و اسید پارا آمینو سالیسیلیک

از دیگر داروهایی هستند که در درمان سل موثر می‌باشند. این داروها می‌توانند بر عملکرد کبد تاثیر بگذارند. بنابراین افرادی که از داروهای سل استفاده می‌کنند باید از علائم آسیب کبدی مطلع باشند که عبارتند از:

• کاهش اشتها
• تیره‌شدن ادرار
• تب که بیش از ۳ روز طول بکشد
• حالت تهوع یا استفراغ غیرقابل توضیح
• زردی چشم یا پوست
• و درد شکم.

درمان قطعی سل

اگر به بیماری سل مبتلا شوید و داروهای مورد نظر به موقع برای شما تجویز شوند، این بیماری درمان می‌شوند و مشکلی ایجاد نمی‌کند. در صورت مشاهده‌ی هر یک از این علائم بلافاصله به دکتر ریه یا دکتر عفونی خود اطلاع دهید. ضمن استفاده از این داروها، باید با آزمایش خون مکرر، عملکرد کبد خود را نیز بررسی کنید. اگر به فرمی از سل که در برابر دارو مقاوم است آلوده شده‌باشید، ممکن است به درمان با ۶ داروی مختلف یا بیشتر، نیاز داشته‌باشد. همچنین، مصرف مواد غذایی غنی از پروتئین، ویتامین D، زینک و آهن می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی و بهبود بیماران مبتلا به سل کمک کند.

آیا بیماری سل خطرناک است؟

بیماری سل می‌تواند خطرناک باشد اگر به موقع مورد درمان قرار نگیرد. اما ایا بیماری سل کشنده است؟ اگر این بیماری درمان نشود می‌تواند جان بیمار را بگیرد. جالب است بدانید که بیماری سل تنها در صورتی که درمان شود و این درمان به موقع انجام شود می‌توان به زنده ماندن شخص و بدون عوارض گذراندن بیماری (در برخی موارد) ایمان داشت. در غیر اینصورت این باکتری زندگی فرد را به طور جدی تهدید می‌کند.

توبرکلوز اگر تحت درمان و کنترل قرار نگیرد، ریه‌های شما را درگیر می‌کند. نه تنها این باکتری به ریه‌های شما حمله می‌کند، بلکه می‌تواند بسیاری از بخش‌های دیگر بدن را هم درگیر کند و یک بیماری ناتوان‌کننده و در صورت عدم درمان کشنده شود. بیشترین آمار مرگ و میری که سل برای بیماران دارد، در بیماران بالای ۷۰ سال است.

تا درمان سرفه مزمن فقط یک کلیک فاصله داری!

دکتر سرفه مزمن

پیشگیری از ابتلا به مریضی سل

یکی از اصلی‌ترین روش‌های پیشگیری از ابتلا به بیماری سل انجام واکسیناسیون است، اما این تنها راه پیشگیری توصیه شده نیست. گاهی می‌توان با انجام برخی از اقدامات و تغییر سبک زندگی از ابتلا به این بیماری جلوگیری کرد. سیگار کشیدن و قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا می‌توانند خطر ابتلا به سل را افزایش داده و روند بهبودی را کند کنند. ترک سیگار و کاهش تماس با آلودگی هوا توصیه می‌شود.

واکسیناسیون سل وجود دارد؟ (واکسن سل)

خوشببختانه واکسیناسیون سل از نوزادی انجام می‌شود. برای پیشگیری از ابتلا به سل از واکسن BCG استفاده می‌شود و بسیار موثر است:

• واکسن ب ث ژ، از ابتلا به سل جلوگیری ‌می‌کند. این واکسن به نوزادان، کودکان و بزرگسالان زیر ۳۵ سال که خطر ابتلا به سل در آن‌ها بالا است، تزریق می‌شود.
• واکسن ب ث ژ، به طور معمول در افراد بالای ۳۵ سال تزریق نمی‌شود، زیرا هیچ مدرکی دال بر اثربخشی این واکسن برای افراد در این گروه سنی وجود ندارد.

علت	علائم	درمان
باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس	خس خس سینه	دارو درمانی
—-	خلط خونی	درمان علامتی
—-	سرفه مزمن	استراحت
—-	تنگی نفس	خوردن مایعات
—-	تعریق شبانه	—-

نتیجه گیری و راهنمای مراجعه به دکتر

در صورتیکه هر یک از علائم نامبرده را داشتید، به متخصص ریه یا دکتر عفونی مراجعه کنید و برای درمان مشکل خود اقدام کنید. علائمی که ممکن است نشان‌دهنده‌ی بیماری سل باشند شامل موارد زیر هستند؛

• تب
• عرق شبانه
• سرفه مزمن که که بیش از ۳ هفته طول بکشد
• خلط خونی
• کاهش یا از‌دست‌دادن اشتها
• کاهش وزن یا کاهش حجم عضله
• خستگی یا بی‌حالی
• درد قفسه سینه
• تنگی نفس
• تورم غدد لنفاوی
• پنومونی یا ذات الریه

با دیدن این علائم بهتر است که از دکتر ریه نوبت بگیرید. برای اینکار می‌توانید وارد سایت نوبت دهی آنلاین دکترتو شوید و با جستجوی تخصص ریه در شهر مورد نظر خود از بهترین دکتر ریه نوبت بگیرید.

دکترتو مراقب سلامتی شماست!