نکاتی که باید درباره بیماری سیاه سرفه بدانید

بیماری‌های تنفسی عفونی همواره یکی از نگرانی‌های مهم در حوزه سلامت عمومی بوده‌اند و سیاه‌ سرفه از جمله عفونت‌های شناخته‌شده و پرخطر محسوب می‌شود. این بیماری ناشی از باکتری بوردتلا پرتوسیس است و در نوزادان و کودکان خردسال با عوارض جدی همراه می‌شود. سیاه‌سرفه با حملات سرفه شدید و پشت سر هم که معمولا به استفراغ یا صدای خاص تنفسی منجر می‌شود شناخته می‌شود. در سال‌های اخیر، واکسیناسیون نقش مهمی در کاهش شیوع این بیماری ایفا کرده است اما همچنان موارد ابتلا گزارش می‌شود. در این مقاله از دکترتو، به علائم، راه‌های انتقال، اهمیت واکسیناسیون و اصول درمانی سیاه‌سرفه می‌پردازیم.

سیاه سرفه چیست؟

سیاه‌سرفه یک عفونت حاد و بسیار مسری دستگاه تنفسی است که عامل آن باکتری Bordetella pertussis بوده و معمولا با حملات سرفه به شکل شدید و صدای هووپ هنگام دم مشخص می‌شود. این بیماری بیشتر راه‌های هوایی را درگیر می‌کند، در نوزادان و خردسالان می‌تواند خطرناک باشد و حتی به ذات‌الریه، تشنج یا مرگ بینجامد.

عامل بیماری سیاه سرفه، انسان است و انتقال آن از راه قطرات تنفسی سرفه و عطسه رخ می‌دهد. در این بیماری، مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها برای مهار باکتری و کاهش سرایت به‌کار می‌روند و واکسیناسیون منظم (کودکی، نوجوانی، بارداری و یادآورها) خطر بروز و مرگ‌ومیر را تا حد زیادی پایین می‌آورد.

متن انگلیسی:
Whooping cough is an illness that can spread easily. It’s also called pertussis. An infection with bacteria causes it. Many people with the illness get a serious hacking cough. Breathing in after coughing often causes a high-pitched noise that sounds like a “whoop.”
ترجمه فارسی:
سیاه‌سرفه بیماری‌ای است که به‌راحتی منتقل می‌شود. این بیماری با نام پرتوسیس هم شناخته می‌شود و عامل آن یک عفونت باکتریایی است. بسیاری از مبتلایان دچار سرفه‌های شدید و پی‌درپی می‌شوند. هنگام دم پس از سرفه، معمولا صدایی زیر و بلند شنیده می‌شود که شبیه به هووپ است.

به نقل از سایت mayoclinic

مراحل بیماری سیاه سرفه

مراحل بیماری سیاه‌سرفه شامل سه فاز کلاسیک نزله‌ای، حملات سرفه (پاراکسیسمال) و نقاهت است که توالی و نشانه‌های آن‌ها تشخیص را هدایت می‌کند. فاز نزله‌ای ۱ تا ۲ هفته طول می‌کشد و شبیه سرماخوردگی خفیف است.

سپس فاز حملات با سرفه‌های پشت‌سرهم، هووپ هنگام دم، استفراغ پس از سرفه و خستگی آغاز می‌شود که هفته‌ها باقی می‌ماند و در نهایت فاز نقاهت با کاهش تدریجی شدت سرفه تا ماه‌ها ادامه می‌یابد:

• کلاسیک نزله‌ای
• حملات سرفه (پاراکسیسمال)
• دوران نقاهت

علائم سیاه سرفه چیست؟

نشانه‌های سیاه‌سرفه ابتدا شبیه سرماخوردگی است و سپس به سرفه‌های حمله‌ای آزاردهنده با یا بدون هووپ پیش می‌رود. شروع بیماری معمولا با آبریزش بینی، تب خفیف و سرفه‌های پراکنده است و طی ۱ تا ۲ هفته به حملات سرفه شدید می‌رسد که می‌تواند استفراغ پس از سرفه و خستگی عمیق ایجاد کند.

بین حملات، بیمار ممکن است ظاهرا حال خوبی داشته‌باشد. در نوزادان، آپنه و سیانوز (کبودی ناگهانی بدن) ممکن است رخ دهد. بررسی علائم هشدار مانند تنگی نفس، کبودی، بی‌آبی و کاهش سطح هوشیاری ضروری است. علائم شایع سیاه سرفه عبارت است از:

• آبریزش بینی
• تب خفیف
• سرفه خفیف (در ابتدا)
• سرفه‌های حمله‌ای پی‌درپی
• استفراغ پس از سرفه
• خستگی شدید
• در شیرخواران آپنه یا سیانوز هم ممکن است دیده شود

برای درک بهتر بیماری سیاه‌سرفه، در ادامه جدولی از علل و علائم این بیماری آوردیم.

علل	علائم
آلودگی به باکتری بوردتلا پرتوسیس	سرفه خفیف (ابتدا)
چسبندگی به اپی‌تلیوم مژک‌دار و ترشح سم پرتوسیس	سرفه‌های حمله‌ای پی‌درپی
کاهش تدریجی ایمنی پس از واکسیناسیون	استفراغ پس از سرفه
تماس نزدیک خانوادگی با نوزادان واکسینه‌نشده	آپنه یا سیانوز

علائم سیاه سرفه در کودکان

علائم سیاه‌سرفه در کودکان به‌ خصوص نوزادان معمولا شدیدتر است. در شیرخواران زیر ۱۲ ماه، حملات سرفه می‌تواند با آپنه، سیانوز، تغذیه دشوار و استفراغ همراه شود و حدود یک‌سوم نوزادان به بستری شدن نیاز پیدا می‌کنند. کودکان واکسینه‌نشده یا با واکسینه ناتمام، بیشترین خطر ابتلا به علائم را دارند. والدین باید در صورت مشاهده هر علامت هشدار مانند مکث‌های تنفسی، کبودی لب‌ها، تب بالا یا بی‌حالی، فورا به اورژانس مراجعه کنند.

علائم سیاه سرفه بزرگسالان

نشانه‌های سیاه‌سرفه در بزرگسالان معمولا به‌صورت سرفه مداوم بیشتر از دو هفته، تشدید شبانه سرفه و گاهی استفراغ پس از سرفه بروز می‌کند. بسیاری از بزرگسالان آن را به‌اشتباه برونشیت یا سرماخوردگیِ طولانی تلقی می‌کنند و همین اتفاق باعث انتقال به نوزادان می‌شود.

تب در سیاه سرفه بزرگسالان معمولا خفیف است. هر سرفه بیش از ۱۴ روز به‌ خصوص با استفراغ، نیاز به بررسی پزشک متخصص دارد.

علائم سیاه سرفه رو داری و نمی‌دونی چیکار کنی؟
همین حالا برای بررسی تخصصی نوبت بگیر.

متخصص ریه

علت بیماری سياه سرفه چیست؟

دلیل بیماری سیاه‌ سرفه آلودگی به باکتری بوردتلا پرتوسیس یا Bordetella pertussis است که به سلول‌های مژک‌دار راه‌های هوایی می‌چسبد و با سموم خود عملکرد مژک‌ها را مختل می‌کند. این اختلال پاک‌سازی ترشحات را کاهش می‌دهد و حملات سرفه غیرقابل‌کنترل ایجاد می‌کند:

• ابتلا به عامل میکروبی با چسبندگی به اپی‌تلیوم مژک‌دار و ترشح سم پرتوسیس
• کاهش تدریجی ایمنی پس از واکسیناسیون
• تماس نزدیک خانوادگی با نوزادان واکسینه‌نشده

عامل بیماری سیاه سرفه

عامل بیماری سیاه‌سرفه باکتری بوردتلا پرتوسیس یک کوکوباسیل گرم‌منفی انسان‌اختصاصی است که با ترشح سموم، باعث اختلال عملکرد مژک‌های راه‌های هوایی و التهاب مخاطمی‌شود. بقای محیطی باکتری محدود است و انتقال این بیماری معمولا از انسان به انسان رخ می‌دهد.

راه انتقال سیاه سرفه چیست؟

راه انتقال سیاه‌ سرفه بیشتر از طریق قطرات تنفسی ناشی از سرفه، عطسه یا صحبت در فاصله نزدیک است و تماس‌های خانگی و فضاهای بسته بیشترین نقش را دارند. دوره نهفتگی معمولا ۵ تا ۱۰ روز (یا تا ۲۱ روز) است و فرد از شروع علائم سرماخوردگی‌مانند تا حدود ۵ روز پس از آغاز آنتی‌بیوتیک موثر یا ۲۱ روز پس از شروع سرفه (اگر درمان نشود) ناقل است.

در شیرخوارانِ درمان‌نشده، دوره سرایت می‌تواند طولانی‌تر باشد. رعایت ایزولاسیون، تهویه مناسب، ماسک در مواجهه‌های نزدیک و درمان سریع، انتقال را به حداقل می‌رساند.

سیاه سرفه و کرونا به هم ارتباط دارند؟

بیماری تنفسی سیاه‌ سرفه و کرونا دو بیماری متفاوت با عامل‌های گوناگون‌ هستند؛ اولی باکتریایی و دومی ویروسی است اما هر دو از راه قطرات تنفسی منتقل می‌شوند و می‌توانند سرفه طولانی ایجاد کنند. تمایز بالینی همیشه آسان نیست و تکیه بر آزمایش‌های اختصاصی ضرورت دارد.

روش تشخیص سیاه سرفه چیست؟

روش تشخیص سیاه‌سرفه با ترکیب بررسی بالینی و آزمایشگاهی انجام می‌شود. در هر سرفه بیش از دو هفته با هووپ (صدای تنفسی)، استفراغ پس از سرفه یا آپنه شیرخوار، باید به پرتوسیس یا سیاه سرفه شک کرد. در ادامه به چندین روش که تست سیاه سرفه را انجام می‌دهند، اشاره کرده‌ایم:

• کشت باکتریایی: از این روش برای تشخیص باکتری و آنتی‌بیوتیک موثر بر آن استفاده می‌شود.
• واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (PCR): از طریق پی‌سی‌آر می‌توان تشخیص داد که چه باکتری باعث ایجاد عفونت شده‌است.
• تست سرولوژی: در این تست‌ها از آنتی‌بادی‌ها استفاده می‌شود و بیماری تشخیص داده‌می‌شود.

درمان سیاه سرفه در کودکان و بزرگسالان

درمان سیاه سرفه کاملا به سن بیمار بستگی دارد. این بیماری در بزرگسالان نسبت‌به کودکان و نوزادان متفاوت درمان می‌شود. برای نوزادان ۱ ماهه از ماکرولید‌ها استفاده می‌شود و برای درمان سیاه سرفه در افراد ۲ ماه به بالا از روش‌ها و آنتی‌بیوتیک‌های دیگر استفاده می‌کنند. اگه بیشتر از ۳ هفته این بیماری در بدن شما باشد، دارویی تجویز نمی‌شود زیرا دوره زندگی باکتری‌ها در بدن شما تمام شده‌است:

• آنتی‌بیوتیک (ترجیحا ماکرولید): آزیترومایسین، کلاریترومایسین، اریترومایسین
• حمایتی: مایعات کافی، وعده‌های کوچک غذا، مرطوب‌سازی هوا، دوری از دود و آلاینده‌ها و استراحت
• بستری یا مراقبت ویژه: برای نوزادان، آپنه، دهیدراسیون یا هیپوکسی (کاهش میزان اکسیژن)
• کنترل سرایت: ایزولاسیون تا ۵ روز پس از شروع آنتی‌بیوتیک

همین حالا یک دکتر مطمئن برای درمان سرفه‌های شدید پیدا کن.

دکتر سرفه مزمن

آنتی بیوتیک برای سیاه سرفه خوب است؟

آنتی‌بیوتیک برای سیاه‌سرفه یک داروی مؤثر و توصیه‌شده است زیرا باکتری را حذف و دوره سرایت را کوتاه می‌کند. مصرف این نوع داروها باید هرچه زودتر (در فاز نزله‌ای و ابتدای حملات) آغاز شود. ماکرولیدها مانند آزیترومایسین درمان خط اول و کوتریموکسازول گزینه جایگزین است.

انتخاب دارو باید سن، تحمل‌پذیری، تداخل‌ها و بارداری را در نظر بگیرد. در شیرخواران زیر یک ماه، مصرف ماکرولید با احتیاطِ نزدیک به‌علت خطر نادر تنگی پیلور انجام می‌شود. آنتی‌بیوتیک‌ها جایگزین واکسیناسیون و مراقبت حمایتی نیستند و باید در کنار ایزولاسیون کوتاه‌مدت به‌کار روند:

• آزیترومایسین
• کلاریترومایسین
• اریترومایسین

درمان خانگی سیاه سرفه

درمان خانگی سیاه سرفه در کودکان و بزرگسالان نوعی روش کمک‌درمانی است و جایگزین آنتی‌بیوتیک و مراقبت پزشکی نمی‌شود. هدف، کاهش تحریک سرفه و پیشگیری از بی‌آبی بدن است. برای درمان خانگی، استفاده از مایعات ولرم، استراحت کافی، مرطوب‌کننده هوا (مه سرد)، دوری از دود و آلاینده‌ها و مصرف وعده‌های کوچک غذا برای جلوگیری از استفراغ پس از سرفه توصیه می‌شوند.

درمان فوری سیاه سرفه در نوزادان چیست؟

درمان سریع سیاه‌ سرفه در نوزادان، بررسی نزدیک و شروع فوری مصرف آنتی‌بیوتیک است. شیرخواران زیر یک‌ماه باید در محیطی با امکان بررسی علائم قلبی‌تنفسی، اکسیژن، کنترل تغذیه و پیشگیری از بی‌آبی بدن مراقبت شوند.

عوارض بيماری سياه سرفه چیست؟

عوارض بیماری سیاه‌سرفه در نوزادان بسیار شایع‌تر و شدیدتر رخ می‌دهد. ذات‌الریه شایع‌ترین عارضه و علت اصلی مرگ‌های مرتبط با پرتوسیس یا سیاه سرفه است. کم‌آبی، سوءتغذیه، فتق و شکستگی دنده به‌دنبال حملات سرفه نیز دیده می‌شود.

در نوزادان، آپنه و هیپوکسی می‌تواند به تشنج یا آنسفالوپاتی منجر شود. در بزرگسالان سالم و واکسینه شده، پیامدهای شدید نادر است اما سرفه طولانی کیفیت زندگی را مختل می‌کند. به طور کلی، عوارض شایع بیماری تنفسی سیاه سرفه عبارت است از:

• ذات‌الریه
• اوتیت مدیا
• کاهش وزن
• کم آبی بدن

عوارض جدی و خطرناک سیاه سرفه:

• آپنه یا سیانوز
• تشنج
• آنسفالوپاتی
• مرگ (به‌ خصوص در شیرخواران)

آیا سیاه سرفه خطرناک است؟

سیاه‌سرفه برای نوزادان و واکسینه‌نشده‌ها بیشترین خطر بستری، عوارض شدید و مرگ را دارد. علت اصلی خطر جدی این بیماری ابتلا به ذات‌الریه و آپنه است که از عوارض بیماری سیاه سرفه محسوب می‌شوند. در مقابل، در بزرگسالان سالم و واکسینه شده، بیماری معمولا بدون عارضه شدید پیش می‌رود، هرچند سرفه طولانی می‌تواند ناتوان‌کننده باشد.

پزشکان پیشنهادی

۴.۶ (۸۰۶ نظر)

دکتر فرزین خوروش

تخصص عفونی

نوبت بگیرید

۴.۸ (۵۸۹ نظر)

دکتر مژگان زمانی

تخصص داخلی

نوبت بگیرید

۴.۸ (۴۲۰ نظر)

دکتر مهدی فرض مهدی

فوق تخصص ریه

نوبت بگیرید

۴.۸ (۳۹۹ نظر)

دکتر احمد مشکورنیا

تخصص داخلی

نوبت بگیرید

۴.۳ (۲۹۷ نظر)

دکتر احمد مهدی پور

تخصص داخلی

نوبت بگیرید

۵ (۲۴۱ نظر)

دکتر مینا خانحسینی

تخصص داخلی

نوبت بگیرید

پیشگیری از بیماری سیاه سرفه ممکن است؟

جلوگیری از ابتلا به بیماری سیاه‌سرفه ممکن است و راه آن واکسیناسیون است. راهکارهای مکمل شامل تهویهٔ مناسب، دوری از دود، شست‌وشوی دست‌ها، ماندن در خانه هنگام بیماری و پیشگیری از تماس با نزدیکانِ پرخطر (نوزادان و زنان باردار) است. ایزولاسیون بیمار تا ۵ روز پس از شروع آنتی‌بیوتیک هم توصیه می‌شود.

واکسن سیاه سرفه در بزرگسالان

واکسـن سیاه‌سرفه در بزرگسالان Tdap است. این واکسن نوعی واکسن ترکیبی است که بدن را از ۳ بیماری دیفتری، کزاز و سیاه سرفه محافظت می‌کند. برای تمام بزرگسالانی که در نوجوانی Tdap نگرفته‌اند، یک دوز توصیه می‌شود؛ پس از آن، هر ۱۰ سال به‌عنوان یادآور قابل استفاده است.

واکسن سیاه سرفه در بارداری

واکسـن سیاه‌ سرفه در بارداری یک دوز Tdap در هر بارداری (ترجیحا اوایل هفته‌های ۲۷ تا ۳۶) انجام می‌شود تا بیشترین انتقال پادتن به جنین و حفاظت نوزاد در ماه‌های نخست زندگی حاصل شود. این روش خطر بستری و مرگ ناشی از پرتوسیس یا سیاه سرفه را بیشتر از سایر روش‌ها کاهش می‌دهد و باید بدون توجه به سابقه قبلی تزریق واکسن Tdap انجام شود.

تزریق واکسن سیاه سرفه در هر بارداری لازم است زیرا پادتن‌های مادری طی زمان کاهش می‌یابند و هر نوزاد به محافظت تازه نیاز دارد. اجرای دقیق این توصیه، همراه با به‌روز نگه‌داشتن اطرافیان نوزاد، مهم است.

واکسن سیاه سرفه در نوزادان

واکسـن سیاه‌سرفه در نوزادان طبق برنامه روتین شامل ۵ دوز در سنین ۲، ۴، ۶، ۱۵ تا ۱۸ ماهگی و ۴ تا ۶ سالگی انجام می‌شود. این واکسن معمولا در قالب ترکیبی (به عنوان مثال شش‌گانه) تزریق می‌شود و حفاظت عالی در برابر دیفتری، کزاز و پرتوسیس یا سیاه سرفه ایجاد می‌کند. بااین‌حال ایمنی آن با گذر زمان کاهش می‌یابد و به همین دلیل یادآورهای نوجوانی و بزرگسالی لازم‌ هستند.

نتیجه گیری و راهنمای مراجعه به دکتر

سیاه‌ سرفه بیماری‌ای است که می‌تواند از یک عفونت تنفسی ساده فراتر رفته و به عوارض جدی در کودکان و بزرگسالان منجر شود. شناخت علائم اولیه، مانند سرفه‌های مداوم و شدید، اهمیت دارد تا فرد سریع‌تر به پزشک مراجعه کند. نکات کلیدی درباره این بیماری تنفسی، شامل اهمیت مراقبت از نوزادان، نقش واکسن و توجه به موارد مشکوک است. در نهایت، پیشگیری و آگاهی عمومی، مهم‌ترین ابزارها برای کنترل سیاه‌سرفه و کاهش عوارض آن در جامعه هستند. اگر علائم سیاه سرفه را دیدید، حتما به متخصص ریه یا دکتر عمومی مراجعه کنید.

دکترتو مراقب سلامت شماست!