تب دنگی چیست و چه علائمی دارد؟

خلاصه این مطلب را در این پادکست گوش دهید:

تب دنگی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بیماری‌های ویروسی منتقله از پشه در جهان، طی دهه‌های اخیر گسترش یافته و به تهدیدی جدی برای سلامت عمومی در نواحی شهری مرطوب بدل شده است. ناقلان اصلی آن «آئدس اجیپتی یا پشه زرد تب» و «آئدس آلبوپیکتوس یا پشه ببر آسیایی» هستند که نزدیک زیستگاه‌های انسانی تخم‌گذاری می‌کنند و عمدتاً در روز فعال‌اند. علائم از تب و درد استخوان‌شکن تا بثورات پوستی و نشانه‌های هشدار متغیر است و تشخیص به ترکیب سابقه سفر به مناطقی که پشه آئدس دارند یا درمعرض‌بودن با پشه‌ها و تست آزمایشگاهی متکی است. در این مطلب از دکترتو، با ماهیت، علائم، راه‌های انتقال، تشخیص و پیشگیری از تب دنگی آشنا می‌شوید.

تب دنگی چیست؟

تب دنگی (به انگلیسی Dengue Fever) یک بیماری ویروسی است که از طریق گزش پشه‌های آلوده به ویروس دنگی به انسان منتقل می‌شود. این بیماری به نام تب استخوان شکن هم شناخته می‌شود. بیماری تب دنگی توسط چهار نوع ویروس دنگی (DENV-1, DENV-2, DENV-3, DENV-4) ایجاد می‌شود و ابتلا به یکی از آن‌ها لزوماً فرد را در برابر بقیه ایمن نمی‌کند. شاخص‌ترین علائم ویروس تب دنگی شامل تب بالا، دردهای شدید عضلانی و مفصلی، سردرد، راش پوستی و در برخی موارد حالت تهوع و استفراغ است. این بیماری در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری شایع است.

انتقال مستقیم از فرد بیمار به فرد سالم رخ نمی‌دهد و پشه تب دنگی نقش اصلی را بازی می‌کند. شناخت ویروس تب دنگی و رفتار ناقل آن، قدم اول برای پیشگیری و تشخیص به‌موقع است. پشه آئدس بیشتر روزها فعال است و نزدیک محل زندگی انسان‌ها تخم‌گذاری می‌کند؛ یعنی همان گلدان‌ها، زیرگلدانی‌ها، مخازن کوچک آب و ناودان‌ها. به همین خاطر به آن بیماری پشه آئدس هم گفته می‌شود. درمان خاصی برای تب دنگی وجود ندارد و معمولاً مراقبت‌های حمایتی توصیه می‌شود. اگر بعد از سفر به منطقه گرم و مرطوب دچار تب ناگهانی، سردرد پشت‌چشمی و درد شدید عضله و مفصل شدید، احتمال دنگی را دست‌کم نگیرید.

بعد از سفر تب و تهوع و سردرد شدید داری؟

برای اطمینان با پزشک مشورت کن.

فوق تخصص عفونی

آیا تب دنگی واگیر دارد؟

تب دنگی مثل سرماخوردگی و آنفولانزا از راه تماس فرد به فرد منتقل نمی‌شود. این بیماری توسط پشه‌های آلوده به ویروس دنگی، عمدتاً گونه‌های Aedes aegypti و Aedes albopictus، به انسان منتقل می‌شود. پشه‌های آئدس معمولا در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری زندگی می‌کنند و در طول روز فعال هستند. نبود پشه ناقل یعنی قطع زنجیره انتقال. بنابراین پیشگیری فردی از نیش و کنترل جمعی پشه‌ها مهم‌ترین سپر ما هستند.

تب دنگی در ایران چقدر شایع است؟

در سال ۱۴۰۳، ایران با چالش‌های جدیدی در زمینه شیوع بیماری تب دنگی مواجه شده بود. بیشتر موارد ابتلا مربوط به افرادی بود که به امارات متحده عربی سفر کرده‌بودند و در آنجا به ویروس آلوده شده بودند. علاوه بر این، گزارش‌هایی از مشاهده پشه ناقل بیماری (پشه آئدس) در شش استان ایران شامل هرمزگان، بوشهر، سیستان و بلوچستان، مازندران، گیلان و گلستان وجود داشت.

وزارت بهداشت اقدامات پیشگیرانه‌ای مانند نظارت دقیق و اطلاع‌رسانی عمومی را برای جلوگیری از گسترش این بیماری و کاهش آمار تب دنگی در ایران انجام می‌دهد. این اقدامات شامل توزیع کیت‌های آزمایش و پایش دقیق مناطقی است که احتمال وجود پشه آئدس در آن‌ها بیشتر است. بیشترین ریسک در شهرهای گرم‌مرطوب بندری و فصل‌های گرم است که شرایط تکثیر پشه فراهم‌تر می‌شود. اگر تب ناگهانی و بدن‌درد شدید بعد از سفر داشتید، بهتر است سریع به پزشک اطلاع دهید. ردیابی محیطی پشه، کنترل آب‌های راکد و آموزش عمومی، ابزارهای اصلی مهار خطر در کشور ما هستند.

علائم تب دنگی چیست؟

تب دنگی معمولاً ناگهانی آغاز می‌شود. تب بالا، سردرد شدید به‌ویژه پشت چشم‌ها، درد عضلات و مفاصل و خستگی کوبنده بخشی از علائم هستند. خیلی از بیماران درد استخوان‌شکنی را تجربه می‌کنند که واقعاً آزاردهنده است. تهوع، بی‌اشتهایی و بثورات پوستی هم می‌تواند اضافه شود. بیماری سه فاز دارد: فاز تب‌دار، فاز بحرانی و فاز نقاهت. حوالی پایان فاز تب‌دار ممکن است علائم هشدار ظاهر شود؛ یعنی همان زمانی که نیاز به پایش دقیق مایعات و مراجعه پزشکی بیشتر است. در بزرگسالان و کودکان الگو مشابه است، اما کودکان بیشتر دچار علائم گوارشی و کم‌آبی می‌شوند.

البته بسیاری از افراد ممکن است علامتی نداشته باشند. برخی علائم آن مشابه بیماری‌های دیگر مانند آنفولانزا است. علائم تب دنگی بعد از ۴ تا ۱۰ روز مشخص میشود که این نشانه‌ها ۲ تا ۷ روز ادامه دارند. علائم تب دنگی پشه آئدس شامل موارد زیر است:

• تب بالا
• سردرد
• درد پشت چشم‌ها
• درد شدید عضلانی و مفصلی
• راش پوستی
• تهوع و استفراغ
• خستگی شدید
• تورم غدد لنفاوی

افرادی که برای بار دوم به این بیماری مبتلا می‌شوند، معمولا علائم شدیدتری داشته و تب دنگی شدید را تجربه می‌کنند. در این شرایط بعد از کاهش تب ممکن است نشانه های تب دنگی به شکل زیر ظاهر شوند:

• احساس ضعف
• درد شدید شکم
• خونریزی لثه یا بینی
• استفراغ مداوم
• تنفس سریع
• خون در استفراغ یا مدفوع
• خستگی و بی‌قراری
• تشنگی شدید
• پوست رنگ پریده

علائم تب دنگی در کودکان

علائم تب دنگی در کودکان معمولاً شامل تب ناگهانی و بالا، سردرد شدید، درد پشت چشم‌ها، درد مفاصل و عضلات، حالت تهوع، استفراغ، غدد متورم، و بثورات پوستی است که سه تا چهار روز پس از شروع تب بروز می‌کنند. تفاوت علائم تب دنگی در بزرگسالان و کودکان به‌طور کلی ناچیز است، اما کودکان ممکن است بیشتر دچار علائم غیرخاص مانند تب و بثورات پوستی شوند و کمتر از بزرگسالان دچار درد عضلانی و مفصلی شدید شوند. بیماری در کودکان اغلب با تب بالا شروع می‌شود.

علائم تب دنگی چه مدت بعد از گزش نمایان می شود؟

معمولاً ۴ تا ۷ روز بعد از گزش پشه آئدس آلوده علائم شروع می‌شود. البته گاهی دامنه ۳ تا ۱۰ روز هم دیده می‌شود. شروع تب و بدن‌درد بعد از سفر یا اقامت در مناطق درگیر، زنگ خطر است و باید بررسی شود. برای بررسی نشانه‌های تب دنگی باید با مشاهده اولین علائم به دکتر مراجعه کنید.

علائم پوستی تب دنگی

بثورات پوستی تب دنگی و جوش تب دنگی معمولاً ۲ تا ۵ روز پس از شروع تب ظاهر می‌شوند. این بثورات به شکل لکه‌ها و دانه های پوستی دیده می‌شوند. ممکن است در ابتدا روی صورت باشند، سپس به قسمت‌های دیگر بدن مانند تنه و اندام‌ها گسترش یابند. بثورات می‌توانند خارش‌دار باشند و به شکل نقاط خونی زیر پوست (پتشی) دیده شوند.

در برخی بیماران الگوی “skin islands” دیده می‌شود؛ یعنی لکه‌ها اطراف را می‌گیرند و جزیره‌های پوست سالم بینشان باقی می‌ماند. اگر پلاکت پایین بیاید، پتشی‌های ریز شبیه خال‌خالی قرمز یا کبودی آسان ظاهر می‌شود که علامت هشدار خون‌ریزی است. این علائم معمولا با خارش شدید همراه نیست، اما حس سوزن‌سوزن شدن یا داغی پوست ممکن است آزاردهنده باشد که با گذر بیماری فروکش می‌کند.

جای نیش تب دنگی

نیش پشه آئدس از نظر ظاهری فرق خاصی با نیش پشه‌های معمول ندارد و به شکل برجستگی کوچک قرمز و خارش‌دار دیده می‌شود. حتی برخی افراد اصلاً واکنش پوستی واضحی نشان نمی‌دهند و همین باعث می‌شود نیش را به یاد نیاورند. آنچه تشخیص را مشخص می‌کند، ترکیب علائم و سابقه سفر/قرارگیری در منطقهٔ درگیر است، نه ظاهر محل نیش. پس به‌جای تمرکز روی جای نیش، اگر تب و بدن‌درد شدید دارید و در معرض پشه بوده‌اید به علائم نیس پشه آئدس فکر کنید و سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید.

دوره کمون تب دنگی چقدر است؟

منظور از دوره کمان بیماری فاصله نیش تا شروع علائم است که معمولاً ۴ تا ۷ روز است و در این مدت فرد ظاهراً سالم است. از لحظه‌ای که تب آغاز می‌شود، ویروس برای چند روز در خون گردش می‌کند و اگر پشه‌ای فرد را نیش بزند، می‌تواند ویروس را به دیگران منتقل کند. این بازه همان نقطه طلایی برای پیشگیری از گسترش است. استفاده از دافع حشرات، پوشاندن پوست و خوابیدن زیر پشه‌بند در همین چند روز اولیه اهمیت بیشتری دارد. اطلاع از زمان شروع علائم به پزشک کمک می‌کند تا نوع آزمایش مناسب (NS1/PCR یا IgM/IgG) را انتخاب کند.

متن انگلیسی:
The incidence of dengue has grown dramatically around the world in recent decades, with cases reported to WHO increasing from 505 430 cases in 2000 to 5.2 million in 2019. A vast majority of cases are asymptomatic or mild and self-managed
ترجمه متن:
بروز تب دنگی در دهه‌های اخیر در سراسر جهان رشد چشمگیری داشته است، به طوری که موارد گزارش شده به WHO از ۵۰۵۴۳۰ مورد در سال ۲۰۰۰ به ۵.۲ میلیون در سال ۲۰۱۹ افزایش یافته است.

who

راه انتقال تب دنگی چیست؟

تب دنگی عمدتا از طریق نیش پشه آئدس آلوده منتقل می‌شود. پشه پس از خون‌خواری از فردی که ویروس در خونش در گردش است، آلوده می‌ماند و با نیش‌های بعدی ویروس را منتقل می‌کند. تماس‌های روزمره مثل دست‌دادن، غذا خوردن مشترک یا صحبت‌کردن بیماری را منتقل نمی‌کند و نبود پشه ناقل عملاً زنجیره انتقال را قطع می‌کند. انتقال مادر به جنین در دوران بارداری یا حوالی زایمان و انتقال از راه خون غربال‌نشده هم گزارش شده‌اند، اما مسیر غالب همان پشه است. به همین دلیل، کنترل ناقل در سطح محله و محافظت فردی در سطح خانه، نتیجه‌بخش‌ترین مسیرهای پیشگیری‌اند.

عامل تب دنگی چیست؟

تب دنگی توسط چهار نوع از این ویروس منتقل می‌شود. در واقع این پشه شخص آلوده به ویروس دنگی را نیش زده و ویروس به بدن پشه منتقل می‌شود؛ سپس از طریق پشه به شخص دیگری بیماری سرایت می‌کند. بعد از بهبودی شما نسبت به این نوع خاص از ویروس برای مدت زمان طولانی مصونیت پیدا می‌کنید. اما نسبت به سه نوع دیگر این ویروس مصون نیستید و ممکن است به آنها مبتلا شوید. ابتلا به این بیماری برای بار دوم یا سوم خطرناک بوده و ممکن است علائم تب دنگی شدید ظاهر شود.

پشه آئدس چیست؟

انواع پشه آئدس، به‌ویژه Aedes aegypti و Aedes albopictus، ناقلان اصلی تب دنگی در محیط‌های شهری‌اند. این پشه‌ها روزفعال‌اند، در نزدیکی انسان زندگی می‌کنند و در آب‌های کم‌حجم راکد مثل زیرگلدانی، سطل، لاستیک فرسوده و ناودان تخم می‌گذارند. ظاهرشان با رگه‌های سفید و سیاه روی پا و بدن قابل تشخیص است و بیشترین فعالیت نیش‌زنی را در ساعات صبح زود و عصر دارند. پشه آئدس تب دنگی (Aedes aegypti) ظاهری خاص دارد که آن را از دیگر پشه‌ها متمایز می‌کند. این پشه‌ها:

• بدنی سیاه با نوارهای سفید روی پاها دارند
• یک الگوی سفید مشخص به شکل چنگک یا لایرا پشتشان (ناحیه توراکس) دیده می‌شود
• معمولاً اندازه کوچکی دارند (حدود ۴ تا ۷ میلی‌متر)

روش تشخیص تب دنگی

تشخیص این بیماری از روی علائم می‌تواند کمی دشوار باشد. زیرا علائم اولیه آن شبیه به آنفولانزا بوده و ممکن است نشانه‌هایی شبیه به بیماری مالاریا یا حصبه هم داشته باشد. به همین دلیل ابتدا پزشک در مورد سابقه پزشکی و سفر شما سوال می‌کند. سفرهای خود را با جزئیات شرح دهید و تمام مناطقی که به آنجا سفر کرده‌اید، ذکر کنید. احتمالا پزشک از شما نمونه خون می‌گیرد تا در آزمایشگاه ابتلا به عفونت یکی از انواع ویروس دنگی تشخیص داده شود.

در هفته اول بیماری، آزمایش NS1 آنتی‌ژن یا PCR بهترین راه اثبات وجود ویروس است. از روز پنجم به بعد، سرولوژی IgM/IgG کمک می‌کند و افزایش تیترها تشخیص را تقویت می‌کند. شمارش خون معمولا کاهش پلاکت و بالارفتن هماتوکریت را نشان می‌دهد که نشانه نشت پلاسما در فاز بحرانی است؛ آنزیم‌های کبدی هم ممکن است افزایش یابند.

نگران ابتلا به تب دنگی هستی؟ برای تشخیص سریع بیماری نوبت بگیر.

دکتر تب دنگی

روش های درمان تب دنگی چیست؟

متاسفانه در حال حاضر درمانی برای تب دنگی وجود ندارد. داروها و روش‌های خانگی تنها برای تسکین درد تجویز می‌شوند. معمولا پزشک برای کنترل درد استامینوفن را تجویز می‌کند. داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن و آسپرین در این شرایط مناسب نیست. زیرا این داروها خطر خونریزی را افزایش می‌دهند. اگر شخص به تب دنگی شدید مبتلا شده باشد، حتما باید در بیمارستان بستری شود. در بیمارستان علاوه بر تجویز داروهای مسکن، مایعات و الکترولیت داخل وریدی تجویز می‌شود. فشار خون باید مدام چک شود و در صورت نیاز انتقال خون برای جایگزینی خون از دست رفته انجام شود.

درمان خانگی تب دنگی

در خانه می‌توانید از مسکن‌های بدون نسخه برای کاهش درد استفاده کنید. حتما آب فراوان بنوشید. کم آبی می‌تواند خطرناک باشد. اگر علائم کم آبی مانند کاهش ادرار، خشکی دهان، کم شدن اشک یا بی‌حالی و گیجی داشتید، حتما به پزشک اطلاع دهید. نوشیدن مایعات فراوان، محلول ORS، آب، آب‌میوه رقیق و سوپ سبک می‌تواند این علائم را برطرف کند. برای کنترل تب از استامینوفن طبق دوز مجاز استفاده کنید. همچنین موارد زیر می‌تواند به بهبود سریع‌تر بیمار کمک کند.

روش‌های درمان خانگی	توضیحات
مصرف مایعات فراوان	آب، آب‌میوه و سوپ به جلوگیری از کم‌آبی کمک می‌کنند.
استراحت کامل	برای بهبود سریع‌تر و کاهش خطر عوارض نیاز به استراحت کافی دارید.
مصرف داروهای مسکن	استامینوفن می‌تواند به کاهش درد و تب کمک کند. از مصرف آسپیرین و ایبوپروفن خودداری کنید.
کمپرس سرد	کمپرس سرد می‌تواند به کاهش تب کمک کند.
رژیم غذایی سبک	غذاهای سبک و مقوی مانند سوپ مرغ و میوه‌ها برای حفظ انرژی و مواد مغذی مفید هستند.

درمان نیش پشه آئدس

به‌محض دیدن نیش، محل را با آب و صابون بشویید تا ریسک عفونت کاهش یابد و سپس کمپرس سرد به مدت کوتاه روی آن بگذارید. برای تسکین خارش، لوسیون کالامین، مرطوب‌کننده‌های ملایم یا آنتی‌هیستامین خوراکی مفیدند. از خاراندن شدید که باعث زخم و عفونت ثانویه می‌شود خودداری کنید و اگر قرمزی و درد پیشرونده، گرمی پوست یا ترشح دیدید، احتمال سلولیت مطرح است و باید توسط دکتر معاینه شوید. یادمان باشد درمان نیش با درمان دنگی فرق دارد. نیش را می‌شود در خانه مدیریت کرد، اما اضافه‌شدن تب و بدن‌درد نیاز به ارزیابی پزشکی دارد.

درمان نیش پشه آئدس در طب سنتی

استفاده موضعی از ژل آلوئه‌ورا یا ضمادهای گیاهی ملایم ممکن است خارش را کاهش دهد، اما جایگزین روش‌های استاندارد نیست و در پوست‌های حساس می‌تواند تحریک ایجاد کند. هر مادهٔ گیاهی را ابتدا روی بخش کوچکی از پوست امتحان کنید و در صورت سوزش یا قرمزی قابل‌توجه، مصرف را قطع کنید. با بروز تب، بدن‌درد یا هر علامت سیستمیک، مسیر پزشکی و اصول بهداشت زخم را جدی بگیرید.

عوارض تب دنگی

اگر تب دنگی از نوع شدید باشد، ممکن است عوارضی مانند خونریزی داخلی و آسیب به اندام‌ها ایجاد کند. همچنین افت شدید فشار خون خطرناک بوده و ممکن است باعث شوک و حتی مرگ شود. در صورتی که زن باردار به این بیماری دچار شود، امکان انتقال آن به جنین وجود دارد. این ویروس در هنگام زایمان به نوزاد منتقل می‌شود. همچنین ممکن است باعث زایمان زودرس، تولد نوزاد با وزن کم یا دیگر مشکلات در نوزاد شود. به صورت کلی عوارض تب دنگی به شرح زیر است:

• دنگی شدید با نشت پلاسما، هموکنسانتره‌سیون، افت فشار و شوک
• خون‌ریزی مخاطی یا پوستی، پتشی یا کبودی آسان
• اختلال عملکرد کبدی و افزایش آنزیم‌ها
• عفونت قلبی، درگیری عصبی، اسیدوز یا نارسایی اندام در موارد شدید
• خطر بالاتر در عفونت مجدد با سروتیپ دیگر و در گروه‌های آسیب‌پذیر

آیا تب دنگی کشنده است؟

در اکثریت موارد تب دنگی کشنده نیست اما تب دنگی شدید بدون مراقبت به‌موقع می‌تواند کشنده باشد. خبر خوب این است که با شناخت علائم هشدار، هیدراتاسیون درست و دسترسی سریع به مراقبت، مرگ‌ومیر به‌طور چشمگیری پایین می‌آید. پرهیز از داروهای خون‌ریزی‌زا مثل ایبوپروفن و آسپیرین، و استفاده صحیح از استامینوفن برای کنترل تب، بخش مهمی از مدیریت ایمن است.

پیشگیری از تب دنگی

محققان در حال تحقیق و بررسی روی واکسن تب دنگی هستند. در مناطقی که این بیماری شایع است، برای افرادی که قبلا به تب دنگی مبتلا شده‌اند، واکسن تزریق می‌شود. در حال حاضر بهترین راه برای جلوگیری از تب دنگی اجتناب از گزیده شدن توسط پشه و انجام اقداماتی برای از بین بردن این پشه‌ها است. اگر در چنین مناطقی زندگی می‌کنید یا می‌خواهید به آنجا سفر کنید، انجام اقدامات زیر می‌تواند به پیشگیری از تب دنگی کمک کند.

• از مواد دافع پشه استفاده کنید. پرمترین یکی از این مواد است که می‌توانید از آن روی لباس، توری تخت و وسایل کمپینگ استفاده کنید
• جمع‌آوری آب‌های راکد کوچک از زیرگلدانی، سطل، بطری، لاستیک و ناودان
• پوشاندن محکم مخازن آب و تمیزکردن منظم حیاط و پشت‌بام
• استفاده از پشه‌بند، توری سالم برای در و پنجره و دافع‌های پوستی
• پوشش آستین‌بلند روشن در ساعات اوج نیش‌زنی صبح و عصر
• همکاری با برنامه‌های شهری برای ردیابی و کنترل ناقل و سم‌پاشی هدفمند

واکسن تب دنگی

در حال حاضر دو واکسن دنگی (Dengvaxia و Qdenga/TAK-003) وجود دارد که اندیکاسیون و تعداد دوز آن‌ها متفاوت است و بر اساس دستورالعمل کشور و سابقهٔ ابتلا انتخاب می‌شوند. این واکسن‌ّا فقط برای افرادی تزریق می‌شود که قبلا به این بیماری مبتلا شده‌اند. در آزمایش خون این افراد عفونت قبلی با یکی از ویروس‌های دنگی قابل تشخیص است. اما افرادی که قبلا به این بیماری مبتلا نشده‌اند، نباید واکسن تب دنگی را تزریق کنند. زیرا واکسن خطر تب دنگی شدید و بستری شدن در بیمارستان در صورت ابتلا در آینده را بیشتر می‌کند.

پزشکان پیشنهادی

۴.۸ (۳۸۴ نظر)

دکتر مهدی کرمی پور زارعی

تخصص عفونی

نوبت بگیرید

۴.۹ (۳۰۹ نظر)

دکتر محسن نکونام

تخصص عفونی

نوبت بگیرید

۴.۸ (۱۶۹ نظر)

دکتر فرشته فارغی

تخصص عفونی

نوبت بگیرید

۵ (۱۲۹ نظر)

دکتر شهرام رستم آبادی

تخصص عفونی

نوبت بگیرید

۴.۹ (۱۱۱ نظر)

دکتر علیرضا طباطباییان

تخصص عفونی

نوبت بگیرید

۴.۳ (۱۲۷ نظر)

دکتر محمدرضا ناظر

تخصص عفونی

نوبت بگیرید

نتیجه گیری

تب دنگی بیماری ویروسی است که بیشتر در مناطق گرمسیری دیده می‌شود. علائم این بیماری تب شدید، سردرد، درد پشت چشم، حالت تهوع و درد مفاصل است. نشانه‌های بیماری در دفعات دوم و سوم شدیدتر بوده و ممکن است نیاز به بستری شدن در بیمارستان باشد. این بیماری درمان خاصی ندارد. پزشک داروهای مسکن تجویز می‌کند. در این مدت باید آب زیاد بنوشید. به‌سبب قابلیت زیست شهری ناقل و امکان عفونت‌های مکرر با سروتیپ‌های متفاوت، فهم سازوکار انتقال و نشانه‌های هشدار برای کاستن از بار بیماری حیاتی است.

دکترتو مراقب سلامتی شماست!