رادیولوژی چیست؟ عوارض، فواید و کاربرد این روش تشخیصی

خلاصه این مطلب را در این پادکست گوش دهید:

رادیولوژی یکی از روش‌های تشخیصی مهم و پرکاربرد در پزشکی است که با استفاده از تکنیک‌های تصویربرداری، پزشکان را قادر می‌سازد تا به‌طور دقیق‌تر مشکلات و بیماری‌ها را تشخیص دهند. پیشرفت‌های علمی در این زمینه باعث شده که پزشکان قادر به تشخیص سریع‌تر و دقیق‌تر بیماری‌ها باشند و ابزارهای مختلف تصویربرداری پزشکی، از جمله رادیولوژی، نقش عمده‌ای در این فرآیند دارند. این روش می‌تواند برای بررسی اعضای مختلف بدن از جمله استخوان‌ها، بافت‌ها، ریه‌ها و اندام‌های داخلی استفاده شود و اطلاعات مهمی برای تشخیص و انتخاب درمان مناسب فراهم کند. در صورتی که نگرانی‌هایی پیش از انجام رادیولوژی دارید، مشاوره با متخصص رادیولوژی می‌تواند کمک‌کننده باشد. از طریق پلتفرم‌های آنلاین مانند دکترتو، امکان مشاوره تلفنی یا آنلاین با پزشکان متخصص برای پاسخ به سوالات و رزرو وقت حضوری نیز فراهم است.

رادیولوژی چیست؟

رادیولوژی شاخه‌ای از پزشکی است که با انرژی تابشی در تشخیص و درمان بیماری‌ها سروکار دارد. این رشته را می‌توان به دو حوزه کلی رادیولوژی تشخیصی و رادیولوژی مداخله‌ای تقسیم کرد. به پزشکی که در رادیولوژی تخصص دارد رادیولوژیست می‌گویند.

در واقع رادیولوژی که به‌عنوان تصویربرداری تشخیصی نیز شناخته می‌شود، مجموعه‌ای از آزمایشات است که از قسمت‌هایی از بدن عکس یا تصویر می‌گیرد. بسته به نوع رادیولوژی و ناحیه‌ای از بدن که تصویر از آن تهیه می‌شود، رادیولوژی به انواع مختلفی از جمله سونوگرافی، ام‌آرآی، سی‌تی‌اسکن یا فیزیک پزشکی دسته‌بندی می‌شود.

تفاوت رادیولوژی و سونوگرافی

رادیولوژی و سونوگرافی هر دو از ابزارهای مهم در پزشکی برای تصویربرداری و تشخیص بیماری‌ها هستند، اما تفاوت‌های عمده‌ای در فناوری و کاربردهای آن‌ها وجود دارد. رادیولوژی معمولاً از اشعه ایکس برای تصویربرداری استفاده می‌کند و برای بررسی ساختارهای سخت مانند استخوان‌ها و شناسایی مشکلات در بافت‌های داخلی بدن بسیار موثر است. در حالی که سونوگرافی از امواج صوتی برای تولید تصاویر استفاده می‌کند و به طور خاص برای تصویربرداری از بافت‌های نرم مانند شکم، کبد و بررسی جنین در دوران بارداری کاربرد دارد. سونوگرافی به دلیل عدم استفاده از اشعه، ایمن‌تر از رادیولوژی است و برای بررسی‌های مختلفی مانند ارزیابی قلب، کلیه و وضعیت بارداری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

هدف رادیولوژی چیست؟ (کاربرد رادیولوژی)

همان‌طور که گفته شد رادیولوژی یک شاخه تشخیصی پزشکی است که با تهیه تصویر از نواحی مختلف بدن به تشخیص بیماری کمک می‌کند. این تکنیک برای طیف وسیعی از شرایط استفاده می‌شود و بسته به نوع رادیولوژی و آزمایش تصویربرداری مورد استفاده، می‌توان آن را طبقه‌بندی کرد.

هدف رادیولوژی تشخیص به‌موقع بیماری، قبل از تشدید علائم و بدتر شدن حال بیمار است. در این تکنیک پزشک می‌تواند در سریع‌ترین زمان ممکن مشکلات و بیماری‌های داخلی در هر نقطه‌ای از بدن را شناسایی کرده و سریعاً بیماری را درمان کند.

رادیولوژی تشخیصی از نتایج مختلف تصویربرداری برای شناسایی طیف گسترده‌ای از مشکلات، از شکستگی‌های استخوان گرفته‌ تا بیماری‌های قلبی عروقی، لخته شدن خون و مشکلات دیگر استفاده می‌کند. نوع دوم رادیولوژی، یعنی رادیولوژی مداخله‌ای نیز با هدف هدایت روش‌های پزشکی و درمانی از سایر گزینه‌های تصویربرداری مانند سی‌تی‌اسکن، ام‌آرآی و سونوگرافی استفاده می‌کند.

انواع رادیولوژی کدامند؟

رادیولوژی شاخه‌ای از پزشکی است که به بررسی و تشخیص بیماری‌ها از طریق تصویربرداری می‌پردازد و انواع مختلفی دارد که هرکدام برای نواحی خاص بدن مورد استفاده قرار می‌گیرند. از جمله رادیولوژی‌های پرکاربرد می‌توان به رادیولوژی دندان، ستون فقرات، قفسه سینه، شکم و دستگاه گوارش، و استخوان‌ها و مفاصل اشاره کرد. هر یک از این روش‌ها به تشخیص بیماری‌ها و مشکلات مختلف در نواحی خاص بدن کمک می‌کند. در ادامه، به بررسی دقیق‌تر کاربردهای هر یک از این انواع رادیولوژی خواهیم پرداخت.

۱. رادیولوژی کمر

یکی از بخش‌های مهمی که از رادیولوژی برای آن استفاده می‌شود، رادیولوژی کمر است. به‌صورت معمول برای تشخیص انواع ناهنجاری‌های کمر و ستون فقرات، شکستگی کمر و بیرون‌زدگی مهره‌های کمر و مشکلات نخاع از سی‌تی‌اسکن یا ام آر ای استفاده می‌شود.

اسکن به دست آمده می‌تواند اطلاعات کاملی از مهره‌های کمر، استخوان‌ها و نخاع را ارائه دهد. تمامی بافت‌ها و ساختارها در این تصویر نمایش داده می‌شوند تا پزشک بتواند هر نوع آسیب، بیماری، شکستگی و ناهنجاری را تشخیص دهد. این نوع اسکن برای تشخیص هر نوع درد کمر یا گردن درد، آرتریت، دررفتگی یا لغزش مهره‌ها، دیسک‌های کمر، تومورها و ناهنجاری‌های انحنای ستون فقرات مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۲. رادیولوژی ریه

به رادیولوژی ریه‌ها، عکس یا اسکن قفسه سینه هم گفته می‌شود. رادیولوژی ریه‌ها یا قفسه سینه برای ارزیابی ریه‌ها، قلب و دیواره قفسه سینه استفاده می‌شود و می‌تواند به تشخیص تنگی نفس، سرفه‌های مزمن و مداوم، تب، درد قفسه سینه، شکستگی دنده یا هر نوع آسیبی در این ناحیه کمک کند. این تصویربرداری همچنین می‌تواند به پزشک کمک کند که تشخیص دهد درمان تا چه حد خوب پیش می‌رود. برای بررسی شرایط ریه‌ها بعد از جراحی نیز این نوع رادیولوژی انجام می‌شود.

۳. رادیولوژی استخوان

رادیولوژی یا رادیوگرافی استخوان‌ها یا تصویر اشعه ایکس استخوان‌ها یک آزمایش تصویربرداری است که با هدف بررسی استخوان‌ها، تشخیص تومورهای استخوانی بدخیم در زانو، پوکی استخوان و غیره انجام می‌شود. همچنین برای تشخیص شکستگی استخوان یا دررفتگی استخوان‌ها و مفاصل، تشخیص روند جوش خوردن و بهبود استخوان‌ها و همچنین برای کمک به جراح ارتوپد در حین انجام جراحی‌های استخوان، رادیولوژی استخوان انجام می‌شود.

به استخوانت ضربه وارد شده؟

درد داری؟ برای تشخیص از پزشک نوبت بگیر.

فوق تخصص رادیولوژی

۴. رادیولوژی دندان

رادیولوژی تشخیصی اشعه ایکس برای دندان‌ها هم انجام می‌شود که کاربرد آن تشخیص بیماری‌هایی است که روی دندان‌ها و استخوان‌های فک و صورت اثر دارد، زیرا زمانی که دندانپزشک به دهان بیمار نگاه می‌کند داخل این ساختارها دیده نمی‌شود.

عکس دندان اطلاعات مهمی در مورد ساختار دندان‌ها و وضعیت آنها ارائه می‌دهد که به دندانپزشک برای برنامه‌ریزی بهترین گزینه درمانی دندان‌ها کمک می‌کند. برای تشخیص تعداد دندان‌های آسیب‌دیده، اندازه و موقعیت قرارگیری آنها در دهان نیز رادیولوژی دندان انجام می‌شود.

کیست دندان در عکس رادیولوژی

این تصویر رادیولوژی دندان نشان‌دهنده کیست‌های دندانی است که به صورت نواحی تیره در عکس مشخص شده‌اند. کیست‌ها معمولاً در اطراف دندان‌ها و در نواحی فک دیده می‌شوند و می‌توانند باعث آسیب به دندان‌ها و بافت‌های اطراف شوند. در این تصویر، دو ناحیه با فلش قرمز مشخص شده که نشان‌دهنده کیست دندانی هستند. این کیست‌ها می‌توانند منجر به آسیب به دندان‌ها و ساختارهای اطراف شوند و در صورتی که درمان نشوند، ممکن است باعث بروز عوارض بیشتر شوند.

عکس رادیولوژی دندان شیری

این تصویر رادیولوژی دندان‌ نشان‌دهنده وضعیت دندان‌های دائمی و شیری در دهان است. در این عکس، ساختار دندان‌ها و فک به وضوح قابل مشاهده است و می‌توان به راحتی وضعیت دندان‌های نهفته، پوسیده یا آسیب‌دیده را تشخیص داد. همچنین، این نوع رادیولوژی برای ارزیابی دندان‌های در حال رشد و برنامه‌ریزی برای درمان‌های دندانی مانند ارتودنسی یا کشیدن دندان‌های اضافی کاربرد دارد. این عکس به دندان‌پزشک کمک می‌کند تا درمان‌های مناسب را برای بیمار انتخاب کند و از بروز مشکلات دندانی در آینده پیشگیری کند.

۵. رادیولوژی برای کودکان

اسکن اشعه ایکس یا سایر تکنیک‌های رادیولوژی مانند سونوگرافی یا ام‌آرآی بخش بسیار مهمی از تشخیص سلامتی یا شناسایی بیماری در کودکان است. برای مثال ممکن است برای تشخیص شکستگی استخوان در کودکان یا مشکلات گوارشی در آنها کاربرد داشته باشد.

در خصوص جراحی‌های موردنیاز برای کودکان نیز انواع مختلف رادیولوژی تشخیصی می‌تواند به پزشک برای ارائه بهترین درمان کمک کند. تصویربرداری ایکس ری با کمترین دوز امواج رایج‌ترین فرم رادیولوژی است که برای کودکان استفاده می‌شود.

۶. رادیولوژی برای عمل بینی

در جراحی‌های بینی نیز تصاویر رادیولوژی کاربرد مهمی دارند. این عکس‌ها به پزشک کمک می‌کند تا بهترین گزینه جراحی را برای بیماران انتخاب کنند. با کمک عکس رادیولوژی بینی جراح تشخیص می‌دهد که دقیقاً مشکلات داخلی بینی بیمار چیست و چطور می‌تواند با رفع ناهنجاری‌ها و بخش‌های نامتقارن بینی، بهترین فرم بینی را ایجاد کند.

۷. رادیولوژی برای فک و صورت

رادیولوژی می‌تواند برای فک و صورت و دهان هم انجام شود که در آن اطلاعات مفیدی از انواع بیماری‌های دهان و دندان، شرایط و موقعیت فک، اختلالات فک و دهان و سایر موارد ارائه می‌شود. انواع مختلفی از تکنیک‌های رادیولوژی ممکن است برای تصویربرداری فک و صورت استفاده شوند. بهترین اسکن برای فک و صورت، سی تی Cone beam است.

سی تی با پرتو مخروطی تصاویر دقیقی از استخوان ارائه می‌دهد و برای ارزیابی بیماری‌های فک، دندان، ساختارهای استخوانی صورت، حفره بینی و سینوس‌ها انجام می‌شود.

مزایای رادیولوژی

روش‌های مختلف رادیولوژی مزیت‌های زیادی را هم برای بیماران و هم برای پزشکان و ارائه‌دهندگان مراقبت‌های پزشکی دارد. از جمله مزیت‌های رادیولوژی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• می‌تواند نیاز به جراحی‌های تهاجمی برای تشخیص بیماری (خصوصاً در سرطان‌ها) را برطرف کند.
• می‌تواند تعیین کند که آیا بیمار به جراحی نیاز دارد یا خیر.
• به تشخیص و مدیریت بیشتر و بهتر شرایط بدن کمک می‌کند.
• رادیولوژی مداخله‌ای که شامل درمان و تشخیص همزمان است می‌تواند نسبت به جراحی یا لاپاراسکوپی خطر کمتر و زمان بهبودی کوتاه‌تری داشته باشد.
• می‌توان از آن برای هدایت و مدیریت بیماری‌هایی مانند بیماری‌های قلبی و سکته استفاده کرد.
• در غربالگری بیماری‌هایی مانند سرطان پستان کاربرد دارد.
• می‌تواند با تشخیص زودهنگام خطر مرگ‌ومیر بیماران را کاهش دهد.

برای تهیه جدول خلاصه در مورد مزایا و معایب رادیولوژی، اطلاعات زیر را در نظر گرفته‌ام:

نحوه انجام رادیولوژی

روش‌های انجام تصویربرداری رادیولوژی باتوجه‌به دستگاه و تکنیک مورد استفاده متفاوت است. برای مثال در سی‌تی‌اسکن یا توموگرافی کامپیوتری با استفاده از تابش اشعه ایکس، تصاویر مختلفی از زوایای مختلف بدن گرفته می‌شود و این تصاویر توسط کامپیوتر پردازش می‌شوند.

نحوه انجام ام آر آی متفاوت است. در این روش بیمار باید به‌صورت کاملاً بدون حرکت وارد تونل تصویربرداری شود تا تصاویر سه‌بعدی از بافت‌های نرم؛ مانند اندام‌ها و ماهیچه‌ها گرفته شوند. اسکن پزشکی هسته‌ای که برای تشخیص و مشاهده نحوه عملکرد اندام‌های داخلی استفاده می‌شود، هم انواع مختلفی دارد که نحوه انجام آنها متفاوت است. برای مثال پت اسکن یک نوع از تصویربرداری پزشکی هسته‌ای است که شامل تزریق مقدار کمی از مواد رادیواکتیو مایع به بدن می‌شود.

نحوه خواندن نتیجه رادیولوژی

خواندن نتایج و تفسیر آنها توسط پزشک رادیولوژیست انجام می‌شود. باتوجه‌به تکنیک و روش مورد استفاده برای رادیولوژی، یک متخصص رادیولوژیست می‌تواند با کمک تصاویر دقیق به‌دست‌آمده از بخش‌های مختلف بدن، بیماری و نوع مشکل را تشخیص داده و آن را تفسیر کند تا به این ترتیب این تفسیر به همراه عکس به‌دست‌آمده توسط پزشک یا جراح مربوطه خوانده شود.

برای تفسیر نتیجه رادیولوژی همین حالا مشاوره بگیر.

دکتر رادیولوژی دیجیتال

آمادگی برای رادیولوژی

آمادگی برای رادیولوژی در هر روش و بسته‌‌ به این که تصاویر از چه قسمتی از بدن گرفته می‌شوند متفاوت است. در اکثر موارد به بیماران توصیه می‌شود که قبل از رادیولوژی غذا یا آب نخورند و ناشتا باشند. در برخی موارد نیز تنها بیمار می‌توان آب بنوشد.

ناشتا بودن و مصرف نکردن غذا حداقل چهار ساعت قبل از رادیولوژی به پزشک کمک می‌کند تا دقیق‌تر آناتومی داخلی را تشخیص داده‌ و بتواند تصویر دقیق‌تری از اندام‌ها به دست آورد. ناشتایی خصوصاً برای آن دسته از تکنیک‌های رادیولوژی که همراه با تزریق ماده حاجب است ضرورت دارد.

در برخی از موارد لازم است که قبل از انجام رادیولوژی مثانه بیمار پر باشد. گاهی نیز باید مصرف برخی از داروها را متوقف کرد. خالی بودن روده‌ها نیز در برخی مواقع لازم است. بااین‌حال در بسیاری از روش‌های رادیولوژی نیز به آمادگی به خصوصی نیاز نیست و تنها ممکن است برخی نکات در زمان انجام تصویربرداری توسط پزشک توصیه شود.

مراقبت بعد از رادیولوژی

اکثر روش‌های رادیولوژی به مراقبت خاصی نیاز ندارند و معمولاً بیماران راحت به شرایط نرمال برمی‌گردند. بااین‌حال بسته‌ به روش انجام کار، خصوصاً در انواع تکنیک‌های رادیولوژی مداخله‌ای ممکن است به رعایت یک سری اصول نیاز باشد.

برای مثال اگر در زمان انجام ام ار آی به بیمار ماده حاجب تزریق شده باشد، توصیه می‌شود که برای مدت ۲۴ ساعت هر نوع واکنش آلرژیک به ماده حاجب به پزشک گزارش شود. درصورتی‌که از ماده بیهوشی در زمان انجام تست استفاده شده باشد هم باید بیمار تا برطرف شدن اثر ماده بیهوشی تحت‌نظر باشد. در انواع روش‌های رادیولوژی مداخله‌ای نیز بسته‌ به ناحیه درمانی توصیه‌های مختلفی به بیماران ارائه می‌شود که رعایتشان بسیار ضروری است.

عوارض رادیولوژی (آیا رادیولوژی ضرر دارد؟)

با وجود مزیت‌های زیادی که روش‌های رادیولوژی در تشخیص به‌موقع بیماری‌ها و مشکلات مختلف دارند، اما انجام آنها کاملاً بی‌ضرر نیست و با یک سری عوارض و خطرات همراه است. البته باز هم میزان عوارض بسته‌ به نوع روش و تکنیک تصویربرداری مورد استفاده متفاوت است.

برای مثال اگر بیماران به‌صورت مکرر در معرض تابش اشعه ایکس قرار بگیرند، به‌نحوی که اشعه ایکس در بدن جذب شود می‌تواند موجب آسیب به ساختارهای سلولی شده‌ و به طور بالقوه ریسک ابتلا به سرطان را افزایش دهد. دوزهای بسیار بالای تابش باعث آسیب به سلول‌های انسان می‌شود که در سوختگی پوست، ریزش مو و افزایش بروز سرطان مشهود است. آسیب به DNA در کودکان نیز از عوارض و خطرات روش‌های رادیولوژی است.

در برخی موارد خصوصاً اگر رادیولوژی همراه با تزریق ماده حاجب یا مصرف خوراکی آن باشد احتمال تهوع، استفراغ، خونریزی‌های خفیف داخلی، سرگیجه، حس طعم فلز در دهان و واکنش‌های آلرژیک یا حتی شوک آنافیلاکتیک وجود دارد.

رادیولوژی برای زنان باردار (رادیولوژی برای بارداری ضرر دارد؟)

در دوران بارداری نیز به هر دلیلی ممکن است نیاز به انجام روش‌های رادیولوژی باشد. البته قطعاً پزشک قبل از هر چیزی شرایط بیمار را در نظر می‌گیرد. دوزهای بالای تشعشع می‌تواند برای جنین خطرناک باشد. علاوه بر این سن بارداری نیز بسیار مهم است.

قرار گرفتن در معرض پرتوها با دوز بسیار بالا در دو هفته اول پس از لقاح ممکن است منجر به سقط جنین شود. با این حال، این سطوح دوز در تصویربرداری تشخیصی استفاده نمی‌شود. همچنین قرار گرفتن در معرض پرتوها با دوز بالا دو تا هشت هفته پس از لقاح ممکن است خطر محدودیت رشد جنین یا نقص مادرزادی را افزایش دهد.

بر اساس اطلاعات ارائه شده توسط مرکز کنترل بیماری‌ها CDC، دوز تشعشع بین ۵۰ mGy تا ۱۰۰ mGy از نظر تاثیر بر جنین بی‌خطر در نظر گرفته می‌شود و هیچ آسیبی را وارد نمی‌کند. بهتر است قبل از انجام عکس‌برداری با اشعه ایکس، اگر باردار هستید یا ممکن است باردار باشید، به پزشک خود بگویید.

بسته‌ به شرایط، ممکن است بتوان تصویربرداری اشعه ایکس را به تعویق انداخت یا آن را برای کاهش میزان تابش تغییر داد. سایر گزینه‌های رادیولوژی نیز بسته‌ به سن بارداری، شرایط بیمار و تشخیص پزشک ممکن است مورد استفاده قرار بگیرد.

برای مثال ام آر ای از جمله روش‌های تصویربرداری پزشکی است که برای زنان باردار کاملاً ایمن است. بر اساس داده‌ها در هر سه ماهه بارداری می‌توان از این روش برای تشخیص مشکلات و ناهنجاری‌ها استفاده کرد، بدون این که آسیبی به جنین وارد شود.

قیمت رادیولوژی چقدر است؟

قیمت رادیولوژی بسته به روش‌های مختلف رادیولوژی، نوع تکنیک و دستگاه مورد استفاده و دستمزد پزشک می‌تواند متفاوت باشد. بسته‌ به این که رادیولوژی برای چه بخشی از بدن استفاده می‌شود هزینه‌ها متفاوت است. معمولاً هزینه ام آر ای نسبت به تصویربرداری اشعه ایکس ساده گران‌تر است. همچنین پوشش بیمه‌ای بیمار نیز روی هزینه‌ها تاثیر دارد. به‌صورت کلی روش‌های مختلف تصویربرداری جزء روش‌های هزینه‌بر پزشکی هستند.

نتیجه گیری و راهنمای مراجعه به دکتر

رادیولوژی از تکنیک‌های موثر و بسیار کاربردی است که می‌تواند تشخیص را دقیق‌تر و سریع‌تر کرده و در نتیجه بهترین گزینه‌های درمانی را امکان‌پذیر کند. رادیولوژی انواع مختلفی دارد و تشخیص این که چه نوع تصویربرداری نیاز است بر عهده پزشک معالج بیمار است. باتوجه‌به کیفیت مختلف دستگاه‌های تصویربرداری بهتر است حتماً برای انجام تست‌های رادیولوژی خود و افزایش دقت و کیفیت آنها، به یک مرکز معتبر و مدرن و مجهز به جدیدترین و بهترین دستگاه‌های روز دنیا مراجعه کرد.

قبل از انجام رادیولوژی اگر سوالی در مورد آن دارید، بهتر است با متخصص رادیولوژی مشورت کنید. شما می‌توانید از طریق سایت دکترتو با بهترین پزشکان در ارتباط باشید. در دکترتو علاوه بر سیستم تعیین وقت حضوری امکان مشاوره آنلاین وجود دارد.

دکترتو مراقب سلامتی شماست!