برای درمان یبوست، اولین قدم مراجعه به متخصص گوارش یا متخصص داخلی است. این پزشکان توانایی تشخیص اولیه و درمان اکثر موارد یبوست را دارند. انتخاب بین این دو متخصص به شدت علائم، سابقه پزشکی فرد و دسترسی به خدمات پزشکی بستگی دارد و این متخصصان میتوانند نقطه شروع مناسبی برای ارزیابی و مدیریت این عارضه گوارشی باشند.
درمان یبوست گاهی نیازمند یک رویکرد چندجانبه است و علاوه بر متخصصان گوارش و داخلی، سایر متخصصان نیز میتوانند نقش مؤثری ایفا کنند. متخصص تغذیه با ارزیابی دقیق عادات غذایی بیمار و تنظیم یک رژیم غذایی اصولی، به بهبود یبوست کمک شایانی می‌کند. این رژیم معمولاً شامل افزایش مصرف فیبر از طریق میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل، نوشیدن مایعات کافی و گاهی افزودن پروبیوتیک‌ها برای بهبود سلامت روده است.
متخصص گوارش پزشکی است که در تشخیص و درمان بیماری‌های مرتبط با کل دستگاه گوارش، شامل مری، معده، روده‌ها، کبد، کیسه صفرا و لوزالمعده، مهارت و تخصص دارد. از این رو، متخصص گوارش گزینه اصلی برای رسیدگی به یبوست، به‌ویژه در موارد پیچیده‌تر، محسوب می‌شود. مراجعه به این متخصص زمانی ضروری است که یبوست به صورت مزمن (طولانی‌مدت) یا شدید بروز کند، با علائم هشداردهنده‌ای همراه باشد، یا به درمان‌های اولیه پاسخ مناسبی ندهد. متخصص گوارش برای بررسی دقیق‌تر و تشخیص علت یبوست، ممکن است از روش‌های تشخیصی پیشرفته‌تری مانند کولونوسکوپی یا آندوسکوپی بهره بگیرد. این ابزارها به پزشک امکان مشاهده مستقیم داخل روده‌ها و سایر بخش‌های دستگاه گوارش را می‌دهند تا بتواند مشکلات ساختاری، التهاب، یا سایر ناهنجاری‌های احتمالی را شناسایی کند. وجود علائم هشداردهنده‌ای نظیر یبوست مداوم بیش از دو یا سه هفته، مشاهده خون در مدفوع، کاهش وزن بدون دلیل مشخص، درد شدید و مداوم در ناحیه شکم، یا تهوع و استفراغ همراه با یبوست، و همچنین سابقه خانوادگی سرطان روده، همگی مواردی هستند که مراجعه فوری به متخصص گوارش را برای تشخیص دقیق و شروع درمان مناسب، الزامی می‌سازند.
متخصص داخلی نیز می‌تواند به عنوان یکی از اولین نقاط تماس برای افرادی که دچار یبوست شده‌اند، عمل کند. این پزشکان با دید جامعی که نسبت به سلامت کلی بدن و بیماری‌های داخلی مختلف دارند، قادر به ارزیابی اولیه وضعیت بیمار، تشخیص و درمان موارد غیرپیچیده و اولیه یبوست هستند. در بسیاری از موارد، یبوست ممکن است ناشی از سبک زندگی نامناسب، رژیم غذایی کم‌فیبر، یا مشکلات خفیف‌تری باشد که با راهنمایی و تجویزات متخصص داخلی قابل کنترل و درمان است. متخصص داخلی پس از بررسی شرح حال بیمار و انجام معاینات لازم، در صورتی که یبوست را ناشی از دلایل ساده‌تر تشخیص دهد، درمان‌های اولیه را آغاز می‌کند. اما اگر مشکل یبوست پیچیده‌تر به نظر برسد، علائم هشداردهنده‌ای وجود داشته باشد، یا نیاز به بررسی‌های تخصصی‌تر و استفاده از تجهیزات پیشرفته تشخیصی باشد، متخصص داخلی بیمار را به متخصص گوارش ارجاع می‌دهد تا اقدامات درمانی تخصصی‌تر پیگیری شود.
در برخی شرایط که یبوست بسیار شدید، مزمن و به درمان‌های رایج مقاوم است، یا زمانی که علت یبوست به مشکلات ساختاری پیچیده‌تری در روده بزرگ یا ناحیه رکتوم مربوط می‌شود، نیاز به مراجعه به متخصصان با سطوح بالاتر درمانی وجود دارد. فوق تخصص گوارش و کبد پزشکی است که در درمان بیماری‌های پیچیده و پیشرفته گوارشی، از جمله برخی انواع یبوست‌های بسیار مقاوم یا ناشی از اختلالات حرکتی پیچیده روده، تخصص بیشتری دارد. این متخصصان معمولاً پس از ارجاع از سوی متخصص گوارش یا داخلی، مسئولیت درمان چنین مواردی را بر عهده می‌گیرند.
از سوی دیگر، متخصص جراحی روده بزرگ و رکتوم (جراح کولورکتال) زمانی وارد عمل می‌شود که یبوست ناشی از مشکلات آناتومیک یا ساختاری باشد که برای رفع آن‌ها نیاز به مداخله جراحی است. این مشکلات می‌تواند شامل تنگی‌های شدید در روده، برخی انواع تومورها، افتادگی (پرولاپس) شدید رکتوم، یا سایر ناهنجاری‌های ساختاری باشد که مانع از دفع طبیعی مدفوع می‌شوند. تشخیص دقیق علت زمینه‌ای یبوست توسط متخصص گوارش، تعیین‌کننده اصلی برای ارجاع بیمار به این فوق تخصص‌ها و انتخاب روش درمانی مناسب، اعم از دارویی پیشرفته یا جراحی، خواهد بود.
در مواردی که عوامل روانی در بروز یا تشدید یبوست نقش دارند، مانند استرس مزمن، اضطراب، افسردگی، یا برخی موارد سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) که با فشارهای عصبی تشدید می‌شود، مشاوره با روانپزشک می‌تواند مفید باشد. روانپزشک به بیمار در مدیریت این عوامل روانی و کاهش تأثیر آن‌ها بر عملکرد دستگاه گوارش کمک می‌کند.
پزشک عمومی نیز می‌تواند به عنوان نقطه شروع اولیه برای ارزیابی کلی و ارائه راهنمایی‌های عمومی در مورد یبوست عمل کند و در صورت نیاز، بیمار را به متخصصان مربوطه ارجاع دهد. همچنین، تغییرات کلی در سبک زندگی، مانند افزایش فعالیت بدنی منظم، در کنار این مشاوره‌های تخصصی، به بهبود عملکرد روده‌ها و کاهش یبوست کمک می‌کند.
یبوست به وضعیتی گفته می‌شود که در آن فرد کمتر از سه بار در هفته دفع مدفوع داشته باشد، مدفوع او خشک و سفت بوده و دفع آن با سختی و فشار همراه باشد. این تعریف باید در کنار الگوی طبیعی دفع هر فرد در نظر گرفته شود، زیرا برخی افراد به طور طبیعی دفعات دفع کمتری دارند. از شایع‌ترین دلایل ایجاد یبوست می‌توان به رژیم غذایی با فیبر کم، مصرف ناکافی مایعات (کم‌آبی بدن)، نداشتن فعالیت بدنی کافی و زندگی کم‌تحرک، مصرف برخی داروها (مانند داروهای ضد درد اپیوئیدی، برخی داروهای ضد افسردگی و فشار خون، و مکمل‌های آهن)، و همچنین برخی بیماری‌ها مانند کم‌کاری تیروئید، دیابت، و اختلالات عصبی اشاره کرد.
توجه به علائم هشداردهنده در کنار یبوست بسیار حائز اهمیت است، زیرا می‌تواند نشانگر وجود یک مشکل جدی‌تر باشد. این علائم عبارتند از: بروز ناگهانی یبوست، به‌خصوص اگر در سنین بالاتر اتفاق بیفتد و فرد قبلاً چنین مشکلی نداشته است؛ مشاهده خون قرمز روشن یا تیره (مدفوع قیری) در مدفوع؛ کاهش وزن بدون دلیل و ناخواسته؛ درد شدید و مداوم در ناحیه شکم؛ تب؛ و عدم بهبودی یبوست با وجود رعایت درمان‌های خانگی و تغییرات سبک زندگی پس از دو تا سه هفته. در صورت مشاهده هر یک از این علائم، مراجعه فوری به پزشک ضروری است.
تشخیص دقیق علت زمینه‌ای یبوست، گام اساسی برای انتخاب درمان مؤثر است و این فرآیند معمولاً با گرفتن شرح حال کامل پزشکی و خانوادگی از بیمار توسط متخصص آغاز می‌شود. پزشک در مورد مدت زمان یبوست، عادات غذایی، میزان فعالیت بدنی، داروهای مصرفی، سابقه بیماری‌های دیگر، و وجود علائم همراه سؤال خواهد کرد. پس از آن، معاینه فیزیکی انجام می‌شود که شامل معاینه شکم برای بررسی حساسیت یا وجود توده است و گاهی ممکن است شامل معاینه رکتال (مقعدی) با انگشت باشد تا تون عضلات اسفنکتر و وجود توده‌های احتمالی یا مدفوع سفت شده در انتهای روده بررسی شود.
بر اساس اطلاعات به دست آمده از شرح حال و معاینه، پزشک در صورت لزوم ممکن است آزمایش‌های تکمیلی را درخواست دهد. آزمایش خون می‌تواند به بررسی وضعیت عمومی سلامت، شناسایی کم‌خونی (که ممکن است ناشی از خونریزی گوارشی باشد)، بررسی عملکرد غده تیروئید، و اندازه‌گیری سطح الکترولیت‌ها کمک کند. آزمایش مدفوع برای بررسی وجود خون مخفی (که با چشم دیده نمی‌شود) و یا علائم عفونت کاربرد دارد. در موارد پیچیده‌تر یا در صورت وجود علائم هشدار دهنده، ممکن است نیاز به روش‌های تصویربرداری تخصصی‌تر باشد. کولونوسکوپی یا سیگموئیدوسکوپی امکان مشاهده مستقیم داخل روده بزرگ و نمونه‌برداری (بیوپسی) در صورت نیاز را فراهم می‌کنند. مطالعات ترانزیت روده نیز سرعت حرکت مواد در طول دستگاه گوارش را ارزیابی می‌کنند. متخصص با جمع‌بندی تمامی این اطلاعات به تشخیص علت یبوست دست یافته و برنامه درمانی مناسب را تدوین می‌کند. آمادگی بیمار برای ارائه اطلاعات دقیق و کامل، نقش مهمی در تسریع و دقت این فرآیند تشخیصی دارد.
