فهرست مطالب
در دوران بارداری، بررسی رشد جنین و وضعیت رحم اهمیت فراوانی دارد. یکی از شاخص‌های ساده و غیرتهاجمی برای این کار، ارتفاع رحم در بارداری است که با اندازه‌گیری فاصله بین استخوان شرمگاهی و قسمت بالایی رحم به دست می‌آید. از حدود هفته بیستم به بعد، مقدار به‌دست‌آمده بر حسب سانتی‌متر معمولاً با سن بارداری برابر است و می‌تواند نشانه‌ای از رشد طبیعی جنین باشد. اندازه‌گیری این عدد در هر ویزیت بارداری، اطلاعات ارزشمندی درباره وضعیت رحم، حجم مایع آمنیوتیک و حتی وزن تقریبی جنین ارائه می‌دهد. هرگونه انحراف از محدوده طبیعی، نیاز به بررسی دقیق‌تر توسط پزشک دارد تا علت اصلی مشخص شود و مراقبت مناسب ادامه یابد. در این مطلب از دکترتو، با ارتفاع رحم در بارداری آشنا می‌شوید.
ارتفاع رحم در بارداری چیست؟
ارتفاع رحم در بارداری فاصله بین استخوان شرمگاهی و بالاترین نقطه رحم است که از حدود هفته ۲۰ به بعد به‌طور تقریبی با سن بارداری بر حسب هفته همخوانی دارد (با اختلاف طبیعی حدود ±۲ تا ۳ سانتی‌متر). این اندازه‌گیری ساده به پزشک کمک می‌کند تا رشد جنین، وضعیت رحم و میزان مایع آمنیوتیک را ارزیابی کند. با این حال، عواملی مانند وضعیت قرارگیری جنین، شاخص توده بدنی (BMI) مادر، چندقلویی و تفاوت‌های فردی می‌توانند بر این عدد تأثیر بگذارند. اگر ارتفاع رحم کمتر یا بیشتر از حد انتظار باشد، پزشک معمولاً برای بررسی دقیق‌تر سونوگرافی انجام می‌دهد تا علت مشخص شود.
آیا تو هم نیاز به بررسی ارتفاع رحم در بارداریت داری؟
برای تشخیص دقیق همین الان نوبت بگیر.
ارتفاع رحم در هفته های بارداری؛ تعیین سن بارداری با ارتفاع رحم
ارتفاع رحم یکی از شاخص‌های بالینی مهم در دوران بارداری است که برای بررسی رشد جنین و تخمین سن بارداری به کار می‌رود. پزشک یا ماما در هر ویزیت بارداری با استفاده از متر مخصوص، فاصله بین استخوان شرمگاهی تا بالاترین قسمت رحم (فوندوس) را اندازه می‌گیرد. عدد به‌دست‌آمده معمولاً از هفته ۲۰ بارداری به بعد، تقریباً با عدد هفته بارداری برابر است. به همین دلیل از این روش به‌عنوان راهنمایی ساده برای بررسی رشد طبیعی جنین استفاده می‌شود. در جدول زیر می‌توانید مقدار تقریبی ارتفاع رحم را در هفته‌های مختلف بارداری مشاهده کنید:
| هفته بارداری | میانگین ارتفاع رحم (سانتی‌متر) | موقعیت تقریبی رحم در شکم |
|---|---|---|
| ۱۲ | ۴ تا ۵ | لبه بالایی رحم در نزدیکی استخوان شرمگاهی |
| ۱۶ | ۸ تا ۱۰ | در میانه بین استخوان شرمگاهی و ناف |
| ۲۰ | حدود ۲۰ | در سطح ناف |
| ۲۴ | حدود ۲۴ | چند سانتی‌متر بالاتر از ناف |
| ۲۸ | حدود ۲۸ | میان ناف و جناغ سینه |
| ۳۲ | حدود ۳۲ | در میانه بین ناف و جناغ سینه |
| ۳۶ | حدود ۳۶ | نزدیک به قفسه سینه |
| ۳۸ تا ۴۰ | ۳۴ تا ۳۶ | ممکن است کمی پایین‌تر بیاید (در اثر نزول جنین) |
تخمین وزن جنین با ارتفاع رحم
تخمین وزن جنین با ارتفاع رحم یکی از روش‌های ساده و رایج در معاینات بارداری است. از حدود هفته بیستم بارداری به بعد، پزشک با اندازه‌گیری فاصله بین استخوان شرمگاهی تا بالای رحم (قد فوندال) می‌تواند رشد جنین را ارزیابی کند. به‌طور معمول، از هفته ۲۶ تا ۳۶ بارداری، عدد ارتفاع رحم بر حسب سانتی‌متر تقریباً با عدد هفته بارداری برابر است (با خطای حدود ±۳ سانتی‌متر). به‌عنوان مثال، در هفته ۳۰ بارداری، ارتفاع رحم حدود ۲۷ تا ۳۳ سانتی‌متر است. هرچند این روش برای پایش رشد مفید است، اما دقت بالایی در تخمین دقیق وزن جنین ندارد و در صورت اختلاف محسوس، پزشک معمولاً سونوگرافی را برای بررسی وزن و وضعیت رشد جنین تجویز می‌کند.
ارتفاع رحم در بارداری چگونه اندازه گیری می شود؟
اندازه‌گیری ارتفاع رحم یکی از روش‌های ساده و بدون نیاز به ابزار پیشرفته برای بررسی رشد جنین در دوران بارداری است. این کار معمولاً از هفته ۲۰ بارداری به بعد انجام می‌شود و به پزشک یا ماما کمک می‌کند تا روند رشد رحم و جنین را ارزیابی کند. برای به‌دست‌آوردن نتیجه دقیق، رعایت چند نکته و انجام مراحل به‌ترتیب اهمیت دارد. مراحل اندازه‌گیری ارتفاع رحم در بارداری عبارت‌اند از:
- در صورت اختلاف محسوس (بیش از ۳ سانتی‌متر)، پزشک ممکن است برای بررسی بیشتر سونوگرافی تجویز کند.
- مادر باید مثانه خود را تخلیه کند تا رحم در وضعیت طبیعی قرار گیرد.
- روی تخت معاینه به پشت دراز بکشد و بدن در حالت آرام باشد.
- پزشک یا ماما با لمس شکم، بالاترین نقطه رحم (فوندوس) را مشخص می‌کند.
- یک متر نواری انعطاف‌پذیر از استخوان شرمگاهی (سمفیز پوبیس) تا بالاترین نقطه رحم در خط میانی شکم قرار داده می‌شود.
- عدد به‌دست‌آمده بر حسب سانتی‌متر ثبت می‌شود؛ از هفته ۲۶ تا ۳۶ بارداری این عدد تقریباً با عدد هفته بارداری برابر است.
متن انگلیسی:
به نقل از mayoclinic
A fundal height measurement helps estimate the size of a fetus during pregnancy. In general, the measurement is defined as the distance in centimeters from the pubic bone to the top of the uterus.
ترجمه فارسی:
اندازه‌گیری ارتفاع فاندال به تخمین اندازه جنین در دوران بارداری کمک می‌کند. به‌طور کلی، این اندازه‌گیری به‌عنوان فاصله بر حسب سانتی‌متر از استخوان عانه تا بالاترین قسمت رحم تعریف می‌شود.
نحوه اندازه گیری ارتفاع رحم در بارداری در خانه
اندازه‌گیری ارتفاع رحم باید توسط پزشک یا ماما انجام شود، زیرا دقت و تفسیر درست آن نیاز به تجربه بالینی دارد. انجام این کار در خانه توصیه نمی‌شود، چون احتمال خطای اندازه‌گیری و برداشت نادرست از نتیجه زیاد است و می‌تواند موجب اضطراب یا تأخیر در مراجعه به پزشک شود. مادران می‌توانند صرفاً با مشاهده تغییرات ظاهری شکم، از روند کلی رشد بارداری آگاه شوند، اما ارزیابی دقیق وضعیت رحم و رشد جنین باید همیشه در ویزیت‌های پزشکی و با ابزار استاندارد انجام گیرد. برای انجام صحیح، رعایت چند نکته ضروری است. مراحل تقریبی اندازه‌گیری ارتفاع رحم در خانه را در ادامه بررسی می‌کنیم:
- در صورت تفاوت محسوس، درد یا نگرانی، بهتر است نتیجه با پزشک یا ماما بررسی شود، چون اندازه‌گیری خانگی فقط تخمینی است.
- پیش از اندازه‌گیری، مثانه را خالی کنید تا رحم در موقعیت طبیعی قرار گیرد.
- در حالت درازکش به پشت قرار بگیرید و بدن خود را شل کنید.
- کف دست را روی شکم بگذارید و به‌آرامی از پایین به بالا حرکت دهید تا لبه بالایی رحم (محل برجستگی) را احساس کنید.
- با استفاده از متر نواری، فاصله بین استخوان شرمگاهی تا بالاترین نقطه قابل لمس رحم را در خط وسط شکم اندازه بگیرید.
- عدد به‌دست‌آمده را با هفته بارداری مقایسه کنید؛ از حدود هفته ۲۶ تا ۳۶ معمولاً ارتفاع رحم به‌سانتی‌متر با هفته بارداری برابر است.
نحوه اندازه گیری ارتفاع پایه در حاملگی با انگشت
برای اندازه‌گیری ارتفاع پایه رحم با انگشت، پزشک یا ماما ابتدا از مادر می‌خواهد مثانه خود را تخلیه کند تا رحم در جای درست خود قرار گیرد. سپس مادر به پشت دراز می‌کشد و شکم او به‌آرامی لمس می‌شود تا بالاترین نقطه رحم (فاندوس) پیدا شود. فاصله بین استخوان عانه تا فاندوس با عرض انگشتان تخمین زده می‌شود؛ به‌طوری‌که هر عرض انگشت تقریباً معادل دو سانتی‌متر است. با شمارش تعداد انگشت‌ها، ارتفاع رحم و در نتیجه رشد جنین به‌طور تقریبی سنجیده می‌شود. این روش ساده، سریع و بدون نیاز به ابزار خاص است و معمولاً در معاینات روتین بارداری برای بررسی تناسب رشد رحم با سن حاملگی استفاده می‌شود. در صورتی که اندازه به‌طور غیرعادی کم یا زیاد باشد، ممکن است نیاز به بررسی‌های دقیق‌تر با سونوگرافی وجود داشته باشد.
علت زیاد بودن ارتفاع رحم نسبت به سن بارداری
گاهی در معاینه بارداری، اندازه ارتفاع رحم (فاصله بین استخوان شرمگاهی تا بالاترین نقطه رحم) بیشتر از مقدار معمول سن بارداری است. این وضعیت همیشه نگران‌کننده نیست، اما می‌تواند نشان‌دهنده رشد بیشتر جنین، مایع آمنیوتیک زیاد یا چندقلویی باشد. پزشک با مقایسه عدد ارتفاع رحم با هفته بارداری و انجام سونوگرافی، علت دقیق را بررسی می‌کند. مهم‌ترین علل افزایش ارتفاع رحم نسبت به سن بارداری عبارت‌اند از:
- مایع آمنیوتیک زیاد (پُلی‌هیدرآمنیوس): وقتی حجم مایع دور جنین بیش از حد طبیعی باشد، رحم بیشتر کشیده می‌شود.
- بارداری دوقلو یا چندقلویی: وجود بیش از یک جنین، حجم رحم را نسبت به سن بارداری افزایش می‌دهد.
- جنین درشت (ماکروزومی): در مادرانی که دیابت بارداری دارند یا اضافه‌وزن دارند، رشد جنین ممکن است بیشتر از حد طبیعی باشد.
- اشتباه در محاسبه سن بارداری: اگر تاریخ آخرین قاعدگی دقیق نباشد یا تخمک‌گذاری دیرتر اتفاق افتاده باشد، ممکن است سن بارداری کمتر از مقدار واقعی محاسبه شده باشد.
- فیبروم یا توده رحمی: وجود توده‌های عضلانی در رحم می‌تواند باعث افزایش ارتفاع رحم شود.
- چاقی یا وضعیت بدنی خاص مادر: گاهی چربی شکمی یا وضعیت بد ایستادن و اندازه‌گیری نادرست باعث تخمین بالاتر ارتفاع رحم می‌شود.
بهترین روش تشخیص ارتفاع رحم در بارداری برای تو چیه؟ همین حالا از متخصص بپرس.
علت کم بودن ارتفاع رحم نسبت به سن بارداری
کم بودن ارتفاع رحم نسبت به سن بارداری معمولاً نشانه رشد ناکافی جنین (IUGR) یا کاهش مایع آمنیوتیک است، اما می‌تواند دلایل دیگری هم داشته باشد. خطای اندازه‌گیری، اشتباه در محاسبه سن بارداری، وضعیت خاص قرارگیری جنین (مثلاً عرضی یا سفالیک پایین)، یا جثه کوچک مادر نیز می‌توانند باعث کوچکتر دیده‌شدن ارتفاع رحم شوند. در صورت تداوم اختلاف، پزشک معمولاً برای بررسی بیشتر سونوگرافی رشد جنین و حجم مایع آمنیوتیک را تجویز می‌کند. علت‌های کم بودن ارتفاع رحم نسبت به سن بارداری شامل موارد زیر است:
- رشد محدود داخل رحمی جنین (IUGR)
- کاهش مایع آمنیوتیک (الیگوهیدرامنیوس)
- اشتباه در محاسبه سن بارداری
- وضعیت غیرطبیعی قرارگیری جنین (مانند بریچ یا عرضی)
- جثه کوچک یا کوتاه‌قد بودن مادر
- مشکلات جفتی مانند نارسایی جفت
- ابتلای مادر به فشار خون بالا یا پره‌اکلامپسی
- خطای اندازه‌گیری یا تفاوت در روش ارزیابی پزشکان
علت کوچک بودن جنین نسبت به حالت طبیعی
اگر اندازه گیری ارتفاع فوندال و آزمایش‌های دیگر نشان دهد که جنین نسبت‌به حالت طبیعی کوچکتر است، ممکن است علت آن یکی از موارد زیر باشد.
- ژنتیک: ممکن است سابقه خانوادگی تولد نوزاد با وزن پایین در هر کدام از والدین وجود داشته باشد.
- مشکلات ژنتیکی: برخی مشکلات ژنتیکی باعث کاهش وزن جنین می‌شود.
- تغذیه جنین: ممکن است جنین به‌اندازه کافی اکسیژن و مواد مغذی دریافت نکرده باشد.
- مشکلات رحمی: مشکل در جفت باعث کاهش اکسیژن و خون‌رسانی به جنین می‌شود.
- تغذیه مادر: اگر به اندازه کافی غذا نخورید یا وزن شما خیلی پایین باشد، ممکن است جنین به‌خوبی رشد نکند.
- الکل و مواد مخدر: الکل، سیگار و مواد مخدر روی رشد جنین تاثیر منفی دارند.
- مشکلات سلامت مادر: بیماری‌هایی مانند کم‌خونی، فشارخون بالا، عفونت، بیماری کلیوی و بیماری قلبی باعث بروز این مشکل می‌شوند.
نتیجه گیری
ارتفاع رحم در بارداری یکی از ابزارهای کلیدی برای بررسی رشد و وضعیت جنین است. اگرچه این روش ساده و بدون نیاز به تجهیزات پیشرفته انجام می‌شود، اما در کنار سایر آزمایش‌ها مانند سونوگرافی، دید دقیق‌تری از سلامت بارداری ارائه می‌دهد. معمولاً از هفته ۲۰ به بعد، ماختلاف بیش از ۳ سانتی‌متر بین ارتفاع رحم و سن بارداری ممکن است نیازمند بررسی تکمیلی باشد، اما به‌تنهایی نشانهٔ قطعیِ مشکل نیست. عوامل مختلفی مانند چندقلویی، مایع آمنیوتیک زیاد یا کم، یا خطای محاسبه سن بارداری ممکن است موجب تغییر این عدد شوند. بررسی منظم ارتفاع رحم به تشخیص زودهنگام مشکلات رشد جنین کمک می‌کند.
دکترتو مراقب سلامتی شماست!