برای پاسخ به این پرسش که جهت افزایش قد و پیگیری مسائل مربوط به رشد قد باید به چه دکتری مراجعه کرد، باید گفت که انتخاب متخصص مناسب به سن فرد و علت اصلی نگرانی بستگی دارد و چندین تخصص پزشکی در این زمینه راهگشا هستند. متخصص غدد و متابولیسم برای بررسی‌های هورمونی، متخصص ارتوپدی برای ارزیابی ساختار استخوانی و جراحی احتمالی، متخصص اطفال و کودکان به عنوان اولین نقطه تماس برای کودکان، و متخصص تغذیه برای بهینه‌سازی رژیم غذایی، گزینه‌های اصلی به شمار می‌روند
نگرانی بابت قد، به‌ویژه در دوران رشد، می‌تواند بر اعتماد به نفس و کیفیت زندگی تأثیرگذار باشد، لذا تشخیص درست و انتخاب برنامه درمانی مؤثر توسط پزشک متخصص اهمیت به‌سزایی دارد و هر پزشک با روش خاص خود به این مشکل رسیدگی می‌کند.
برای کودکان از بدو تولد تا پیش از بلوغ، اولین نقطه تماس در صورت نگرانی از روند رشد، متخصص اطفال است که با پایش نمودارهای رشد، در صورت لزوم کودک را به متخصص غدد اطفال برای بررسی‌های هورمونی یا متخصص ارتوپدی کودکان برای مسائل اسکلتی ارجاع می‌دهد. در نوجوانان طی دوران بلوغ، در صورت نگرانی از کوتاهی قد یا روند بلوغ، مراجعه مستقیم به متخصص غدد و متابولیسم برای ارزیابی هورمونی و وضعیت صفحات رشد توصیه می‌شود و متخصص ارتوپدی نیز می‌تواند به ارزیابی دقیق‌تر صفحات رشد و سلامت استخوان‌ها کمک کند. برای بزرگسالان پس از اتمام رشد و بسته شدن صفحات استخوانی (معمولاً پس از ۱۸ تا ۲۱ سالگی)، که دیگر افزایش قد طبیعی یا دارویی ممکن نیست، تنها گزینه برای افزایش قد، جراحی افزایش طول اندام توسط متخصص ارتوپدی با تجربه است.
در تمام سنین، پیگیری منظم رشد، رعایت سبک زندگی سالم شامل تغذیه متعادل و غنی که توسط متخصص تغذیه و رژیم درمانی قابل تنظیم است، خواب کافی و باکیفیت، و ورزش منظم، به همراه مشاوره به‌موقع با پزشکان متخصص در صورت مشاهده هرگونه نگرانی یا اختلال در رشد، کلید رسیدن به بهترین نتیجه برای رشد قد و سلامت عمومی است. والدین و نوجوانان باید هوشیار باشند و به تبلیغات غیرواقعی و محصولات فاقد تأیید علمی که وعده‌های بزرگ و غیرممکن برای افزایش قد می‌دهند، اعتماد نکنند و تمامی تصمیمات خود را در این زمینه بر اساس اطلاعات علمی معتبر و مشورت با پزشکان متخصص استوار سازند.
متخصص غدد و متابولیسم پزشکی است که در حوزه تشخیص، درمان و پیشگیری از بیماری‌های مرتبط با غدد درون‌ریز و اختلالات هورمونی، از جمله مشکلات مربوط به هورمون رشد، دارای تخصص و مهارت است. این شاخه از پزشکی نقش بسیار محوری در شناسایی و مدیریت عواملی دارد که میتوانند بر روند طبیعی رشد قد تأثیر منفی بگذارند.
مراجعه به متخصص غدد زمانی ضرورت پیدا می‌کند که علائم یا نشانه‌هایی مبنی بر وجود اختلال در فرآیند رشد طبیعی فرد مشاهده شود. از جمله این علائم می‌توان به رشد بسیار کند یا برعکس، رشد بسیار سریع و نامتناسب با سن نسبت به همسالان اشاره کرد. همچنین، بروز نشانه‌های بلوغ زودرس، یعنی ظهور علائم بلوغ پیش از ۸ سالگی در دختران و ۹ سالگی در پسران، یا تأخیر در بلوغ، به معنای عدم شروع علائم بلوغ تا سن ۱۳ سالگی در دختران و ۱۴ سالگی در پسران، از دیگر مواردی هستند که نیاز به بررسی دقیق توسط متخصص غدد دارند. این متخصص با انجام بررسی‌های لازم، علت زمینه‌ای این اختلالات را شناسایی کرده و برنامه درمانی مناسب را ارائه می‌دهد.
متخصص اطفال و کودکان، به عنوان اولین مرجع پزشکی، مسئولیت پایش سلامت و رشد کودک از تولد تا نوجوانی را بر عهده دارد و نقش کلیدی در شناسایی زودهنگام انحرافات رشدی و ارجاع به‌موقع ایفا می‌کند. این متخصص با انجام معاینات دوره‌ای منظم، شاخص‌های کلیدی رشد مانند قد، وزن و دور سر را اندازه‌گیری و بر روی نمودارهای استاندارد رشد ثبت می‌کند تا هرگونه الگوی رشد غیرطبیعی به سرعت شناسایی شود.
در صورت مشاهده انحراف قابل توجه از الگوی طبیعی رشد یا علائم هشداردهنده مشکلات زمینه‌ای، متخصص اطفال کودک را به متخصصین مربوطه ارجاع می‌دهد؛ به عنوان مثال، در صورت شک به اختلالات هورمونی یا مشکلات بلوغ، به متخصص غدد اطفال و در صورت نگرانی از ساختار اسکلتی یا صفحات رشد، به متخصص ارتوپدی کودکان ارجاع صورت می‌گیرد. تأکید می‌شود که والدین باید هرگونه نگرانی رشدی را سریعاً با متخصص اطفال در میان بگذارند، زیرا تشخیص و مداخله زودهنگام در بهبود نتایج بسیار مؤثر است.
متخصص غدد اطفال به طور اختصاصی بر تشخیص و درمان مشکلات رشد، بلوغ و سایر اختلالات هورمونی در کودکان و نوجوانان متمرکز است. این پزشکان با استفاده از معاینات دقیق، آزمایش‌های هورمونی (مانند سنجش سطح هورمون رشد) و در صورت نیاز، تصویربرداری از صفحات رشد استخوانی، به تشخیص قطعی اختلالات رشدی می‌رسند. یکی از درمان‌های اصلی در حیطه اختیارات این متخصصان، درمان جایگزینی با هورمون رشد (سوما) است که تنها در صورت اثبات کمبود قطعی این هورمون و با تجویز پزشک مجاز و مؤثر خواهد بود؛ مصرف خودسرانه آن می‌تواند عوارض جدی در پی داشته باشد.
علاوه بر این، برای نوجوانانی که صفحات رشدشان هنوز باز است (معمولاً زیر ۱۵ یا ۱۶ سال)، متخصص غدد ممکن است از داروهایی مانند مهارکننده‌های استروژن یا آروماتاز برای به تأخیر انداختن بسته شدن صفحات رشد استفاده کند. این روش پتانسیل افزودن حدود ۱ تا ۵ سانتی‌متر به قد نهایی را دارد، اما تصمیم‌گیری و اجرای آن باید منحصراً توسط متخصص غدد و با ارزیابی کامل و نظارت دقیق پزشکی انجام شود.
متخصص ارتوپدی، با تخصص در سیستم اسکلتی-عضلانی، نقش کلیدی در ارزیابی سلامت استخوان‌ها و به‌ویژه صفحات رشد (اپی‌فیزیال) از طریق تصویربرداری مانند اشعه ایکس ایفا می‌کند تا پتانسیل باقی‌مانده برای رشد قد مشخص شود. این صفحات غضروفی فعال در انتهای استخوان‌های بلند، مسئول رشد طولی هستند و معمولاً در اواخر نوجوانی یا اوایل دهه سوم زندگی (حدود ۱۸ تا ۲۱ سالگی) بسته می‌شوند و پس از آن، افزایش قد طبیعی یا با مداخلات دارویی ممکن نیست. برای بزرگسالانی که صفحات رشدشان بسته شده و تمایل به افزایش قد دارند، تنها گزینه جراحی افزایش طول اندام توسط متخصص ارتوپد است.
این جراحی تخصصی، که با روش‌هایی نظیر ایلزاروف یا میله‌های داخلی تلسکوپی انجام می‌شود، شامل ایجاد شکستگی کنترل‌شده در استخوان و کشش تدریجی برای تحریک استخوان‌سازی جدید است و می‌تواند ۵ تا ۸ سانتی‌متر به قد بیفزاید. با این حال، جراحی افزایش قد عملی بزرگ، پیچیده، پرهزینه، اغلب دردناک و با دوره نقاهت طولانی (حدود ۸ ماه یا بیشتر) است، لذا تصمیم به انجام آن باید با دقت و پس از بررسی کامل جوانب و معمولاً در موارد ضروری اتخاذ شود.
تغذیه صحیح، متعادل و غنی از مواد مغذی، به‌ویژه در دوران حیاتی رشد یعنی کودکی و نوجوانی، یکی از پایه‌های اساسی برای دستیابی به حداکثر پتانسیل ژنتیکی قد و سلامت عمومی است. متخصص تغذیه و رژیم درمانی با دانش و تخصص خود می‌تواند به عنوان یک راهنمای علمی و کاربردی، افراد و خانواده‌ها را در مسیر انتخاب‌های غذایی صحیح یاری رساند.
یک رژیم غذایی که سرشار از تمامی گروه‌های مواد مغذی ضروری باشد، بستر لازم برای سلامت استخوان‌ها، عملکرد صحیح هورمون‌ها و رشد بهینه سلول‌ها و بافت‌های بدن را فراهم می‌آورد. متخصص تغذیه با انجام ارزیابی دقیق از نیازهای تغذیه‌ای فرد، که بر اساس عواملی چون سن، جنس، میزان فعالیت بدنی روزانه و وضعیت سلامت عمومی او تعیین می‌شود، یک برنامه غذایی اختصاصی و متناسب را طراحی و ارائه می‌کند. این برنامه با هدف تأمین مقادیر کافی و متعادل از درشت‌مغذی‌ها (پروتئین، کربوهیدرات و چربی‌های سالم) و ریزمغذی‌ها (ویتامین‌ها و مواد معدنی) تنظیم می‌شود.
