فهرست مطالب
سندروم شوگرن چیست؟
سندروم شوگرن نوعی بیماری خودایمنی است به این معنی که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به قسمت‌هایی از آن حمله می‌کند. در واقع در سندروم شوگرن، سیستم ایمنی بدن عمدتا به غدد اشک و بزاق فرد حمله می‌کنند و باعث خشکی دهان وچشم در افراد می‌شود. همچنین ممکن است خشکی در قسمت‌های دیگر بدن که نیاز به رطوبت دارند، مانند بینی، گلو و پوست نیز دیده شود. علاوه بر این سندروم شوگرن بر سایر قسمت‌های بدن، از جمله مفاصل، ریه ها، کلیه‌ها، رگ‌های خونی، اندام‌های گوارشی و اعصاب نیز ممکن است تاثیر بگذارد.
سندروم شوگرن نوعی بیماری خودایمنی است به این معنی که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به قسمت‌هایی از آن حمله می‌کند. در واقع در سندروم شوگرن، سیستم ایمنی بدن عمدتا به غدد اشک و بزاق فرد حمله می‌کنند و باعث خشکی دهان وچشم در افراد می‌شود.
این بیماری اغلب همراه با سایر اختلالات سیستم ایمنی مانند روماتوئید آرتریت و لوپوس است. در سندروم شوگرن، غشاهای مخاطی و غدد ترشحی رگ‌های چشمان شما و دهان معمولا ابتدا تحت تاثیر قرار گرفته و سپس سبب کاهش اشک و بزاق می‌شوند.
گرچه سندروم شوگرن در هر سنی ممکن است دیده شود، با این حال این بیماری معمولا بعد ازسن ۴۰ سالگی ایجاد می‌شود. همچنین اکثر افراد مبتلا به سندروم شوگرن، زنان هستند.
برای تشخیص، پزشکان ممکن است از تاریخچه پزشکی بیمار، معاینه فیزیکی، برخی از آزمایشات چشم و دهان، آزمایش خون و بیوپسی‌ها (نمونه برداری) استفاده کنند.
به صورت کلی درمان بر کاهش علائم بیمار تمرکز دارد که در هر فرد متفاوت بوده و بستگی به این دارد که چه قسمت‌هایی از بدن تحت تاثیر قرار گرفته اند. بنابراین درمان ممکن است شامل استفاده از اشک مصنوعی برای خشکی چشم‌ها و مکیدن آب نبات بدون شکر و یا آب آشامیدنی برای دهان خشک است. داروها ممکن است در علائم شدید کمک کننده باشد.
علائم سندروم شوگرن چیست؟
دو علامت اصلی سندروم شوگرن عبارتند از:
خشکی چشم: فرد ممکن است دچارسوزش و خارش چشم یا احساس افتادن سنگ ریزه یا ماسه در چشم را داشته باشد. همچنین خستگی و سنگینی چشم‌ها، فتوفوبیا(نور هراسی ) یا حساسیت به نور، پلک‌های متورم و تحریک شده و تاری دید را ممکن است تجربه کند.
سیگار کشیدن، مسافرت هوایی، برخی شرایط آب و هوایی و مثل باد و گرد وخاک می‌تواند علائم را تشدید کند.
خشکی دهان: ممکن است احساس کنید که دهانتان پر از پنبه است، به گونه ای که بلع یا صحبت کردن را برای شما دشوار کند
برخی از افراد مبتلا به سندروم شوگرن نیزممکن است هر کدام از علائم زیر را تجربه کنند:
- درد، تورم و سفتی مفاصل
- تورم غدد بزاق – به خصوص غددی که در پشت فک و در پشت گوش شما قرار دارد.
- بثورات پوستی یا خشک شدن پوست
- خشکی واژن
- سرفه خشک مداوم
- خستگی طولانی مدت
- پوسیدگی و از دست رفتن دندان‌ها
- اشکال در جویدن و بلع
- خشونت صدا
- صحبت کردن به سختی
- برفک دهان مکرر و عفونت قارچی در دهان
در برخی موارد، سیستم ایمنی بدن بیمار به سایر قسمت‌های بدن حمله می‌کند و علائم و نشانه‌های زیر را به وجود می‌آورد:
- خستگی عمومی
- هذیان و گیجی
- درد ماهیچه
- التهاب، سفتی و درد مفاصل
- نوروپاتی محیطی، بی حسی و درد گاه به گاهی در بازوها یا پاها
- بیماری ریه
- پدیده رینود، که در آن در دست‌ها احساس درد، سردی و بی‌حسی می‌شود.
- واسکولیت (التهاب عروق خونی)
دچار علائمی مثل خشکی دهان، خارش چشم و خستگی شدی؟
برای بررسی علائم با متخصص مشورت کن.
علل سندروم شوگرن چیست؟
همانطور که گفته شد سندروم شوگرن یک بیماری خودایمنی است بدین معنی که سیستم ایمنی بدن شما به اشتباه به سلول‌ها و بافت‌های بدن شما حمله می‌کند. دانشمندان مطمئن نیستند که چرا برخی افراد مبتلا به سندروم شوگرن می‌شوند. برخی از ژن‌ها افراد را در معرض خطر بیشتری برای این اختلال قرار می‌دهند، اما به نظر می‌رسد که یک عامل برانگیزاننده مانند عفونت با یک ویروس خاص یا باکتری ضروری است. مطالعات نشان داده‌اند که عفونت ویروسی یا باکتریایی ممکن است باعث بیماری شود اما علت اصلی آن عمدتا ژنتیکی و محیطی است. سیستم عصبی و سیستم غدد درون ریز و یا هورمون تولید شده نیز در شروع حملات شوگرن دخیل بوده است. عوامل محیطی می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تغییر دهد و مشکلات بعد از آن باعث ایجاد مشکلات ایمنی مانند عفونت با ویروس هپاتیت C یا ویرووس اپشتاین بار می‌شود. همچنین همانطور که گفته شد اکثر افرادی که در معرض خطر ابتلا به سندروم شوگرن هستند زنان هستند، پزشکان هنوز معتقدند که استروژن، نقش مهمی در ایجاد بیماری ایفا می‌کند. یائسگی شایع ترین زمان برای تشخیص سندروم شوگرن است. بعضی مطالعات نشان می‌دهند که استروژن در مقابل سندروم شوگرن نقش محافظتی داشته و سطوح پایین هورمون ممکن است عملکرد ایمنی را تغییر دهد و باعث ایجاد این بیماری شود.
در سندروم شوگرن، سیستم ایمنی بدن شما ابتدا غدد اشک و بزاق را مورد هدف قرار می‌دهند. اما می‌تواند به سایر قسمت های بدن شما نیز آسیب برساند، از جمله:
- مفاصل
- تیروئید
- کلیه‌ها
- کبد
- ریه‌ها
- پوست
- عصب
عوامل خطر
سندروم شوگرن معمولا در افرادی که دارای یک یا چند عامل خطر شناخته شده زیر هستند بیش‌تر دیده می‌شود:
سن: سندروم معمولا در افراد بالای ۴۰ سال تشخیص داده می‌شود.
جنس: زنان با احتمال بیشتری در معرض خطر ابتلا به سندروم شوگرن هستند.
بیماری روماتیسمی: به صورت شایعی افراد مبتلا به سندروم شوگرن، مبتلا به بیماری روماتیسم مانند آرتریت روماتوئید یا لوپوس نیز هستند.
عوارض جانبی شوگرن چیست؟
اگر سندروم شوگرن درمان نشود، با عوارض جدی زیر همراه خواهد بود:
شایع‌ترین عوارض سندروم شوگرن مربوط به درگیری چشم‌ها و دهان است. برای پیشگیری از بروز هر کدام از این عوارض، بهتر است هرچه سریعتر درمان را آغاز کنید.
شایع‌ترین عوارض سندروم شوگرن مربوط به درگیری چشم‌ها و دهان است.
پوسیدگی دندان‌ها: از آنجا که بزاق به محافظت از دندان‌ها در مقابل باکتری‌هایی که موجب پوسیدگی دندان‌ها می شوند کمک می‌کند، اگر دهان شما خشک باشد، بیش‌تر در معرض پوسیدگی قرار می‌گیرید.
عفونت‌های قارچی: افرادی که مبتلا به سندروم شوگرن هستند، احتمال بیشتری برای ابتلا به برفک دهانی و عفونت‌های قارچی دهان دارند.
مشکلات بینایی: خشکی چشم می‌تواند منجر به حساسیت نور، تاری دید و آسیب قرنیه شود.
همچنین عوارض کم‌تری ممکن است در هر یک از ارگان‌های زیرایجاد کند:
ریه‌ها، کلیه‌ها و کبد: التهاب می تواند باعث ایجاد پنومونی، برونشیت یا سایر مشکلات ریوی شود. همچنین منجر به مشکلات کلیه می‌شود و باعث ایجاد هپاتیت اتوایمیونی یا سیروز نیز در کبد شما می‌شود.
گره های لنفاوی: درصد کمی از افراد مبتلا به سندروم شوگرن، ممکن است به سرطان غدد لنفاوی (لنفوم) نیز مبتلا شوند.
عصب: ممکن است بی‌حسی، سوزن سوزن شدن و سوزش در دست‌ها و پاها (نوروپاتی محیطی) ایجاد شود.
مولتیپل میلوما
تولد یک نوزاد با مشکلات قلبی یا لوپوس
تشخیص
از آن‌جایی که علائم و نشانه‌های شوگرن از فردی به فرد دیگر متفاوت بوده یا علائم ممکن است مشابه بیماری‌های دیگر باشد می‌تواند تشخیص را با مشکل مواجه کند. همچنین عوارض جانبی برخی از داروها ممکن است بعضی از علائم سندروم شوگرن را تقلید کنند. بیمار ممکن است به دلیل علائمی که دارد به متخصصین مختلف مراجعه کند، به عنوان مثال برای خشکی دهان و پوسیدگی دندان، ها به دندانپزشک، برای خشکی واژن به متخصص زنان و برای خشکی چشم ها به چشم پزشک مراجعه کند. معیارهای تشخیص قطعی عبارتند از:
- نیاز به استفاده از قطره اشک بیش از ۳ بار در روز
- احساس سوزش منظم در چشم
- خشکی چشم‌ها و دهان بیش از ۳ ماه
- تورم در غدد بزاقی بین فک و گوش(غده پاروتید)
- اگر هنگام تلاش برای فروختن غذا نیاز به نوشیدن مکرر داشته باشید.
- شواهد چشم خشک در نتایج آزمون چشم
- اندازه گیری جریان خون بزاق
- وجود آنتی بادی‌های SSA یا SSB در خون
- بیوپسی لب نشانگر التهاب لنفوسیتی کانونی است.
تست‌ها
تست‌ها می‌توانند برای رد کردن سایر بیماری‌ها و تشخیص دقیق سندروم شوگرن کمک کننده باشند.
آزمایش خون: پزشک شما می‌تواند آزمایش خون را برای بررسی سطوح مختلف سلول‌های خونی، وجود آنتی بادی‌های رایج در سندروم شوگرن، شواهدی از التهاب، علائمی از مشکلات کبد و کلیه شما تجویز کند.
آزمایشات چشم: پزشک شما می تواند خشکی چشم خود را با یک آزمون به نام تست اشک Schirmer اندازه گیری کند. قطعه کوچکی از کاغذ فیلتر زیر پلک پایین شما قرار داده می‌شود تا میزان تولید اشک شما را اندازه گیری کند.
slit lamp: همچنین چشم پزشک ممکن است سطح چشم شما را با یک دستگاه بزرگنمایی به نام لامپ شکاف( slit lamp)نیز بررسی کند. پزشک ابتدا قطره در چشم شما می‌ریزد زیرا باعث می‌شود مشاهده قرنیه آسیب دیده راحت‌تر شود.
تصویربرداری: برخی روش های تصویربرداری خاص می‌تواند عملکرد غدد بزاقی خود را بررسی کند. مانند:
سیالوگرام: در این روش با کمک اشعه ایکس می‌توان ماده رنگی را که به غدد بزاقی جلوی گوش شما تزریق می‌شود را بررسی کرد. در واقع این روش نشان میدهد چقدر بزاق به دهان شما می‌رسد.
سینتی گرافی بزاق: این آزمایش پزشکی هسته ای شامل تزریق داخل ورید یک ایزوتوپ رادیواکتیو می‌شود که طی یک ساعت ردیابی می‌شود تا ببیند سرعت آن در تمام غدد بزاقی شما چگونه است.
بیوپسی(نمونه برداری): پزشک شما همچنین ممکن است بیوپسی لب را برای تشخیص حضور خوشه ی سلول‌های التهابی، که نشان دهنده سندروم شوگرن است، انجام دهد. برای این آزماایش، یک قسمت از بافت غدد بزاق لبهای شما برداشته می‌شود و زیر یک میکروسکوپ بررسی می‌کنند.
میزان جریان بزاق: پزشک میزان بزاق تولید شده در یک فنجان را بیش از ۵ دقیقه اندازه گیری می‌کند. اگر بزاق تولید شده کم باشد، می‌تواند نشان دهنده شوگرن باشد.
بیوپسی پوست با لکه‌های فیبرعصبی: این روش حضور نوروپاتی فیبر کوچک (SFN) را تشخیص میدهد.
آزمایش ادرار: نمونه ادرار چمع آوری شده و برای تعیین اینکه آیا کلیه‌ها تحت تاثیر قرار گرفته‌اند، آزمایش می‌شود.
درمان سندروم شوگرن چیست؟
درمان سندروم شوگرن بستگی به قسمت‌هایی از بدن که آسیب دیده‌اند دارد. بسیاری ازافراد مبتلا به شوگرن که خشکی چشم و خشکی دهان دارند با استفاده از قطره چشم و نوشیدن جرعه جرعه آب، اغلب علائم خود را کنترل می‌کنند. با این حال برخی افراد به داروهای تجویزی یا حتی روش‌های جراحی نیاز دارند.
بهترین درمان سندروم شوگرن چیست؟ برای مصرف دارو با پزشک مشورت کن.
داروها
طبق علائم شما پزشک ممکن است یکسری داروهایی را پیشنهاد کند که:
کاهش التهاب چشم: اگر خشکی چشمهای‌تان در حد متوسط تا شدید باشد، ممکن است چشم پزشک قطره چشمی سیکلوسپورین (Restasis) یا لیفیدگراست (Xiidra) را برای شما تجویز کند.
افزایش تولید بزاق: داروهایی مانند پیلوکارپین و سویملین می‌توانند تولید بزاق و گاهی اشک را افزایش دهند. عوارض جانبی می‌تواند شامل تعرق، درد شکم، سوزش و افزایش ادرار باشد.
درمان عوارض خاص: اگر علائم روماتیسم در شما دیده شود، ممکن است از داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) یا سایر داروهای آرتریت برای شما سودمند باشد. عفونت‌های مخمری در دهان باید با داروهای ضد قارچی درمان شوند.
درمان علائم سیستمیک: هیدروکلروکویین، دارویی که برای درمان مالاریا استفاده می‌شود، اغلب در درمان سندروم شوگرن نیز مفید است. همچنین داروهایی که سیستم ایمنی را سرکوب می‌کنند، مانند متوترکسات (Trexall) نیز ممکن است تجویز شوند.
عمل جراحی: یک جراحی کوچک برای بستن مجاری اشک که اشک را از چشمانتان تخلیه می‌کند ممکن است به کاهش خشکی چشم‌های شما کمک کند. گذاشتن پلاک‌های کلاژنی یا سیلیکونی به داخل مجاری اشک برای کمک به حفظ اشک چشم کمک کننده است.
تغییر شیوه زندگی و درمان خانگی: بسیاری از علائم سندروم شوگرن به خوبی به اقدامات مراقبت از خود پاسخ می‌دهند. در ادامه به چند مورد از اقدامات ساده که به کنترل علائم شما کمک می‌کند اشاره خواهیم کرد:
برای بهبود خشکی چشم‌ها
استفاده از اشک مصنوعی، روان کننده چشم یا هر دو: اشک مصنوعی (به شکل قطره چشم) و روان کننده‌های چشم (به شکل قطره چشمی ژل و یا پماد چشمی) می‌تواند به رفع ناراحتی‌های ناشی از خشکی چشم کمک کند. شما لازم نیست که روان کننده‌های چشمی را اغلب به عنوان اشک مصنوعی استفاده کنید. با توجه به غلظت بیش تر و ضخیم تر، روان کننده‌های چشم می توانند بینایی شما را مختل کرده و روی مژه‌ها جمع آوری شوند، بنابراین ممکن است بخواهید از آن‌ها فقط شب‌ها استفاده کنید. پزشک شما ممکن است اشک مصنوعی بدون مواد نگهدارنده را توصیه کند، که می‌تواند چشم افراد مبتلا به سندروم خشکی چشم را تحریک کند.
افزایش رطوبت: افزایش رطوبت در محیط داخلی و کاهش مواجهه شما با جریان هوا می‌تواند به جلوگیری از خشکی چشم و دهان شما کمک کند. برای مثال، اجتناب از نشستن در مقابل یک فن یا تهویه هوا، پوشیدن عینک یا محافظ چشمی هنگام خروج از منزل.
برای کمک به خشکی دهان
سیگار نکشید: سیگار کشیدن می‌تواند باعث تحریک و خشک شدن دهان شما شود.
مصرف مایع را افزایش دهید: در طول روز از مایعات، به ویژه آب استفاده کنید. از نوشیدن قهوه یا الکل اجتناب کنید زیرا می‌تواند علائم خشکی دهانتان را بدتر کند.
تحریک ترشح بزاق: آدامس‌های بدون قند یا بیسکویت می‌توانند جریان بزاق را افزایش دهند. از آنجا که سندروم شوگرن موجب افزایش خطر ابتلا به پوسیدگی‌های دندانی می‌شود، مصرف شیرینی را، به ویژه بین وعده‌های غذایی خود محدود کنید.
استفاده از بزاق مصنوعی: محصولات جایگزینی بزاق اغلب بهتر از آب معمولی عمل می کنند زیرا حاوی روان کننده‌ای هستند که به دهان شما کمک می‌کند تا رطوبت دهان را به صورت طولانی‌تری حفظ کنند. این محصولات به صورت اسپری یا قرص عرضه می‌شوند.
استفاده از اسپری نمکی بینی: اسپری نمکی بینی می تواند به مرطوب کردن و پاک کردن بینی تان کمک کند، به طوری که شما می توانید به راحتی از طریق بینی نفس بکشید. بینی خشک و گرفته می تواند تنفس دهانی را افزایش دهد.
بهداشت دهان و دندان: دهان خشک باعث افزایش خطر پوسیدگی‌های دندانی و از دست رفتن دندان می‌شود.
به منظور پیشگیری از این نوع مشکلات:
- پس از هر وعده غذایی دندان‌ها مسواک زده و نخ دندان بکشید.
- برنامه منظم برای چکاب دندان‌ها، حداقل هر شش ماه یکبار
- استفاده روزانه ی فلوراید موضعی و دهانشویه ضد میکروبی
خشکی دیگر نواحی: اگرمشکل خشکی پوست نیز دارید، هنگام حمام کردن و دوش گرفتن از آب گرم اجتناب کنید. پوست خود را با حوله به آهستگی خشک کنید و از مرطوب کننده‌ها نیز استفاده کنید. هنگام شستن ظروف و تمیزکاری از دستکش پلاستیکی استفاده کنید. استفاده از مرطوب کننده‌ها و روان کننده‌های (لوبریکانت‌ها) واژن نیز در زنانی که خشکی واژن دارند کمک کننده است.